Сенбі, 14 сәуір 2012 7:35
Өткенғасырдың 50-шыжылдарыәдебиетайдынынакеліпқосылғантегеуріндітолқынныңалдыңғысапындаөзіндікүні, өзіндікқолтаңбасымендараланғанқазақтыңқабырғалықаламгерлерініңбірі, Қазақстанныңхалықжазушысы, МемлекеттіксыйлықтыңлауреатыСафуанШаймерденовбүгіндекөзітіріболсаторқалытоқсанынтойлапжатареді.
Сенбі, 14 сәуір 2012 7:35
Өткенғасырдың 50-шыжылдарыәдебиетайдынынакеліпқосылғантегеуріндітолқынныңалдыңғысапындаөзіндікүні, өзіндікқолтаңбасымендараланғанқазақтыңқабырғалықаламгерлерініңбірі, Қазақстанныңхалықжазушысы, МемлекеттіксыйлықтыңлауреатыСафуанШаймерденовбүгіндекөзітіріболсаторқалытоқсанынтойлапжатареді. Артындақалғанел-жұрты, қалыңоқырманы, өренұрпақтарытұрғандақазақпрозасынақайталанбаспсихологиялыққатпарымол, реалистіккөркемдүниелерәкеліп, әлемдікдеңгейдегіклассиктератанғанЛевТолстой, РабиндранатТагорсындықаламгерлердіңшығармаларынқазақтіліндесөйлеткенұшқыройлықаламиесініңесіміде, шығармаларыдаұмытылмайды, ұлтыменбіргежасайбереді.
Иә, Сәкеңніңкелместіңкемесінемінгенінебесжылөтіпті. Азаматытұтынғанәрзаттықадірлеп, артынақалдырыпкеткенмұрағатынкөзініңқарашығындайсақтап, сол «руханибайлықты» қолдыетіпалмай, қажеттіжерінеаманаттаптапсыруүшінАлладанкүндекүш-қуатсұрапотырғанБағдатапайосыәулеттіңшырақшысыіспетті. «ЖалғызұлымСаянымтіріболса, қорасыныңбірбұрышынабарыпжатсамдажарасареді, қазаққыздардыңқолынақарамаған», депСәкеңніңтүтінінтүтетіп, отында, атындаөшірмейміндепешқайдажылжымайотырғаншүйкедейкейуананыңтектілігіне, бекзатболмысынатәнтіболдық. Жасысексенніңбесеуіналқымдасадажарғадеген, балағадегенсарытапсағыныштыарқалап, денсаулығысырберседе «іздепкелгендергеесікашып, дәмтатқызып, Сәкеңніңбосағасынантабылайын» деп, құдайқосқанқосағынадегенадалпейілін, шынсүйіспеншілігінтанытқанБағдатШАЙМЕРДЕНКЕЛІНІМЕНәңгімемізшәйүстіндежалғасты.
– Бағдат апай, Қадыр ақын айтқан ғой, «жақсы жар – жарты ғұмырың» деп. Сіз Сафуан ағадай халқымыздың аяулы перзенті, үлкен қаламгер, бір туар тұлғамен 60 жылдай бірге ғұмыр кештіңіз. Сонау бір өткен күндерге оралып көріңізші. Оқырмандарымызды да сіздің Сафуан ағаймен қалай танысқаныңыз қызықтыратын болуы керек…
– Адам естелік айтқанда тек сәулелі кездер еске түседі екен. Соғыстан кейін қазақтың ұл-қыздары білім іздеп Алматыға ағыла бастады. Сонда әкем: «Балам, оқы. Оқысаң төрде отырасың. Оқымасаң әрі кеткенде дүкенші, сауыншы боласың», дейтін еді. «Сауыншы» болмаудың жолын таңдап, Қарағандыдағы екі жылдық мұғалімдер институтын бітіріп, Ақмола қаласындағы Сталин атындағы мектепте бір жыл сабақ бердім. Бір жыл «облонода» инспектор болып істеп жүріп, жолдамамен ҚазМУ-дің филология факультетіне бірден 3-курсқа қабылдандым. Байқаймын, біздің курстың жігіттері бірінен-бірі өтеді. Шетінен сымбатты, білмейтіндері жоқ. Зейнолла Қабдолов, Мырзабек Дүйсенов, Тұрлыбек Сыдықов, Рахманқұл Бердібаев, Аманжол Шамкенов әдебиетті шемішкеше шағып, өзара пікір таластырып таңғалдыратын. Үш жыл Мұхтар Әуезовтен дәріс алдық. Мықты ұстаздың шәкірттері де осал болмайтыны ақиқат. Соғыстан кейінгі жастар білім алуға құштар, еңбекқор болатын. Әкемнің «нашар оқысаң келіп алып кетемін», деген сөзі бар, күні-түні кітапханадан шықпаймын. Ойым – тек оқу. Осылайша, қиын да қызық студенттік шақта Сәкеңмен таныстық. Бұл 1946 жылдың қыркүйек айы еді. Байқаймын, мені ұнатып қалған секілді. Әр нәрсені сылтауратып, қасымнан шықпайды. Үш жыл бойы сөз салып, хат жазып, өлең арнады. Қарашы, мына бір өлеңді открытканың сыртына жазыпты. «Бағдат! Сағыныш туы көтерілер, Көріспесек көп күн бойы. Еске түсіп әлденелер, Шат көңілдің тарқар тойы. Сонда мынау жансыз сурет, Медеу болсын тілегіңе. Көңілім сүйген жан еді деп, Бас апарып жүрегіңе», деп 1947 жылы жазыпты. Осылай «Махаббат, қызық мол жылдар» деген қызықты шақты бастан өткіздік. Достықтың арты үлкен махаббатқа айналып, 1949 жылы оқу бітірген соң, отау құрдық. Дегенмен, жасың келіп қартайған шақта махаббат туралы естелік айту ұяттау сияқты екен.
Содан мен жолдамамен Қарағандыдағы Молотов атындағы екі жылдық мұғалімдер даярлайтын институтына оқытушы, Сәкең «Лениншіл жас» газетінің Қарағанды облысындағы меншікті тілшісі болып жұмысқа кіріп кеттік. Өкініш жоқ. Себебі, бір-бірімізді дұрыс таңдадық, түсіністікпен өмір кештік. Осы кезде «Инеш» романы жарық көрді. Роман жас-кәріге ұнап, өте көп тиражбен тарап кетті.
Екі-үш жылдан соң шығармашылығына байланысты Алматыға көшіп келдік. Бұл кезде Жанна, Дана деген екі қызымыз бар, пәтер жалдап тұрамыз. Қазіргідей такси, телефон, газ жоқ. Сонда да өмірімізге ризамыз.
– Жақсы жар жазушының бағы дейді. Сонда жаманы соры болғаны ғой. Жалпы, қазаққа жар болудың өзі оңай емес. Ал қасиетті қалам ұстаған, уақытпен санаспай, күн, түнмен есептеспей жұмыс жасайтын шығармашылық адамының қосағы жайлы болып, ол адамның жанын да, жазғанын да түсініп жатса, олар кейін келе одақтаса өмір сүретін көрінеді. Өйткені, қаламгер жары болмыс-бітімімен біте қайнасып қоймай, олардың ең бірінші оқырманы, сыншысы, анасынан кейінгі ең жақын жанашыр адамына айналса керек…
– Оның рас, балам. Қазақ әйелі ерінің қас-қабағына қарап, ата-енесін сыйлап, ибалы болып жатса, ол отбасында береке бар. Яғни, оның бәрі әйелге байланысты. Жазушылық қасиет туа біте қалыптасады. Ол адам да пенде. Маған ылғи: «Жазушымен тұру қиын ба?» деген сұрақ қояды. Қысқа қайырсам, қиын да, қызық та. Жазатын адамға ең алдымен жағдай керек, түсінген соң қолымнан келгенше жағдай жасауға тырыстым. Сондай-ақ еркін тұрып-жүргенге кеңістік, кеңшілік керек. Бұл жағынан Сәкең өле өлгенше риза болып кетті. Жағаласып жүрудің, қайда жүріп-тұрғанын тексерудің жарамсыз екенін жас болсам да білдім. Әйел-ана үйдің ұйтқысы, балаңа, шаруаңа қара. Халықтың адамы болған соң үйге қонақ көп келеді. Елден келетін ағайын-туған және бар. Менің мамандығым мұғалім. Ұстаз да ақ тілеулі ана сияқты. Барлығына ренжімей, үлкен-кішімен тіл табысуға тырыстым. Адам эгоист болмауы керек.
Сәкең де өте қарапайым, үлкен-кішіге, алыс-жақынға, балаларына жарқын, жарына өте жайлы адам еді. Үйде береке болмаса, ер азаматты он баламен де ұстай алмайсың. Кейбір әйелдер ер адамның соңынан жүргені. Мен ондай әйелдерді аяймын. Өзін сыйламағандық деп білемін. Сәкең мені жақсы көрді. Өтірік айтып не керек, кейбір әйелдер секілді пиджагын түзетіп, сипап, мынауыңды ки, іше ғой, отыра ғой деп бала секілді күткен жоқпын. Кәдімгі өзімен қатар, балаларының шешесі ретінде, тіпті, курстас дос ретінде бәрін ақылмен жасадым. Өзі де айтатын «Сен болмасаң, мына үй бос қалады. Ал жазушының жары мұғалім болғаны жақсы екен», деп. Өйткені, мұғалім – психолог. Бір сыныпта қырық бала отырады, неше түрлі ата-ана бар. Олармен де, баламен де тіл табысып сөйлесуің керек. Сіздің қалам ұстайтын ерлі-зайыптылар келе-келе одақ болып өмір сүреді дегеніңіз рас. Жазған дүниесін алдымен маған оқып беретін. Ондай кезде қанша шаршап отырсам да тыңдап, ойымды айтатынмын.
– Зады, жазушы отбасының әдебиетті түсініп, бағалауы өте маңызды ма деп қалдым. Өйткені, қаншама атақты ақын-жазушылардың артында қалған мұрағатына ие болмай, ізім-қайым жоқ. Ағайдың елу жылғы қолжазбасын қарап шығу оңай шаруа емес екенін білеміз. Өзіңіз де әдебиетшісіз, бұрын жарық көрмеген, оқырмандардың қолына тимеген, сізді қызықтырған дүниелерді көп кездестірдіңіз бе?
– Сәкеңнің мұрағатына жылын берген соң отырдым. Осы бес жылда 50 жыл жазылған қолжазбаны оқу оңай емес. Бүгінгі күнге соның жартысынан ғана астым. Мұрағат қараудың не екенін басына түскен адам ғана біледі. Қазір менің жасымдағы адамдар далаға шыға алмай отыр. Ал мен бір Алла, екінші Сәкең мен Саянымның әруағы шығар, өзім жүріп тұрамын. Сосын Индирам мен күйеу балам Берік барлық жағдайымды жасап қойған. Мен тек оқумен отырмын. Күніне екі сағат қараймын. Өйткені, сарғайған қолжазбаға аллергия пайда болды. Көзге де зиян, жатып оқу керек, өйткені, көп отыра алмаймын.Ұйқы жоқ, күлкі шамалы. Үй толған қағаз. Ертең «Жалынға», «Жұлдызға» мақала апаруым керек. Не болса соны бере алмайсың ғой. Сол үшін бәрін оқып барып, тастайтынын тастайсың, мемлекеттік мұрағатқа тапсыратынын бөлек жинайсың. Ал жинаған кітаптарын әркімнің қолына бермей, жұрт оқып пайдаланатындай бір мектепке өткізсем деймін. Онда тұрса, сондай адамның кітапханасынан деп бір кітап болса да балалар алып оқиды. Мұрағатты балаларға тапсырғанға, орысша оқыған, оның жөнін қайдан түсінсін.
– Бағдат апай, қай ата-ана үшін де ет бауыр баласын жоғалтудың қаншалықты қиын екенін түсінеміз. Әсіресе, сексеннің сеңгірінен асқан әкеге қатар-құрбысының алды болып, үлкен биіктіктерді бағындырған нар тұлғалы, ақылы асқан ұлдан айрылу екі есе ауыр болған шығар…
– Баланың қайғысын айтпаңыз. Саянның қайтыс болуы біздің отбасына үлкен қайғы-қасірет әкелді. Жүрекке күш түскен ғой. Стадионға жасанды төсеніш төсеу керек екен, сол мәселені Ақмолаға барып шеше алмапты. Өзіңіз білесіз, Саяным көгалдағы хоккейден жастар арасындағы чемпионатты қоса санағанда КСРО-ның он дүркін чемпионы, Еуропа чемпиондары кубогының, КСРО кубогының иегері, КСРО-нің VІІ жазғы спартакиадасының жеңімпазы. Көгалдағы хоккейден халықаралық дәрежедегі спорт шебері, әрі «Динамоның» алты жыл, КСРО-ның бес жыл капитаны атанған тұңғыш қазақ еді. Үйде үш қызы, әйелі, командасында 15-20 қыз бар. Сонда: «Мама, әйелдермен жұмыс істеу қиын. Әбден шаршаймын. Сосын ұрсамын», дейтін. Сол орыс қыздарының Саянмен қоштасарда «папа» деп егіліп жылағанын көрсеңіз.
…Әлі есімде, жарыс басталғанда әкесі екеуіміз бар шаруамызды тастап, стадионға жүгіреміз. Барсақ, ылғи доп соғады, соған мәз болып қайтамыз. Бізге атақты спортшыларды біліп отырыңдар деп мәскеулік «Советский спорт» газетін жаздырып беретін. Айналайын, асыл еді ғой, қандай шаруа тапсырсаң, ертесіне тындырып тастайтын. Дұшпаны жоқ адам еді. Сол күні үйге келді де: «Мама шаршадым, кішкене жатып демалып алайыншы», деді де содан оянбады. Оңай ма, арыстай баласы құлап жатса. Өзі алдында инфаркт алған, қайғыдан жатып қалды. Көңілі бұзылып маған айтады, менде не ес бар дейсің. Қайтесің, көтересің. «Қайғының орнын сабыр басады», деген, мен де уайымдап отырсам, бүгін сенімен сөйлесіп отырмас едім. Қалғандарын аман етсін деп, белімді бекем будым.
Маған бүгін біреу Саянды айтса, сол адамды жақсы көріп қаламын. Бірақ біреудің ұлына қарасам, бір түрлі бұзыла бастаймын. Не істейсің? Командамен екі-үш рет Жапонияға барғанда: «Мама, жапондарда ұл баланы шешелері тәрбиелейді екен», дегені бар. Сондағы әкеліп берген түйрегішін, депутаттардың тағатын төсбелгісі сияқты, арнайы кеудеше тіктіріп, тағып қойдым. Ал мына алқаны Үндістанға барғанда әкелген. Сырғасы, жүзігі бар. Әлі мойнымнан тастамаймын. Иә, жалғыз бала кетті, сыртым бүтін, ішім түтін дегендей. Саянымның орнын ешкім толтырмайды. Соны білсем де, білдіртпей, артында қалған немерелеріме тәрбие беріп, келінге де қарайласып, шаңырақты ұстауға, ұйтқы, ақылшы болып отырған жайым бар.
– Сафуан ағайдың Геннадий Колбин қатысқан Жазушылар одағының пленумында сөйлеген сөзі кезінде ұлт үшін жасалған ерлікпен пара-пар еді. Өйткені, біреу елін қару алып қорғаса, біреу қаламмен қорғар. Шынында да, сол жолы ол кісі қазақ зиялыларының ашынған ащы дауысын жеткізді. Яғни, бұл жазушының күрескерлік қасиеті. Бағдат апай, Сәкеңнің пленумнан кейін үйге келгендегі көңіл-күйі есіңізде ме?
– Әрине. Мен оның пленумда сөйлейтінін басында білмедім. Бұрын бір жерге баратын болса, пәлен жерге бара жататынын, болмаса сөз сөйлейтінін, яки кездесу өтетінін міндетті түрде айтатын. Бұл жолы ештеңе айтпастан, түнімен отырып сөйлейтін сөзін жазды. Қашанда өзімен өзі асықпай жүретін адам, сол күні таңертеңгі шайын асығыс ішті де, тез шығып кетті. Бірақ қайда баратынын айтпады, мен сұрамадым. Содан көлігіне мініп одаққа барса, есік жабылып қалған. Біраз адам кіре алмай тұрса керек, Сәкең әйтеуір, ебін тауып, артқы есіктен кіріп, сөз сұраған. Орысша-қазақшаға бірдей сауатты еді ғой. Қолында орысша жазылған мәтіні бар, тура 38 минөт сөйлейді. Ол кезде Жазушылар одағының төрағасы Олжас Сүлейменов: «Сафуан аға, уақытыңыз бітті», деп қаға бергеніне де қарамайды. Өзі пленум болса, оған Колбин қатысып отырса, әрине, қипалақтайды ғой. Әбдіжәміл Нұрпейісов, Жұбан Молдағалиев те сөйлейді. Жұбан пленум біткен соң үйге телефон соқты. «Сафуан, сен өте жақсы сөйледің», десе керек, Сәкең де: «Сен де жақсы сөйледің», деп жатты. Сол жолы дұшпандарының өзі риза болған. Мінберден түсіп келе жатқанда жұрт ду шапалақтап тұрып алса керек.
«Шовинистер, қазақта ұлтшыл адам болған жоқ. Жас қыздарды неге қорлайды? Неге қыстың аязында су шашады?.. Сенбесеңіз екеуіміз көшеге бірге шығайық, егер сізге біреуі қол көтеретін болса, көзіңізше дәл сол жерде өзіме керосин құйып өртеп жіберейін… Теледидардан сөйлегенде қазақ тілін үйренемін деп едіңіз, олай болмай шықты..» деп айтқанын білесіз. Онысын ол істейді де. Содан КГБ-ден бес-алты ай нағыз ұлтшыл адам деп артынан түсті. Қайта-қайта шақырып, аупарткомның хатшысы орыс жігіті еді, ол да әуреге салды. Бірақ, біразының бетін қайтарып тастап, құтылып кетіп отырды. Болмағанда түрмеге салып қоятын еді. Үйде сондағы сөйлеген таспасы бар, тыңдасаңыз сұмдық, қатты айтқан. Естігендер жыр ғып айтады. Өзі де: «38 минөт сөйледім, бірақ жақсы сөйледім. Ештеңеден қорыққаным жоқ. Айтатын сөзімді айттым. Халық риза болды. Маған не істейді?» деп еркін жүрді. Меніңше, Сәкеңнің 90 жылдығын атап өткенде, осы бейнетаспаны тыңдасақ болар.
– Әр жазушының жұмыс істеу стилі бар дегендей… Мінезі қандай еді?
– Сәкең жас кезінде жазуға түнде отыратын. Солақай. Жатқан дәптері сол күйінде ашық тұруы керек. Оны ешкім орнын қозғамайды. Тазалықты жақсы көрді. Үйдің ішінің шашылмағанын қалайтын. Өзім де тазалықты жақсы көрдім, сондықтан қашанда жинақы, таза отыруға тырысатынмын. Мәселен, Ғабит Мүсірепов қарындашпен арабша жазады екен. Ол кісі жазғанда тыныштық керек. Біреудің жүріп-тұрғанын көтере алмайды. Сонысы рас. Бірде ол кісінің үйіне балаларды ала бардық. Бала емес пе, шулап қоя бергенде «итті қонақ жараспас» деп айтқаны бар. Ғабеңнің үйінде күндіз де, түнде де тыныштық. Біздікі басқаша, сонда да «папаларың жұмыс істеп жатыр» деп еркінсіте қоймаймын. Сонда ғой балаларым: «Неге басқа папалар түнде жұмыс істемейді. Біздің ойнағымыз келіп тұр, ән айтқымыз келіп тұр», дейтін. Бірақ Сәкең оған да көп қарамайтын. Ауылдан топырлап адамдар келіп жатса: «Ой, мыналардың келгені жақсы болды ғой», дейтін қуанып.
«Тотының тоқсан тарауы» деген, менде әңгіме көп, шыға береді. Бір кездері Сыдық Мұхамеджанов, Сырбай Мәуленов, Әділхан Қастеев, Мүлік Сүртібаев бәріміз әртістердің үйінде көрші тұрдық. Аулаға шығып кір жайып жүрсем, Сыдықтың әйелі марқұм Қалдыгүл далада отыр екен. «Сендердің тұрмыстарың рахат қой. Қашанда музыка ойнап жатады. Ал біздің үйде тыныштық», деймін. Сонда ғой Қалдыгүл: «Қойшы, сен де айтады екенсің. У-шудан басым қатып кетеді. Содан далаға шығамын», дейтін. «Ал мен тыңдап отыра берер едім», деп күлетін едім. Сонда жас екенбіз ғой.
Мінезіне келсек – ойындағысын, шындықты бетіңе тура айтып салады да, артынша «Жақсы адамның мінезі жібек орамал кепкенше» деген, ұмытып кететін. Ол енді адамның мінезі. Ал сол мінез әр шығармасында байқалатын. Бірақ, қандай көйлек алып киемін, кімді қонаққа шақырамын, онда шаруасы жоқ. Тиын санайтын ұсақ адам емес еді. Үйде тамақ болса болғаны.
Отыз шақты кітабы шықты. Өзінің көңіл қойған жанры повесть, бір-ақ роман жазды. Негізінен пьеса, сын, аудармаға, комедияға да барды. «Өмір нұры», «Мезгіл», «Қарғаш», «Жыл құсы», Мәжнүн тал», «Ит ашуы», пьесалары «Қыр гүлі», «Қайдасың, Зарина?», «Дөкей келе жатыр», «Өкіл әке», т.б. Осы дүниелерінің біразы басқа тілдерге аударылды. Ал белгілі сыншы Жұмағали Ысмағұлов аудармалары жайында кәдімгі қазақтың өзі сөйлеп отырғандай етіп аударған деп жазды. Шығармалары қысқа да нұсқа, көркем түрде, реалистік бағытта жазды. «Сын – шын болсын» деген қағидамен жұмыс атқарды. Артық сөзі жоқ. Аз жазып, терең мағына береді. Көп ойланып жүреді де, толғағы піскенде жазып тастайды. Классикалық туындылары тарих қойнауына кетті ғой. Жастарға көп көмек берді. Олардың біразы бүгінде жоқ, марқұм, біразы елге белгілі қаламгерлер. Танысын-танымасын жазушылардың шығармаларын оқып, жақсылығын айтып, мақтап отыратын еді.
Сәкең 1970-1975 жылдары Қазақстан Жазушылар одағы басқармасының хатшысы, Қазақ КСР Мәдениет министрлігі ре-пертуарлық коллегиясының бас редакторы қызметтерін атқарған. «Отан», «Құрмет белгісі» ордендерімен марапатталған. Қызылжар қаласының құрметті азаматы.
– Қанша дегенмен әйел адамсыз, қызғаныш деген болған шығар. Сафуан ағайдың жас кезін біз де көрдік, әдемі кісі еді ғой…
– Әрине, қызғаныш деген болғанмен, күйеуімді біреу алып кетеді деген ой миымызға кіріп шықпайтын. Бірде өзім шаршап жүрген кезім болса керек, кешігуі жиілеп кеткен соң өзімше тәртіпке шақырғым бар. Таң ата келген Сәкеңе: «Осы сендердің не істеп жүргендеріңді тексерейін» деп көзінше Тахауиға телефон шалмаймын ба. Шынын айта қояр Тахаң көрінбейді. Әр нәрсені сылтауратып тұрып алды. Шыдамым таусылған мен: «Сендер таңғы төртте тарқаған жоқсыңдар ма?» деппін. Сол кезде барып Тахаң төртке дейін немен айналысқандарын айтып, сайрай жөнелді. Бағанадан бері мені сырттай бақылап тұрған Сәкең ішегі түйілгенше күлсін. «Не болды?» десем, «Қанша сағатқа дейін болғанымызды Тахаң айтуы керек еді ғой, аузына сөз салып берген жоқсың ба?» дейді.
– Бағдат апай, өткен өміріңізге ризасыз ба? Өзіңіз білесіз, соғыстан кейін оқыған қыздар көп болмаған. «Егер тағдырымды Сәкеңмен байланыстырмағанда, ғылым жолын таңдар едім» деген өкініш болмады ма?
– Әрине, ризамын. Бізде қайбір жетіскен балалық шақ болды дерсің. Ашаршылықтың соңын көрдік, одан кейін соғыс, оның зардабы бар. Әкем Көлұзақ көзі ашық, ел сыйлайтын, беделді адам еді. Сол кісінің арқасында білім алдық, өмір көрдік. Өмірімнің ең шуақты, мағыналы да мазмұнды шақтары – Сәкеңмен өткен күндерім. Ғылым жолын қусам, көп болса кандидат, тіпті ғылым докторы болармын. Ал ондайлар баршылық қой. Ал Сәкеңнің арқасында жақсы-жайсаңмен, Алаштың мықты деген азаматтарымен араластық, олармен дәмдес, табақтас болдық, Олар үлкен, біз кіші болып сыйластық. Ғабит Мүсіреповтің үйіндегі Құсни, Сәбит Мұқановтың үйіндегі Мариям, Гүлнар Дулатова, Әлібек Дінішевтің анасы Камилә, т.б. жеңгелеріміз шешеміздей болып, білмегенімізді үйретті. Солардың біздерге жасағанын өздеріне қайтарып, жасымыз келгеннен кейін солардай болуға тырыстық. Артымыздағыларға қарап, өзіміздің білгенімізді оларға үйреттік. Соның бәрі тәрбие. Білім өз алдына, тәрбиені басқа қондыру керек.
– Бағдат апай, тойға дайындық жүріп жатқан болар…
– Индирам мен күйеу балам өз қаражаттарына «Инеш» пен «Перелетные птицы» кітаптарын қайта басып, папаларының тоқсан жылдығына тарту етті. Жазушылар одағы «Алтын қалам» сериясымен «Ан-арыс» баспасынан, «Қазақтың жүз романы» жобасымен «Инешті» Мәжит Дәулетбаевтың «Қызылжарымен» бірге шығарды. Шығармаларының бес томдығын М.Құл-Мұхамед шығарып берем деп еді, бес айдан кейін басқа қызметке ауысып кетті. Қазір соны тендер арқылы «Таймас» баспасы шығарып жатыр. Қазақта «Өлдің, Мамай, қор болдың» деген сөз бар, бірақ көзі ашық азаматтар бар ғой, «Ғалымның хаты, ақынның аты өлмейді» деген, Сәкеңді ұмыта қоймас. Сәкеңнің «Өмір болса, уақыт жетеді» деген мақалы бар еді. Дегенмен, әлі күнге Алматыда да, Астанада да, туған жерінде де не көше, не мектеп, не ауылдың бірі Сәкеңе бұйырмай тұр-ау. Жөні келсе, Алматы қаласының әкімі Ахметжан балама кіріп, көзбе-көз сөйлессем деймін. 85 оңай жас емес. Ананың айтары қашанда жақсы тілек қой. Еліме, жұртыма, ел басқарып отырған азаматтарға амандық тілеймін.
– Бағдат апай! Әдемі де мазмұнды әңгімеңізге көп рахмет.
Әңгімелескен Гүлзейнеп СӘДІРҚЫЗЫ.
АЛМАТЫ.