Президент Архиві – Қазақстанның ХХ-ХХІ ғасырлардағы саяси тарихының құжаттарын сақтайтын мемлекеттік мекеме. Архивте еліміздің кеңестік кезеңінен Тәуелсіз Қазақстан тарихы аралығында орын алған саяси-әлеуметтік оқиғаларға қатысты бірегей құжаттар кешені сақталуда. Осы құжаттардың қатарында 1995 жылғы 30 тамызда жалпыхалықтық референдумда қабылданған Конституцияның түпнұсқасы да бар.
Президент Жарлықтарына қатысты архивтік құжаттар Архивтің №5-Н қорында сақтаулы тұр. Мәселен, Архив қорындағы құжаттар ізімен республикалық референдум өткізу туралы Жарлықтардың тарихына тоқталсақ, алғашқы референдумды ұйымдастыру және өткізу тәртібін белгілеу мақсатындағы Президенттің 1995 жылғы 25 наурызда №2151 Жарлығы шыққан. Дәл осы күні мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы ретінде халықтың еркін таңдауын білдіруінің ең жоғары көрінісі – бүкілхалықтық дауыс беру екеніне сүйеніп, Қазақстан халқы Ассамблеясының үндеуімен «ҚР Президенті мен жергілікті әкімдерге уақытша қосымша өкілеттілік беру туралы» ҚР Заңының 3-бабын басшылыққа алған ҚР Президентінің №2152 Жарлығы шықты. Осының негізінде 1995 жылғы 29 сәуірде алғашқы республикалық референдум өтті.
Сол жылы қоғамдағы түйткілді мәселелер мен азаматтық құқықтың мүмкіндіктерін анықтау үшін Конституцияның жаңа жобасы әзірленді. Елдің мемлекеттік өмірінің аса маңызды мәселелерін тікелей шешу жөніндегі халықтың құқығын жүзеге асыру мақсатында 1995 жылғы 30 тамызда республикалық референдум өтті. Бұл референдумда азаматтардың ықтияр, еркімен талқыға салынған конституциялық заңдар мен бірқатар мемлекеттік маңызды мәселе қаралды. Бүгінгі таңда Қазақстанда республикалық референдумды тағайындау, әзірлеу және өткізу тәртібін белгілеу 1995 жылы 2 қарашадағы №2592 Конституциялық Заңына сәйкес жүзеге асырылады.
«Жаңа Қазақстан болашағының іргетасын бүтін халық болып бірге құрайық деген» Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың ұсынысын қолдаған бұл бүкілхалықтық референдумның жөні де, жолы да ерекше. Біріншіден, суперпрезиденттік модельден президенттік басқарудағы республикаға түпкілікті көшу билік тармақтары арасындағы тепе-теңдікті орнатып, президенттік институттың өзге саяси институттармен тең дәрежелі билігін қамтамасыз етеді. Референдумда ұсынылған әділ ұсыныстың бірі деп – Президент өзінің билік басында отырған кезеңінде саяси партияға төрағалық етуден бас тартуын айтуға болады. Президенттің бұл бастамасы өз кезегінде барлық саяси партиялардың тең жағдайда дамуына мүмкіндік береді әрі саяси бәсекелестікті арттыруға бағытталған оң шешім.
Бұл конституциялық реформада бүгіннен бастап ел тағдырының тізгініне халықтың қатысуын кеңейту көзделген. Осындай демократияландыруды дамыту мақсатындағы саяси процестер әділетті қоғам құрудың негізгі бастамасы болмақ. Сондықтан Конституцияның құқықтық негізін қалаушы республикалық жалпыхалықтық референдумға халық болып, ұлт болып толық қатысу заман талабы деп білемін.
Әлия МҰСТАФИНА,
Президент Архивінің директоры