• RUB:
    5.05
  • USD:
    522.91
  • EUR:
    548.85
Басты сайтқа өту
Пікір 10 Қараша, 2022

Қалыпты өмірге қайтару маңызды

236 рет
көрсетілді

Еліміздің Негізгі Заңына сәйкес, Қазақстан өзін демо­кра­тия­лық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде бе­кітеді, оның ең жоғары құндылықтары – адам, оның өмірі, құ­қықтары мен бостандықтары.

Бұл тұрғыда рақымшылық институты адамның болашақ мінез-құлқын түзету мақсатында оған әсер етудің арнайы тәсіл­де­рін белгілей отырып, гуманизм мен мейірімділік принципін құқықтық және демократиялық мем­лекетте жүзеге асырудың өзін­дік тәсілі болып саналады.

Заңды мағынада, рақым­шы­лық – босатудың кешенді түрі, өйткені ол қылмыстық жауап­кершіліктен де, жазадан да, оның құқықтық салдарынан да босатудың барлық белгілі түрлерін қамтамасыз ете алады. Рақымшылық жасау туралы актінің нәтижесінде босату қылмыстық үдерістің кез келген сатысында: сотқа дейінгі тергеу үдерісіне де, үкім шығару сатысында да, оны орындау сатысында да мүмкін.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев билік тарапынан адамға адамгершілікпен және мейірім­ді­лікпен қарау қағидатын іске асыра отырып, 2022 жылғы 2 қарашада «Рақымшылық туралы» заңға қол қойды. Бұл басқа мәселелермен қатар, ра­қымшылыққа ұшыра­ған адам­дардың, қаңтар­дағы тәр­тіп­сіз­діктерге қатысушы­лар­дың заң­ды мінез-құлқына жәрдем­де­суге, оларға түзу жолға түсуге және мемлекеттің адамға, оның өміріне, құқықтары мен бос­тан­дықтарына адамгершілік көзқа­распен қарайтынын түсінуге мүм­кіндік береді.

Мемлекет басшысының тап­сыр­­масына сәйкес, бұл рақым­шылық қаңтар оқиғаларына қатысушыларға ғана қатысты бір реттік акт болып саналады. Сон­дықтан рақымшылық туралы заңға 4-7 қаңтар ара­лы­ғында болған жаппай тәр­тіп­сіздіктерге байланысты қыл­мыс­тық қудалау органдары тір­кеген қылмыстық құқық бұзу­шылықтар енгізілді.

Заңда рақымшылыққа жататын қылмыстық құқық бұзу­шы­лықтардың нақты тізімі бел­­гіленген. Олардың дені – тәр­­тіп­сіздіктер жасаған, бастап­қыда шабуыл мақсаттары бол­ма­ған, көпшіліктің әсеріне бой алдырған азаматтар. Көпші­лік­тің ықпалында оңай бой ұсы­натын және жанашыр адамдар, қарапайым адамдар және қазіргі әрекеттерінің белгілі бір мақсаты жоқ адамдар болуы мүмкін.

Егер адам рақымшылық жасау бойынша істі тоқтатуға қар­сылық білдірсе, онда іс сотқа жі­берілуге тиіс, ал ол айыптау да, ақтау да үкімін шығара алады. Сонымен қатар рақымшылық жасалатындардың тізіміне: жаппай тәртіпсіздіктерді ұйым­дас­тырушылар, билікті асыра пай­даланған адамдар, рецидивис­тер, зорлық көрсетушілер, террористер мен экстремистер, яғни қылмыскерлердің ең қауіпті бөлігі жатпайды. Айыпталған адамдарға азаптауды қолданған күш құрылымдарының қыз­мет­кер­леріне де рақым­шылық әсер етпейді.

Рақымшылық оңалту әрекеті болып табылмайтынын айта кеткен жөн. Ол гуманизм актісі бола отырып, тек қылмыскерді жазадан босатуға немесе оның мерзімдерін қысқартуға бағыт­тал­ған, яғни рақымшылық жасау адамды ақтамайды. Рақым­шы­лық жасау бойынша қыл­мыс­тық істі тоқтату ақтал­май­тын негіздерге жатады.

Заң практикасында рақым­­шылық актілері тек тірі адам­дарға қатысты қолда­­нылады, себебі оған рақым­шылық жасау ак­тісін қолдану үшін, рақым­шы­лық жасау туралы келісім қажет.

Егер рақымшылық жасау­дың кейбір шарттарына тоқта­латын болсақ, онда алғаш рет осы «рақымшылық туралы» заң алдыңғы рақым­шылық актілерінде қол­дануды шектейтін басқа да міндетті шарт­тарды – басқа қылмыс­тар­мен жиынтықтың болмауы, жазаны өтеу орнының оң сипат­та­ма­ларының болуы көздемейді.

Қолданыстағы заңнамаға сәйкес рақымшылық алушының жақын туыстары оның әрекет­тері үшін ешқандай құқық­тық жауапкершілік мойнына алмайды, сондай-ақ оларға қатысты қылмыстық құқық бұзушы­лық жасаған жақын адамына рақымшылық жасауға байланысты ешқандай құқықтық шектеулер жоқ. Мысалы, құқық бұзушыға рақымшылық жасау болашақта оның балаларының мем­лекеттік немесе әскери қыз­метке кіруіне кедергі болмайды.

Қабылданған Рақымшылық туралы заң – ең алдымен, біздің мемлекетіміздің мейірімділік әрекеті. Бастапқыда әр түрлі себептердің әсерінен қылмысқа алғаш рет барғандар үшін осы мағынада қаланды. Соттал­ған­­дардың көпшілігі қазірдің өзінде өкініш білдіруде, бұл адамдардың не істегендерін түсінгендігін көрсетеді. Енді қоғам мен мемлекеттің мін­де­ті – азаматтардың тиімді әлеу­мет­­тенуін қамтамасыз ету, ра­қым­шылыққа ұшыраған адам­дарды қалыпты өмірге қайта­ру үшін қажетті шараларды қа­былдау.

 

Ермек ӘБДІРАСУЛОВ,

заң ғылымдарының докторы, профессор