ДҮБІРГЕ ТОЛЫ ДҮНИЕ

ТАИЛАНД: ШЫДАМНЫҢ ДА ШЕГІ БОЛУҒА ТИІС Соңғы біраз жылдан бері бұл ел билік пен оппозиция арасындағы күрес алаңына айналды. Оппозицияның биылғы бас көтеруі наурызда басталса, міне, бір айдан аса уақыт ел астанасы Бангкокты шеруге шыққандар басып алғандай жағдайда. Атап айтатын бір жай: билік оп­позициямен тіл табысу үшін ай­тарлықтай шы­дам­дылық та, төзім­ді­лік те көр­сетіп отыр. Оппозиция көсемдері билік бас­шыларымен кез­десіп, келіссөз жүр­гізуге мүмкіндік алды. Бірақ олардың талабын билік толық қабылдамады. Бұл жерде бұл үшін билікті жазғырудың да реті жоқ. Оппозиция парламентті таратуды талап етеді. Бұл елдегі күрделі жағдай 2006 жылғы төңкерістен кейін пайда болған. Сонда елдің премьер-министрі Таксин Чинаваттың ха­лық­аралық бір басқосуға сапары­нан кейін оның елге қайтып оралуына мүмкіндік берілмеді. Ол оралар болса, бірден қамауға алынатынын ескертті. Бұрынғы премьер-ми­нистрге біраз айып тағылды. Мұны естіген жұрт шынында да билікке келгендер­мен келіскендей болған. Жаңа премьер-министр Апхи­сит Ветчачива алғашқы жылдарда бұрынғы премьер-министр былық­тарын ашумен қатар, көпшіліктің көңілінен шыққандай біраз шара­ларды жүзеге де асырды. Елде біраз демократиялық қадамдар жасалды. Жұрт өз пікірлерін еркін айтып, білдіруге мүмкіндік алды. Сірә, бүгінгі оппозицияның еркін бас көтеруінің бастауы да сонда жатыр десе де болғандай. Бірақ елдегі қалыпты жағдай ұзаққа созылған жоқ. Алғашқы кезде біршама абдырап қалғаны­мен, бұрынғы премьер-министр Чинават­тың жақтастары есін жиып дегендей, қатарларын түзеп, қарсылық көрсете бастады. Бұл жерде Чинаваттың ел ішінде жақтастары аз болмағанын, әсіре­се, экономикалық негізі мықты болғанын айта кеткен жөн. Сөйтіп, олар өткен жылы осы уақытта билікке қарсы мықтап қыр көрсетті, өздерінің мүмкіндіктерін аңғартты. Осыдан бір ай бұрын бастал­ған жаңа бас көтерудің ерекшелігі – бұл жолы шерушілер қарасы көп болды. Қарсыластар Бангкок­тың көшесіне 100 мыңдай адамды алып шықты. Және олар өздері­нің ай­рықша белгісі ретінде қызыл көйлек киюді таңдаған­дықтан, Бангкок көшелері қызыл алауға айналған­дай еді. Әлем те­ле­арналары сол қызыл толқынды жиі көрсетті. Сәуірдің ал­ғашқы күндері­нен бастап, ше­ру­шілер белсенді әрекет­терге көш­ті. Ал­ды­мен олар аста­на­ның тарихи ор­т­а­лығын, сауда орындарын басып алды, содан кейін сайлау комис­сиясының үйіне басып кірді, биліктегі демократиялық партия үйінің маңында гранаталар жарып, күш көрсетті. Ақырында парламент ғимаратына шабуыл жасады. Оппозицияның осындай шек­тен шыққан әрекеттеріне қарсы күшпен тосқауыл қоюға биліктің шамасы да келетіндей. Қазір астанада елу мың­дай әскерилер мен полиция құрамы тұрған көрінеді. Тіпті ел ішінде үкі­меттің шерушілердің жүгенсіздігіне орынсыз төзімділігі сынға да алы­нып жатыр. Бір жағынан биліктің күш қолданбау саясатын қолдаған да жөн шығар, бірақ оппозицияның шектен шыққаны соншалық, олар лаңкестік әдіске көшіп, үкімет адамдарын кепіл­дік­ке ала бастады. Бұл елден түскен соңғы хабар­ларға қарағанда, үкімет қатаң шараға амалсыз баруға мәжбүр болғандай. Шерушілердің Бангкоктың қаржы орталығына кірмек әрекеттеріне әскерилер тоқтау жасапты. Ал оп­позиция бұған көнбесе, ол күш қол­дануға соқтыруы әбден мүмкін. Бұған дейін де полициямен қақтығыста ондаған адамның қаза тауып, жүздеген адамның жараланғанын еске алсақ, әскерилермен қақтығыс­тың салдары одан жаманырақ бола­тыны ықтимал. Сонымен бірге, “қызыл жейделілердің” бітпейтін шерулерінен халық та шаршағандай. Сауалдама жүргізілгенде, жауап бергендердің 55 пайызы шеруді тоқтату керек десе, тек 11 пайызы ғана жалғастырған жөн деген. Тайландтағы оқиғалардың тағы бір ерекшелігі – соңғы кезде халық тара­пынан да үкіметті жақтайтын топтар бой көрсете бастады. “Қыз­ғылт көйлектілер” деп аталатын олар­ға “ұлтты қорғаушы азаматтар” деген анықтама берілуінде де біраз мән бар. Сөйтіп, енді оппозиция мен билік қақ­тығысар болса, іс мықтап насырға шабады. ЯДРОЛЫҚ ҚАРУМЕН ОЙНАМАС БОЛАР Солтүстік Кореядан тағы да жаманат хабар келіп түсті. Бұл ел жақын уақытта, нақтырақ айтқанда, мамыр-маусым айларында ядролық қаруларын тағы да бір сынамақ көрінеді. Бүкіл әлем ядро­лық қарудан қалай құтылудың жолын іздеп, бас қатырып жатқан­да, Корея Халық-Демократиялық Рес­­публикасы деп аталатын хал­қы үнемі ашқұр­сақ жү­ре­тін елдің яд­ро­лық қару­ды сынамақ ниетін бүкіл адам­затқа қарсы әрекет деп бағала­мас­қа амал жоқ. Өзінің халқын аямаған елдің басшы­лығының басқаларға мейірімі түспейтіні ай­дан анық. Жалпы, бұл ел жеке өзі оқшау қалып қана қоймай, бүкіл әлемге қарсы әрекетке барып отыр. Ұрыс-керіс жүрген жерде “боп­са” деген ұғым бар. Оны қар­сы­ласына қыр көрсету деуге бо­лар. КХДР-дың бопсаға жүгі­ніп, басқаларға қыр көрсеткеніне көп болды. Ол қарсыластарын, яғни АҚШ пен Оңтүстік Корея­ны тас-талқан етемін дегенін жұрт талайдан бері естіп келе жатыр. Басқалар бұл елдің сол боп­сасы­нан қатты қорқады деудің де жөні жоқ. Оның қаншалықты күші барлығын, әскери әлеуеті қандай екенін АҚШ пен Оңтүс­тік Корея да, бұл елдердің одақ­тас­тары да жақсы біледі. Сөйтсе де КХДР тарапынан әрқилы жағдай­ды күтуге болады. Халық­аралық қоғымдастықпен қанша­ма келіс­сөз жүргізіліп, тіл табы­суға да қол жеткендей болғанның өзінде, Пхеньян аяқ астынан түр­­лі орын­далуы қиын шарттар­ды алға тосып, кереғар әрекеттерге барып жататыны да бар. Бұл ел бұған дейінгі келісімді бұза отырып, екі рет ядролық сынақ өт­кізді. Сол 2006 және 2009 жыл­дардағы сы­нақ­тың нәтиже­лері жұртқа белгі­сіз. Кейбіреулер оның ядролық сынақ болғанына да күмән келтіреді. Екінші сынақтан кейін олар шағын қашықтыққа арналған зымырандарын да ұшырды. Бұл ядролық қаруымыз да бар, оны діттеген жерімізге жеткізе алатын зымырандарымыз да бар деген сөз. Шағын қашықтық болғанда, олар Оңтүстік Кореяны нұсқай­ты­ны белгілі. Сол екінші сы­нақ­­тан кейін БҰҰ Қауіп­сіздік Кеңесі оған ба­ғыт­­тал­­ған санк­ция­­ны күшейтті. Ал КХДР басшы­лы­ғы мұндай ша­ра­ға жауап ретін­де тағы да сынақ өт­кі­зу жөніндегі ниет­терін алға тосады. Ал олардың бұл ниеті жай боп­салау ғана болмауы да әбден мүмкін. Оның үстіне елдегі саяси-әлеуметтік жағдай да ай­тар­лықтай күрделі. Елде жүргізіл­ген ақша реформасы да жағдай­ды қиындата түсті. Саяси дикта­тура қаншалық­ты қатал болғаны­мен, жаппай күйзеліске ұшыра­ған халықтың бас көтеруінен қауіптенген билік оның назарын басқаға аударғысы келеді. Ол – сыртқы жауға қарсы тұру. Оның басты жолы – ядро­лық сынақ өткізіп, барлық күш-қуат­тың соған кетіп жатқанын көрсету. Сөйтсе де, халықтың төзімі таусылып бара жатқандай. Ал елде қақтығыстар орын ала қал­ған жағдайда осындағы ядролық әлеует үлкен қауіп көзіне ай­налуы мүмкін. Содан да биылғы наурыз­да АҚШ пен Оңтүстік Кореяның Солтүстік Корея тара­пынан бола­тын қауіптің алдын алуға бай­ланысты стратегиялық бірлескен шаралар белгілегені, ең алдымен ядролық нысандарды залалсыз­дан­дыру жөнінде хабар тарады. Ал оған Пхеньянның жауабы дайын: АҚШ пен Оң­түстік Корея сондай әрекетке барар болса, “ойламаған ядролық соққы алатынына” уәде берді. Оның бір көрінісі – жақында өтеді деген ядролық сынақ. Бүкіл әлем сол ядролық қаруды қыс­қар­тайық, таратпайық, деп бір мәмі­леге келгендей болып жат­қанда, КХДР-дың бұлай қияс тартуы – халықаралық қоғам­дастыққа қыр көрсету, алабөтен әрекет. Ол жақ­сылыққа апармайды. Мамадияр ЖАҚЫП.