Отандық кино өндірісінің күнгейі мен көлеңкесі

Парламент депутаттары, отандық телеарналардың жетекшілері, кино саласының мамандары, танымал блогерлер мен зиялы қауым қатысқан Қоғам­дық кеңес мәжілісінде кино сала­сындағы елді толғандырып жүрген келең­сіздіктер айтылып, оны шешудің жол­дары ұсынылды.

Парламент Мәжілісінің депутаты Бекболат Тілеухан, Астана қаласын­дағы Түрік этномәдени орталығы­ның төрағасы Әскер Пириев республика­мыз­дағы кинотеатрларда ұлттық фильм­дердің прокатталуы кезінде орын алатын кемшіліктерге тоқталды. Атап айтқанда, прокатқа шығарылған киноларды тамашалайтын көрермендер саны жасырылып, одан түсетін пайданы ашық көрсетпеу деректері ұшырасады. Осы салада ашықтықтың жоқтығы жем­қорлықтың белең алуына әкелуі ық­тимал. Бұл өз кезегінде фильм өндіру­шілердің еңбегіне сай табыс табуына, отандық кино өндірісіне инвесторларды тартуға кедергі келтіріп, бюджетке түсетін салықты азайтуы мүмкін. Келең­сіздіктің алдын алу мақсатында «Кинематография туралы» заңда көрсе­тіл­ген нормаға сәйкес ақпараттық жүйе­ні тездетіп енгізу ұсынылды.

Кеңес жұмысына қатысқан Мәде­ниет және спорт министрі Ақтоты Райым­құлова өз баяндамасында отандық кино өндірісін дамыту саласындағы атқарылып жатқан істердің мән-жайымен таныстырып, айтылған сындардан тиісті қорытынды шығаратындарын жеткізді. Биыл қабылданған «Кинематография туралы» заңдағы өзгерістерге тоқталған министр заңның кейбір маңызды нормаларын орындауда кемшіліктердің бар екенін де жасырмады.

«Кинематография туралы» заң­ды әзірлеу барысында депутаттар елімізге мемлекеттік тілде прокаттау үшін әкелінген балалар анимация­лық фильмдеріне дубляж жасауды мем­лекеттік қаржылай қолдау көрсету шең­берінде қарастыруды ұсы­нып, оны Үкі­метке жіберген болатын. Осыған орай бү­гінде рес­пуб­ликалық бюджет есе­бінен ұлттық анимациялық фильм­дерді мемлекеттік тілде дайындау жұ­мыс­тары жүргізілуде. Халықаралық тәжі­рибеге жүгінсек, фильмдерді аудитория тіліне аудару – авторлық құқық иеле­ну­шілерінің міндеті. Шетелден әкелін­ген анимациялық фильмдердің ауди­торияның мемлекеттік тіліне дубляждалуы көрерменнің көбеюіне ықпал етіп, прокаттан түсетін табысты ұлғайтады. Алайда сала министрі аталған нормадағы бірқатар ереженің өкілетті органдар тарапынан қолдау таппағанын жеткізді.

– Қазақстан Республикасының кей­бір заңнамалық актілеріне кинемато­графия мәселелері бойынша кейбір өзгеріс­тер мен толықтырулар енгізу қарас­ты­рыл­ғаны мәлім. Онда фильмдердің құқық ие­ле­ну­шілерін және прокаттау ком­пания­ларын, яғни ұлттық фильм­дерді про­кат­тау кезіндегі кинотеатрлар­ды 20% кор­поративтік табыс салығынан боса­ту көзделген болатын. Бұл норма шет­­елдік картиналардың алдын­да ұлт­тық фильм­дердің кепілді артық­шы­лық­­тарын қамтамасыз ету мақса­тын­да ой­­лас­­тырылған-ды. Бұл норма жұ­мыс істеуі үшін Заңда көз­дел­ген ҚР ау­ма­­­ғын­дағы фильм­дер мони­торингі­нің бірың­ғай автомат­тан­дырыл­ған ақпа­рат­тық жү­йесін енгізуді қолға алған абзал. Біз осы бірыңғай авто­мат­тандырылған ақпарат­тық жүйені енгізу бойынша жұмыс істеп жатырмыз, деді А.Райымқұлова.

Сондай-ақ ол басқосуға қатысу­шы­лар­дың қойған сауалдарына жауап беріп, отандық кино саласын дамыту бағыт­тары жайлы таратып айтты.

Отырыста сөз сөйлеген «Болашақ» корпоративтік қорының қамқоршы­лар кеңе­сінің төрайымы Динара Шай­жүнісова заңның жаңа жобасында ес­керусіз қалған бірқатар өзекті мәселе­нің бар екенін атап көрсетті.

– «Қазақ тіліне дубляждалған фильм­дер кинотеатрларда көрермендер­ге ыңғайсыз уақытқа қойылған. Осы­ған байланысты бізге жұртшылықтан көп арыз-шағым түсуде. Заңда кәсіпқой дубляж жасалмаған фильмдерді про­кат­тауға рұқсат беруден бас тарту көздел­се де, бұл шара қазіргі кезде орындал­май­ды. Соның салдарынан қазақ тілді көрер­мендердің құқықтары бұзылуда. Өзім негізінен басқа елде өмір сүрдім. Менің бала кезімде ана тілімізде кино көру мүмкіндігі болмады. Бүгінде біз­дің «Болашақ» қоры бюджеттен тыс қа­ра­жат есебінен миллиондаған балаға осы мүм­кіндікті туғы­зып отыр. Еліміздің бала­лары тым бол­­ма­­ғанда жылына 10 мультфильмді қазақ тілін­де өздеріне ың­ғай­лы уақытта көруге құқығы бар ғой» деді Динара Шайжүнісова.

Сонымен қатар ол осы жобаның арқасында 100 отандық актердің «Walt Disney Pictures»-тің дыбыс базасына енгенін,  ал қазақ тілі «Walt Disney» компаниясының тарихында дубляждау саласында түрік тілінен кейінгі екінші түркі тілі болып отырғанын жеткізді.

Оның сөзін Мәжіліс депутаттары Қуа­ныш Сұлтанов, Бақытгүл Хаменова, сена­­тор Нұртөре Жүсіп, жазушы Алдан Сма­йыл және тағы да басқа зиялы қауым өкіл­дері қуаттап, заң жобасы қайта қарал­ған кезде айтылған ұсыныстардың назардан тыс қалмауына күш салатындарын айтты.

Қоғам қайраткері Оразгүл Асанғазы, белгілі ғалым Дихан Қамзабекұлы ұлт­тық фильмдерді дамытуда кино сала­сы бойынша қазақ тілінде кадр даяр­лау мәселесін қозғап, кейбір отандық фильм­дердегі ұлтымыздың мақта­нышы­на айналған біртуар тұлғалар туралы деректердің бұрмалануына жол бері­ле­тінін сынға алды. Ал танымал блогер Өркен Кенжебек кино өндірісі сала­сын­дағы шетелдік тәжірибені мысалға кел­тіріп, бізде де оның тиімді тұстарын қол­дануға болатынын жеткізді.

Сонымен бірге жиын барысында ай­тыл­ған телеарналарда ұлттық фильм­дер­дің көрерменге ыңғайсыз уақытқа қо­йы­латыны, оларды праймтайм уақытына қою­ды заңнама арқылы міндеттеу, гол­ли­вуд­­тық фильмдерді квоталау, бала­лар­ға арналған голливудтық танымал мульт­фильмд­ерді қазақ тіліне дубляждауға мем­лекеттік қолдау жасау секілді ұсы­ныстар көпшіліктің қолдауына ие болды.

Отырыс соңында «Мирас» рес­пуб­ли­­ка­лық қоғамдық кеңесінің мүше­лері Д.Қыдырәлінің ұсынысы негізінде келешекте түсірілетін ұлттық фильм­дер­ге қатысты Президент жанында қоғамдық кеңес деңгейінде шешім қабылдау қажет деген тұжырымға келді.

Басқосуда ортаға салынған барлық ұсыныс-пікірді Үкіметке және тиісті мемлекеттік органдарға жолдау туралы шешім қабылданды.