Қажырлы еңбегі –­ қазақ игілігіне

Бүгінгі Батыс Қазақ­стан облы­сының Бөкей Ордасы елі­мізге ежелден ерекше құтты қоныс болып есеп­теледі. Болмы­сынан білімге құш­тар болып өскен Рысты Халесқызы осынау өңірде 1949 жы­лы дүниеге келген. Жал­пы, тарихты танып-білуге ту­ма таланттан бөлек қажырлы еңбек пен тапталмас талап қажет. Біз­дің кейіпкеріміз осы тұрғыда қ­а­зақ тарихын құжат арқылы зерде­леу­де үлкен еңбек еткен адам. Іргелі мектептердің есігін аша жү­ріп, білімі мен тәжірибесін қатар ұштайды. Ең алдымен ол 1970 жылы А.Пушкин атындағы Орал мем­лекеттік педа­го­ги­ка­лық институтының физика-математика фа­культетін тәмамдап, Орал облысы Жәнібек орта мектебіне ма­мандығы бойынша математика пә­нінің мұғалімі болып орналасады. Жас маманның іскерлігі мен белсенділігі байқалып, екі жылдан соң Орал облысы Жәні­бек аудандық комсомол коми­те­тінің хатшысы болып сайланады.

Ізденімпаз, жаңа­лық­тың жаршысы бола білген білікті маман 1980-1982 жылдары Алматы Жо­ғары партия мектебінде оқи­ды. Иә, айта берсек, Рысты Халес­қы­­зының өмір жолы жас буын­ға үздік үлгі, парасат пайымы баршаға тағылымды өнеге.

Қазақта «Тарихыңды білме­сең келешегіңді болжай алмай­сың» деген нақыл сөз бар. Сол тарих архив қойнауында жат­­қандықтан, тәуелсіздікке қолы­мыз жетіп, тәй-тәй басқан тұста егеменді еліміздің архив саласына елеулі өзгерістер енгі­зіп, жандандыру Р.Сариеваға тап­­сырылып, 1997 жылы Үкі­мет­тің қаулысы бойынша елі­міз­дегі Орталық мемлекеттік мұрағатына директор болып тағайындалды.

Дәл осы жерде Р.Сариеваның сонау аз уақыт ішінде архив төңіре­гіндегі мәселелерді мең­ге­ре отырып, еліміздің тари­хын­дағы алғашқы 1998 жыл­дың 22 желтоқсанындағы «Ұлт­тық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Қазақстан Республикасы Заңының қабыл­да­нуына зор үлес қосқанын ай­та кеткеніміз жөн. Алғаш рет ар­хив ісінің мемлекет­тегі орны мен атқаратын рөлі заңды түрде анықта­лып, оның құзырының шеңбері, қызмет ету және бас­­қа салалармен қатынасы тұжырым­далды.

Осы кезеңде заңнан тыс архив ісі бойынша 70-тен астам нор­мативтік-құқықтық құжат дайындалды. Р.Сариеваның бас­қаруы мемлекеттік архивтер жүйе­сін сақтап қана қоймай, жаңа ғимараттар ашылуына сеп­тігін тигізеді.

Осыдан біраз жыл бұрын елор­дамызда 1 млн сақтау бір­лігіне арналған Ұлттық архивтің құрылысы жүргізіліп, Үкіметтің 2004 жылғы 21 сәуірдегі №445 қаулысымен 5 республикалық мемлекеттік архив мекемесіне жеке заңды тұлға мәртебесін беріл­ген оқиғада да біздің кейіп­кердің есепсіз еңбегі бар.

Рысты Сариева бұдан бө­лек бір­неше кітаптың авторы еке­нін айта кеткеніміз жөн. Оның ішінде маман­дарды дайындауға оқу құралы ретінде қолданылып жүрген «Очерки по истории орга­низации архивного дела в Казахстане» (1918-1945); «Де­ло­производство и архивное дело» терми­нологиялық сөз­дігі; Мұрағат ісі саласындағы нор­мативтік-құ­қықтық актілер мен ғылыми-әдіс­темелік құжат­тар жинағы (2001-2009 жж.), сон­дай-ақ тарих пен деректану мәселелері жөнінде 110-нан ас­там ғылыми мақаласы бүгінде ел игілігіне еркін жарап отыр.

Рысты Халесқызының тіке­лей басшылығымен Үкімет қаулысымен бекітілген «2001-2005 жыл­дарға арналған Қазақ­стан Республикасындағы ар­­хив­ ісінің дамуының тұжырым­да­ма­сы және бағдарламасы» да­йын­далып, халықаралық қатынас орны­ғып респуб­лика үшін ғылыми, мә­де­ни-тарихи маңызы бар шетел мем­лекеттерінің ғылыми меке­мелері мен архивтерінен XV-XX ғасыр­лардағы Қазақстан тарихына қатысты құжаттарды іздеу мен алу бағдарламасы сәтті жүзеге асырылды. 2005 жылы «Қазақстан ар­хивтері» атты ақпараттық және ғы­­лыми-тәжірибелік журналды шы­­ғаруға тікелей атсалысты, қа­зір­гі таңда аталған журнал архив сала­сының қызметкерлеріне әдіс­темелік-тәжірибелік журнал болды. Сондай-ақ жұмыс тәжірибесінде ғылыми-әдістемелік құралдармен алмасу, тарихи-мәдени құжаттық мұ­раны сақтау мәселелері бойынша дүниежүзілік мәселелер мен міндеттерді шешу үшін халықаралық тәжі­рибеде қолданылатын қазіргі заман талабына сай ақпарат­тық технология енгізді.         

Р.Сариеваның Исландия (2001),­ Франция (2002), Аустрия (2004), Қытай (2005) елдеріндегі Бас Ас­самблея отырыстарына, халық­аралық мұрағаттар кеңесінің конференцияларына қатысуы нормативтік-құқықтық, ғылыми-әдістемелік базаларын құру мәселелері бойынша және мұрағат ісі жөнінде мекемені материалдық-техникалық базамен жетілдіру, жаңа ақпараттық технологияны енгізу, халықаралық ұйымдарға Қазақстан Республикасы және оның астанасының жетістіктері туралы наси­хат­тауы мемлекетіміздің мәртебесін көтеруге үлес қосты.

2001-2008 жылдар аралығында Р.Сариева екі мәрте Халықаралық мұрағаттар кеңесінің Еуразия­лық аймақтық бөлімі төрағасының орынбасары болып сайланды. Со­ның нәтижесінде еліміздің астана­сында қабылданған құжаттар еура­зиялық ұғымның қалыптасуына, әріп­тестіктің нығаюына, ТМД ел­дерінің қатысушы архивтер қыз­меттері арасында тиімді ынты­мақ­тастықтың қалыптасуының се­німді негізіне айналды.

Түйіп айтқанда, Рысты Халес­қызының мем­лекет­тік басқару органдарында көп жылғы және мүлтіксіз атқарған еңбегі архив саласына ай­рық­­ша серпіліс әкелді деуге толық негіз бар. Қа­жыр­­лы еңбегі сіңген қайраткер, өз ісіне деген сүйіс­пен­шілігі арқылы парасатты рухы биік ізба­сар­ларын тәрбиелеу жолында да дарынды ұйым­дастырушы болып тынбай еңбек етіп келеді.

Асия КЕРІМТАЕВА,

Қазақстан Республикасының Ұлттық архивінің жеке тектік құжаттармен жұмыс жүргізу бөлімінің басшысы