Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Саяси қуғын-сүргін және ашаршылық құрбандарын еске алу күніне орай жасаған үндеуі осы бағытта қанша жылдан бері еңбектеніп жүрген зерттеуші ғалымдардың жұмысына үлкен серпін берді.
Президент «Біз жазықсыз жазаланғандардың әрқайсысын есте сақтау арқылы ғана кемел келешекке жол ашамыз. Болашақтың берік негізі Тәуелсіздіктен бастау алады. Өткен ғасырдағы ең қилы кезеңнің бірінде жазықсыз жапа шеккендердің рухына тағзым ету – баршамыздың перзенттік борышымыз» деп атап өтті.
Расында, саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау жұмыстарының әлі анықталмаған, зерттелмеген тұстары көп. Мысалы, сол кездегі билікке қарсы көтерілістер өз бағасын алған жоқ. Оның көбі кеңестік терминология бойынша «бандылар қозғалысы» деп сипатталды. Ресми түрде 372 көтеріліс болды дейді, бірақ одан да көп болуы мүмкін. Сондай көтеріліске қатысқандардың біразы сотталды, атылды, жоғалды. Әлі күнге дейін ақталмағандар өте көп.
Мемлекет басшысы тарихи әділдікті қалпына келтіру үшін арнайы мемлекеттік комиссия құруды тапсырды. Осы ретте 1993 жылғы «Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарын ақтау туралы» заңды қайта қарау керек деп ойлаймын. Сондай-ақ аталған комиссия 1920-1950-жылдардағы бұрмалауларды ғана емес, кеңестік кезеңдегі ақтаңдақтарды тұтас зерттеу керек. Өйткені қуғын-сүргін күллі кеңестік кезең бойы жүргізілді. Бертін келе орын алған Теміртаудағы, Целиноградтағы толқулар, бұған қоса 1986 жылғы Желтоқсан көтерілісі – бұлар да Кеңес кезіндегі қуғын-сүргіндер.
Сонымен қатар ашаршылық қасіретін қуғын-сүргіннің аясында қалдырмай, оның бірінші кезекте қарастыру керек. Ашаршылық біздің тарихтағы ұлттық апат болды. Тәуелсіздіктің басында ашаршылыққа мән берілгенімен, кейін келе тасада қалып қойды. Сондықтан бұған бөлек бағасын беру өте маңызды.
Бейбіт ҚОЙШЫБАЕВ,
жазушы, публицист