«Қариясы бар үйдің қазынасы бар». Әсілінде, қария дегеніңіз қара шаңырақтың ғана емес, бүтін бір мемлекеттің қазынасы. Қазынадан айырылсақ – қанатымыз қайырылады. Сондықтан егде жастағы ел тұрғындары мемлекет назарынан тыс қалған емес. Қомақты қолдау, жан-жақты жәрдем көрсетіледі. Елдегі әлеуметтік саясаттың да әуелгі ұстанымы – осы. Егемендіктің елең-алаңында еркін елдең еңсесін тіктеген, ақылымызға ақыл қосқан аға буынның алдында бүгінгі ұрпақ мәңгілік қарыздар.
Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев бір сөзінде «Біз үлкендерді сыйлап өскен қазақпыз. Қарияларды қазынамыз деп білген, ананы сүйген, құрметтеген адамбыз. Ананың ақ сүтінен артық еш нәрсе жоқ. Менің бармайтын жерім жоқ қой, барлығын аралап жүремін. Бұрын менің жастау кезімде Қарттар үйінде қазақтың қариялары болмаушы еді. Қазір барсаң, қазақтың қариялары да сол жерде. Жандарына отырып: «Балаларыңыз бар ма?», деп әңгімелесіп, сұрағанымда: «Қайтесің соны, сұрамай-ақ қой!», дейді. Барлығы түсінікті болады. Әрине, сол кезде ішің ашиды. Әке мен анаға жасаған жақсылық та, жамандық та өз балаларыңның алдынан шығады. Әр уақытта ойланыңдар», деген еді.
Бұған дейін аға буынның амандығы туралы бас ауыртып, балтыр сыздата қоймаған көп отандасымыз қарттардың қауіпсіздігіне, денсаулығына коронавирус тараған тұста мән бере бастағаны анық. Себебі жаһанды жайлаған жаман тұмау кезінде адамзат баласының 4,55 миллионға жуығы көз жұмды. Ал Қазақстанда кеселдің кесірінен 15 907 отандасымыздың өмірі үзілді. Соның арасында қарттарымыз да бар. Бар емес, басым деуге де болады. Бұл жағдай ең алдымен шаңырақтың шырайын кіргізіп отырған қарияларымызға қамқорлық танытып, көздің қарашығындай қорғауды үйретті.
Қамшының сабындай ғана ғұмырда жақынымызға жанашыр болғанға не жетсін? Ғұмыр демекші, әлемдік зерттеушілер ең ұзақ өмір сүретін халықтардың рейтингін жасаған екен. Соның соңғы орнында Африканың орталық өңірін қоныстанған халық орналасқан. Мұндағы адамдар әлемдегі ең аз өмір сүретін тұрғындар саналады. Ондағы орташа өмір сүру ұзақтығы небәрі 52,67 жасты құрап отыр. Ал көрсеткіштің көш басына Гонконг қаласының (Қытай) тұрғындары тұрақтаған. Бұл қаланың халқы шамамен 84,36 жас өмір сүретін көрінеді. Одан кейінгі орынға Жапония жайғасқан. Үштікті тағы сол Қытай Халық Республикасының Макао арнайы әкімшілік аймағы түйіндеп тұр.
Қазақстандағы жағдай қандай? Ұлттық статистика бюросы келтірген мәліметке сенсек, еліміздегі өмір сүру ұзақтығы 2020 жылы 71,37 жасқа жетіп отыр. Соның ішінде, қала тұрғындарының өмір сүру ұзақтығы 71,21 жас болса, ауыл тұрғындарының көрсеткіші 71,64 жасты құрайды. Әредік ер адамдарға қарағанда әйел адамдардың ұзақ өмір сүретіні айтылып жатады. Бұл пікір шындыққа жанаса ма? «Бақсақ бақа екен», демекші расымен де солай екен. Аталған бюроның мәліметі бойынша, еліміздегі ер адамдардың өмір сүру ұзақтығы былтыр небәрі 67,09 жасты құраса, әйелдер 75,53 жасқа дейін өмір сүретіні белгілі болды. Яғни әйел заты әлдеқайда ұзақ жасайды деген сөз.
Гонконг пен Қазақстандағы өмір сүру ұзақтығында айырмашылық бар да шығар, есесіне, қарияларға жасалатын қамқорлық, әлеуметтік қолдау шаралары елімізде көп. Мәселен, 2020 жылы 6 мамырда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Ардагерлер туралы» Заңға қол қойды. Президент айтып өткендей, заң аясында мемлекет тарапынан соғыс ардагерлеріне ғана емес, тың игеруге атсалысқандарға да тиісті көмек көрсетіледі. Әлемде бейбітшілікті сақтауға үлес қосқан қазақстандық ардагерлер де назардан тыс қалмайды. Ауған соғысына қатысқан, Чернобыль апатынан зардап шеккендер мен түрлі елдерге бітімгерлік миссия атқаруға аттанғандарға да мемлекет тарапынан қамқорлық жасалады.
Қарттарға жасалып жатқан қамқорлық мұнымен шектелген жоқ. Мемлекет басшысының тапсырмасы аясында былтыр еліміздегі зейнетақы төлемдері мен мемлекеттік жәрдемақылар мөлшері екі есеге артты. Жиынтық зейнетақының өсімі 12%-ды, ал базалық зейнетақы мен мемлекеттік жәрдемақылардың өсімі 10%-ды құрады. Ал жыл басында зейнетақы мен жәрдемақы қайтадан индекстеліп, жиынтық зейнетақы 7%-ға, базалық зейнетақы мен мемлекеттік жәрдемақы 5%-ға өсті. Сонымен бірге зейнетақы жинақтарының бір бөлігін тұрғын үй жағдайларын жақсартуға, емделу ақысын төлеуге немесе жеке компаниялардың басқаруына беруге мүмкіндік пайда болды.
Бүгінде өзге əлеуметтік төлемдерге қарамастан, отандастарымыздың 20 санаты арнаулы мемлекеттік жəрдемақы алады. Зейнетақыны қоса есептегенде əлеуметтік төлемдердің орташа жиынтық мөлшері ҰОС қатысушылары үшін – 182 851 теңгені, ҰОС мүгедектері үшін – 188 051 теңгені, өзге мемлекеттер аумағындағы қақтығыстарға қатысқан соғыс ардагерлері үшін (Ауғанстанда, Вьетнамда, Алжирде, Мысырда, Иракта жəне тағы басқа) – 198 801 теңгені, ҰОС қатысушыларына теңестірілген адамдар үшін – 154 638 теңгені, ҰОС мүгедектеріне теңестірілген адамдар үшін – 119 562 теңгені, ҰОС жылдарындағы тыл еңбеккерлері үшін 120 112 теңгені құрап отыр.
Ардагерлерді ардақтауды көздейтін көшелі істер мұнымен шектелмейді. Жыл сайын жергілікті билік бюджеттің жəне демеушінің қаражаты есебінен ардагерлерге өмірлік қиын жағдайға тап болған кезде, мереке күндерінде қолдау көрсетіп отырады. Мәселен, ардагерлерге материалдық көмек көрсету, тұрғын үйін жөндеу, отынмен қамтамасыз ету, қоғамдық көлікте жол жүру жеңілдіктерін ұсыну, дəрі-дəрмекпен қамтамасыз ету, тісін протездеу сынды қосымша əлеуметтік қолдау шаралары қарастырылған. Сонымен бірге жыл сайын біржолғы материалдық көмек көрсетіледі. Биыл Жеңіс күні қарсаңында ҰОС қатысушылары мен мүгедектеріне жəне Жеңіске үлес қосқан азаматтардың басқа да санаттарына қаржылай қолдау білдірді. Мұндай қолдауға бас-аяғы 6,4 млрд теңге қарастырылды.
Осылайша, Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің ұсынысымен еліміздегі ҰОС қатысушылары мен мүгедектеріне бір реттік материалдық көмек ретінде 1 млн теңге табысталды. Ал қоршаудағы Ленинград тұрғындары мен концлагерьлердің бұрынғы кəмелетке толмаған тұтқындарына – кемінде 50 мың теңге берілді. Соғыста қайтыс болған мүгедектердің əйелдеріне, ҰОС кезінде қаза тапқан жауынгерлердің жесірлеріне жəне тыл еңбеккерлеріне кемінде 30 мың теңгеден үлестірілді. Бұл қарияларға жасалып жатқан қомақты қолдаудың бір көрінісі.
Аға буын қартайғанда қайғы ойламасы үшін ауқымды істер атқарылып жатыр. Алайда «қарияларға қоғам болып қолдау көрсетіп, ел болып қамқорлық танытуға бағытталған жұмыстарды жүйелейтін ортақ бастама бар ма?» деген сауал туындайды. Мәселен, елімізде егде жастағы азаматтардың өмір сүру сапасын жақсартудың 2018-2020 жылдарға арналған республикалық кешенді жоспары бар еді. Былтыр аталған жоспарды іске асыру мерзімі аяқталып, оның орнына егде жастағы ел тұрғындарының жағдайын жақсартуға арналған Ұлттық іс-қимыл жоспары бекітілді. 2025 жылға дейінгі бұл жоспар – «Белсенді ұзақ өмір» деп аталады. Бұл құжат ең алдымен еліміздегі егде жастағы азаматтардың қоғамның түрлі салаларына қатысу мүмкіндігін кеңейтеді. Сонымен қатар қарияларымыз мемлекеттік қолдаудың сапалы іс-шараларымен қамтылады. Бұған қоса, осы Ұлттық жоспар аясында Қазақстанның әр аймағында белсенді ұзақ өмір сүру орталықтары ашылып жатыр.
P.S. Бүгінде елімізде азды-көпті 2 миллионнан астам зейнеткер өмір сүреді. Соның бәрі бақытты ма? Қартайған шақта немере-шөбересінің қызығына кенеліп, бейнеттің зейнетін көрген жақсы-ақ, әрине. Алайда қарияны шаңырақтағы мейірімнен шеттетіп, Қарттар үйіне тапсыратындар да табылып жатыр. Заман құбылды екен деп, адам бұзылуға бола ма? Аға буынды алдымызда жүрген кезінде қадірлей білейік.