Бозала таңнан барлығының көңілдері алып-ұшып тәлімді тойға дайындалған. Жиен қыздың – кішкентай Каринаның туған күні. Шаттық шуағы шалқыған бұл шаңырақта балалардың туған күндерін үнемі атап өтіп, қуаныш сыйлау игі дәстүрге айналған. Қуаныш жалқынікі емес, жалпынікі. Барлығына ортақ. Содан да болар құтты болсын айта келген көрші-қолаң, ет жақын ағайынмен бірге бауырына басқан 13 баланың бәрі тал бойларындағы тамаша өнерлерін көрсетіп, ақжарма шаттықтың шырайын арттыра түсті. Жаңылған мен Серік Әкімбаевтардың тәрбиесіндегі тоғыз ұлттың баласы өздерінің ұлттық ән-жырларын нәшіне келтіре орындап бергенде көз қуанып, құлақ құрышы қанатындай. Кішкентай Карина осы отбасының асырап алған қызы Әлиядан көрген титімдей қуанышы. Ұл-қызды мейірлері қанғанша өбіп, сүйіп жүр ғой. Ал немере біртүрлі ыстық болады екен. Әке көңіліндегі, ана жүрегіндегі ынтызар сезімді, ынтық көңілді қанша жерден шешен болса да тілмен айтып жеткізу мүмкін еместей.
Ақ түйенің қарны жарылған туған күн тойында алдымен қазақтың ұлттық әндері шырқалды. Әлденеше дауыс бір-бірімен жымдаса кірігіп, мәңгілік ажырамастай бекем бірлікпен, оның үстіне адам шынайы көңілмен елжірей беріліп айтқан кезде ән де қуатты болады екен. Шаттыққа бөккен шаңырақтан қалықтап шыққан ән құдды бір қанатты қырандай ит тұмсығы өтпейтін Бұланды ормандарын бөктерлей өтіп, сәлден соң зеңгір көкке көтеріліп, ақша бұлттармен астасып, бір көш жердегі Бурабайдың биігіне ілініп қалғандай. Тоғыз ұлттың баласының жас көкірегінен жалын атып шыққан ән Алаш даласына тарап бара жатты. Бұл тойға кешегі сыған бала, бүгінгі азамат Николай Иванов та өзінің екі сәбиін ала келіп, қуанышқа ортақ болып отыр. Тарыққанда татқан дәмді ұмытпағаны ғой.
Енді қарапайым еңбек адамдары Жаңылған мен Серіктің осыншалық жүкті қалай көтеріп жүргендігін, жауапкершілігі мол жақсы іске қалай тәуекел еткендігі туралы таратып айта кетсек. Сұрақ көп болғанымен, біздіңше жауабы жалғыз. Ол асқан мейірімділік, жан дүниедегі таңғы шықтай мөлдіреген тазалық. Оның үстіне ұлты кім болса да әйтеуір адам баласы ғой, осылар жыламасыншы, жанарлары құрғасыншы деген абзал азаматтық.
Әріден сабақтағанда, сөз арнасын түптен тартуға тура келетіндей. Иә, әуел баста Жаңылған жар таңдауда жаңылмаған екен. Шоқ жұлдыздай шағын ғана Жаңаауыл ауылының тумасы Серік пен Макинка қаласының тұрғыны Жаңылған шаңырақ көтергенде көршілері қолайсыздау болып шығыпты. Береке қашқан әлгі үйде күндіз-түні айғай-шу, дау-жанжал. Шырылдай жылаған, өкси ыңырсыған титімдей екі жас бала. Көрген күндері күн емес, азап. Тумай жатып тағдырдың тепкісіне түсетін соншалықты не жазықтары бар екен?! Тасбауыр көршілері өздері өмірге әкелген перзенттерінің жайын ойлайтын емес.
Бір күні жұрт әлгі берекесіздердің орнын сипап қалды. Түн қараңғысын жамылып, бастары ауған жаққа үдере көшкен. Із-түзсіз. Жоқ, із-түзсіз емес, із қалған. Ол – әлгі жарық дүние есігін ашқаннан бері титімдей мейір көрмеген, махаббатқа бөленбеген бейкүнә екі бала. Жаңылған мен Серік қос жетімекті бауырларына басқан. Адам баласы жас иіске бауыр басып қалмақ. Бірер күннен кейін кәдімгідей сезім пайда болған. Сезіммен бірге қорқыныш та. Күндердің бір күнінде балаларды алып кетер ме екен, қайтер екен. Жоқ, ешкім іздеп келмеді. Асырап алып едік деп бұлар да ешкімге тіс жармаған. Біреуге жақсылық жасағанын айтып, жер жаһанға жар салмайтын ұлттық ұлағат қой. Уақыт алға оза берді. Бір кезде ата-анасына керексіз болып қалған қос жеткіншек азамат болады. Өздері шаңырақ көтерді. Тұла бойларында Жаңылған мен Серіктің мейірім-шуағы бар. Сүйектеріне сіңген, ғұмырлық азығы!
Тәлімнің бәрі тәрбиеден ғой. Көкіректерінде бір сәуле болса болғаны. Бұрынғының қазыналы қарттары солай дейтін. Олай емес деп көріңізші. Осы отбасының ұлы Бауыржан әнебір жылы қыстың күні, сақылдаған сары аязда далада тоңып жүрген Станислав Климентьевті үйге ертіп әкеліпті. Байғұс бала мүгедек екен. Ата-анасы да ұлдарының бұл әрекетіне «Мұның не?» деп айтпаған. Сол Саша 25 жасқа толғанша мейірім шуағы кілкілдеп тұрған осы отбасында болды. Асықты жілік ұстады. Азамат атанды. Қазір өздерінің бір отауы.
Аудан орталығы Макинск қаласында 2004 жылы жетім балалар үйі жабылды. Мұндағы балалар облыстың әр аумағына балалар үйлеріне жөнелтіліп жатты. Бауыр басып қалған жерінен кету де оңай емес. Осындай күндердің бірінде Жаңылған жарына ұсыныс жасаған.
– Жетім балаларды патронаттық тәрбиеге алсақ, қалай қарайсың?
Отағасы тіс жарып ләм-мим деген жоқ. Әуелі қабырғасымен кеңескен, оң-солын бағамдаған. Алуын алады-ау, ертеңгі күнкөрістері не болмақ. Обал-сауабы бар. Жаңылғанның өзі үй шаруасынан босамайды. Ал өзі болса, бірінші топтағы мүгедек. Мүгедек ретінде алатын шамалы жәрдемақысы ғана бар. Тәуекел етіп тас жұта алмай тұрғаны содан. Қанша күн мен түн ауыр ойды арқалаумен өтті. Сол жылы «Бөбек» қорының төрайымы Сара Назарбаеваға хат жолдаған. Жергілікті «Надежда» баспанасынан екі бала алып, бауырларына басты. Бұл тірлікті естіген аудан әкімдігі қарап қалмай, бағалы бастаманы қолдады.
2006 жылы Ақкөл балалар үйінен алты жасөспірім келді. Арада үш жыл өткен соң сол жерден тағы да бес бала қосылды. Бұлардың барлығы «Неке және отбасы» Заңының 120-бабына сәйкес жасалған келісімшарт негізінде тәрбиеге алынған еді. Мынау жарық дүниеде жанашыр жандар аз емес қой. 2008 жылдың 14 желтоқсанында Бұланды ауданының әкімдігі коттедж үлгісіндегі үй сыйлады. Тағы бір ырымға жақсы жері осы коттедж орналасқан шағын аудан «Болашақ» деп аталады. Бұлардың бауырларындағы шиеттей балалар да болашақ емес пе?!.
Соңғы он жыл төңірегінде Әкімбаевтар отбасында 39 бала тәрбиеленген екен. Олардан 18 немере сүйіп отыр. Балалардың біразы орта мектепті бітіріп, оқуларын жалғастыруда. Мәселен, Виктор Николайчук Көкшетау қаласындағы бағдарламашылар курсын бітіріп, қазір Щучинск қаласындағы кәсіптік-техникалық колледжде білім алуда. Евгения Смағұлова – болашақ заңгер. Бүгін туған күнін тойлап жатқан Каринаның анасы – Әлия Смағұлова облыс орталығындағы банкте оператор болып қызмет істейді.
Өзгеге шаттық сыйлауға құмар отбасындағы қуаныш та аз емес. Соның әрқайсысы ата-аналарының жадыларында мәңгілікке жатталып қалған. Жүрек ерекше толқығанда әр қимыл, әр сөз кәдімгі кино лентасындай сақталады екен-ау. Тұңғыш той – осы Әлияның қыз ұзату тойы еді. Кәдімгідей апы кіріп, күпі шығып, қарбаласа дайындалған. Бір жері кем түссе, елден ұят емес пе? Жасауын да жайнатты. Құйрық-бауыр жескен, мың жылдық құда боламыз дескен құдалық та өтті. Ұзатылып бара жатқан қыздың әр маусымға қажетті киім-кешегін де ине-жіптен жаңа шыққан бойы дайындады. Ең бастысы ол емес, нағыз кереметі – Әлияға айтылған ақыл, көрсетілген тәрбие. Барған жерінде тастай батып, судай сіңудің жайы. Әуелеген аужардың жүрек тербер иірімімен ұясынан ұшып бара жатқан бойжеткен көргенді қыз тәрбиелі келін атанса, сол жетпек. Одан артық ештеңенің керегі жоқ. Қазір Көкшетауда тұратын құдаларымен тонның ішкі бауындай араласады. Араларында тайпалған жорға да, томпиған дорба да жүре береді. Енді міне Бақтияры да ержетіп, қызды ауылға қырындап жүр. Отағасы кейде ұлының анасымен сыбырласып сөйлейтін құпияларының көбейіп бара жатқанына қарап, бір тойдың боларын аңдайтын сияқты.
Осы арада тағы бір мәселені айта кетсек, артықтығы болмас. Белгіленген тәртіп бойынша патронаттық тәрбие кәмелетке толмаған балаларды қамтиды. Кәмелетке толған соң тіркеуден шығарылып, әлеуметтік көмек сап тыйылады. Бауыр басып қалған балаларға «Шырақтарым, енді өз күндеріңді өздерің көріңдер» деп айтуға ата-ананың жүрегі шыдар ма? Ержеткен ұлдары мен бойжеткен қыздары арқан бойы алыстамаған. Өйткені мұнда өздері дегенде ішер астарын жерге қоятын, тумаса да туғандай болып кеткен ата-аналары бар. Перзенттерінің сол пейілі бауырмал отбасының мерейін асырып тұр. Университет, колледжде оқитын балалардың тіршілік қарекеті Әкімбаевтардың мойнында. Колледждің төртінші курсында оқитын қыздары Евгенияның 82 000 теңгелік оқу ақысын үзбей төлеп келеді.
Бір ғажабы, мектеп жасындағы балалар өз отбасыларының жақсы атын шығаруды парыз санайды. Аудандық білім бөлімінің бас маманы Татьяна Максимова Әкімбаевтардың шаңырағындағы Витя Ахпяров, Петя Борисюк, Саша Ковальчук, Алеша Курилин, Алексей, Толик, Гена Вездецкийдің қазақ сыныбында оқитынын, қалған алты баланың мектеп-гимназияның үздік оқушылары екенін ризашылықпен айтып отыр. Балалардың бәрі қазақ тілінде сөйлейді. Тіпті әрқайсысының қазақша есімдері де бар. Мәселен, Гена – Ғабит қазақша күрестен облыстық, республикалық жарыстарда топ жарып жүр, Руслан Баяндинов те білегінен күш саулаған бозбала. Екеуі де спорт шеберлігіне кандидат. Ал ерке Ермегі – тепкен добы теріс кетпейтін футболшы.
– Мүгедекпін деп мұңымды айтып, қол қусырып қарап отыра алмадым, – дейді Серік Әкімбаев, – Ақмола облыстық мүгедектер қоғамының төрағасы, «Бұланды» корпоративтік қорының президенті тәрізді қоғамдық жұмыстарым бар. Бар уақытым осы балалардың тәрбиесіне арналған. Айтқандайын, бұл арада әуелі мемлекеттік қамқорлықты қадай айтсам жөн болар. Көмек, жәрдемнен кенде емеспіз. Балалар жазғы демалыс лагерьлеріне бірінші кезекте жолдама алады. Бізді қойшы, осының бәрі ұлт болып ұйысуды діттеген ел ісі ғой. Біз қолымыздан келгенімізше ұмтылып жатырмыз. Ырысы сүттей ұйыған шаңырақтан қозы өрісіндей жер ұзап барып алған әсерімізден өң мен түстің арасында жүргендей болған күйі қимастықпен қайырыла қарағанбыз. Түтіні зеңгір көкке шаншыла биіктеп барады екен. Атам қазақтың «түтіні түзу ұшқан» деген теңеуінің ойға оралғаны.
Байқал БАЙӘДІЛ,
«Егемен Қазақстан»
Ақмола облысы, Бұланды ауданы