Тегінде бар тегі озар

Мұхтар Әуезов алпысыншы жылдардың басында бұрынғы Оңтүстік Қазақстан облысының Шәуілдір ауданында іссапарда болып, 102 мың қаракөл қойын және 2 мың түйе өсіріп отырған «Темір» кеңшарының директоры Шерім Ермановпен және сол өңірдің айтулы азаматтарымен әңгіме-дүкен құрған екен. Соның негізінде кейін «Баға жетпес қасиеттер жа­йында» атты мақала жазыпты. Онда «Түйе шаруасының бар жайын жақсы білетін директор Ерманов бар түйе тегін үшке бөліп сөйлейді. Бірінші тегі түрікпен тұқымды пар – қыл­қи. Ол ерен сүтті мал. 10 литр­ден 25 литрге дейін сүт беретіні бо­лады. Екінші тегі, Астрахань айы­ры, бұл да қазақтың жай айыр өркешінен ірі келеді. Айыры кең, мұның тегі Моңғолстаннан келген. Үшінші тегін таза моңғол дейді екен. Жері жайлы, шөбі түйе баласы үшін сонша шүйгін «Темір» кеңшарында көп түйеге қарап, мұндай да түйелер болады екен-ау деп таңырқайсың.

Шәуілдір шаруаларының көз­ге күйкі өкінішті бір қиын жайы не десек, сол мал баққан шаруалар тұра­тын үй-жайлар әлі көбінше ескі, жаман жер-кепеге жуық, жыр­­тық-тесік қора-жай, жарты ла­шықтар көп. Бұл ретте «Темір» кеңшарының орталығында салынып жатқан едәуір мол, жаңа үйлерге сүйсінесің. Көктемде Сыр­дың суы алып кеткен көп қора-жайларды енді қыратқа шы­ғарып, шопандар мен кеңшар жұмысшыларына жүздеген жаңа үй салыныпты. Бұл да жақсы бас­таманың бірі», деп әңгімелеген. Басқарып отырған шаруашылығын алдыңғы қатарға шығарған Шерім Ермановтың еңбегінің нәтижесіне сүйінген жа­зушының аузы дуалы ғой. Кейін қаракөл терісінің сапасы мен түрлері бойынша республикада бірінші орынды иеленіп, «Коммунистік еңбек ұжымы» атанған және Еңбек Қызыл Ту орденімен марапатталған кеңшар директоры Шерім Ер­мановқа Социалистік Еңбек Ері атағы бе­рілген. Ол – Қарағанды об­лы­сындағы Нұра аудандық партия комитетінің бірінші хатшысы, Қазақ КСР Егін шаруашылығы халық комиссариаты мал ша­руа­шылығы басқармасының бас­тығы, Оңтүстік Қазақстан облыс­тық атқару комитеті төрағасының орынбасары лауазымдарында абы­роймен еңбек еткен мемлекет қайраткері. Өзінің адал да абыройлы жолын жалғап, инженер-құ­рылысшы мамандығын алып, Шымкент қаласындағы Ас­бест­цемент конструкциялар зауыт­ы ең ірі цехының бас­тығы, облыстық кеңес депутаты болған ұлы Тіл­дәбектен көрген немересіне Мұх­тар есі­мін өзі қойып, жақсы ырым етіп, «Мұхтар Әуезов атасындай атақ­ты жазушы болмаса да, соған ұқсап білімдар, елінің жо­ғын жоқтап, мұңын мұң­дайтын па­ра­сатты азамат болсын», деп ба­та беріпті.

«Атамның сол уақыттағы кең­шар халқына жасаған тағы бір жақсылығы – заман талабына сай тамаша клуб салдырып бергені. Бұл мәдениет ошағы сол кездегі ауыл жастарының жиі бас қосатын орнына айналған. Және осы клуб­тың алғашқы меңгерушісінің бірі кейін бүкіл қазақ даласына танымал болған ұлы композитор Шәмші Қалдаяқов еді. Көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Өзбекәлі Жәнібеков осы клубта екі рет Қазақстан комсомол ұйы­мының республикалық семи­нарын өткізген. Бұл клубқа ұлты­мыздың талай айтулы тұл­ғалары: Ғабит Мүсірепов, Ғафу Қа­йырбеков, т.б. келіп, ру­ханият жайында шешіле әң­гіме өр­біткен. Бұған қоса, Шәм­ші ағамыздың музейі мен ес­керт­кіші осы ауылдың Шерім Ерманов атындағы көшесінде орналасқандығы да – ұрпақ үшін  зор мақтаныш.

Жалпы, атам Шәмші ағамызға үнемі қолдау көрсетіп жүрді. 1965 жылы оған сыйлаған пианиносы қазір Астанадағы Ұлттық мұ­ражайда сақтаулы. Бұл ас­папқа: «Қымбатты Шәке! Қазақ даласын қарлығаштай қалық­тап жүрген әсем әуезді әндерің үшін жерлестерің Шымкент об­лы­­сының жастарынан. Шәмші! Жұрт сенен жүректі жылытар әндер күтеді. Шерім ағаң Ер­манов. Шым­кент қаласы» деген сөздер ойып жазылған», дейді Мұх­тар Ер­ман Ер атасын тебірене еске алып.

Ол туып-өскен «Темір» кең­шарында кілең қазақтар тұ­ратын. Сондықтан ата-анасы Шымкент қаласына көшіп келген кезде орыс тілін мүлдем біл­мейтін еді. Әке-шешесі ата-әже­сімен ақылдаса отырып, оны №8 орта мектепке (қазіргі М.Ду­лати атындағы мектеп) берді. Мұның басты себебі, атал­ған мектептің өзге білім ұйым­дарынан басты ерекшелігі – ағылшын тілін тереңдете оқы­та­тындығы еді. Оның үстіне, та­лай талантты түлекті қияға қа­­нат қақтырған, жүзжылдық бай тарихы бар көне мектеп болатын. Осы білім ордасындағы бі­лік­тілігі жоғары ұстаздар оқу­шыларға терең білім бере білді. Нәтижесінде, шәкірттері елі­міздің ғылымы мен білімін, эко­но­­микасы мен мәдениетін да­мытуға мол үлесін қосып келеді. Сондай-ақ дипломатия, қор­ғаныс, қауіпсіздік саласында жа­уап­ты қызметтер атқарып жүр. Мұх­тар «Пушкиннің тілін» де, «Шекспирдің тілін» де осы мектепте оқып үйренді.

Бұрынғы С.М.Киров атын­дағы Қазақ мемлекеттік универ­ситеті (қазіргі Әл-Фараби атын­дағы Қазақ ұлттық универ­си­теті) тарих және физика фа­куль­теттерінің алты жыл бойы ағылшын тілінде оқытатын арнайы бөлімінде оқу – кеңес зама­нында кемінде онның бірінің ғана қолынан келетін мәртебе-мерей еді. Бұл көрнекті ғалым және ғылымды ұйымдастырушы, қоғам қайраткері, академик Өмір­бек Жолдасбековтің білім сала­сындағы жаңашыл әрі перс­пективті идеясы еді. Тарих пәнін ағылшын тілінде оқитын сау­сақпен санарлықтай шәкірттің бірі Мұхтар Ерман болды. «Адам болатын бала алысқа қарайды» дегендей, ол бұған тоғызыншы сыныптан бастап жоғары оқу орындары оқулықтарының не­гізінде дайындалған екен.

Мұхтар Тілдәбекұлы ҚазМУ-ды аяқтаған соң еңбек жолын 1986 жылы Алматы сәулет-құрылыс институтының ассистенті, тәлім­гері болып бастады. Арада бес жыл өткенде «Казахстанская прав­да» газетінен жас мамандарды Түркияға тәжірибе алмасуға шақырған хабарландыруды көзі шалып, түбі бір туысқан елге барып, білімін жетілдіруді ұйғарды. Тиісті тестілеу сынағынан сәтті өтіп, 1992 жылғы маусым айында Анадолы жеріне аттанды.

«Бұл – еліміз енді ғана азаттық алып, экономикалық қиындықтар құрсауында қалған кез еді. Көп нәрсені тәуелсіз мемлекет талаптарына сай өзгертуге мұрша келмей жатты. Соның ішінде жеке басты куәландыратын құжат­тарды да. Түркияға ұшақпен ұшып келіп, әуежайда күйреп тынған КСРО-ның қызыл паспор­тын көрсеткен кезімде түрік ағайын­дардың аң-таң болған жүз­дері мен «КСРО деген мемлекет жоқ қой жер бетінде...» деген сөздері әлі есімде. Әйтеуір, қызыл паспорттың бір бетіне «Қазақстан азаматы» деп қара мөр басылған болатын, соны көрсетіп қызарақтап едік. Қазір шет­елге шыққанда қолымызда бола­тын көк паспортқа қарап, кө­ңілім сүйініп, Түркияға алғаш бар­ғанымда қызыл паспорттан қысылғаным ойыма оралады», деп еске алады Мұхтар Ерман.

Ол Ыстанбұл университетінде, Измирдегі «Тоғызыншы қыр­күйек» университетінде, Анка­радағы Мемлекеттік жоспарлау агент­тігінде екі жылдай тәжіри­беден өтіп, түрік тілін еркін мең­геріп алды. Соның арқасында алты жылдай Түркияның «Яшар Хол­динг» ірі компаниясының Ал­маты қаласындағы өңірлік менед­жері болып жемісті қызмет атқарды.

«Әлі күнге дейін жұмыстан қол босағанда бауырлас түрік елінің медиасайттары мен телеарналарына шолу жасап отырамын. Жалпы, ағылшын және түрік тілдерін білгенімнің пайдасын түрлі салада қызмет істеген кезімде, әсіресе Парламент Мә­жілісінің депутаты болған ке­зімде және қазіргі Орталық сайлау комиссиясының хатшысы қызметімде де молынан көріп жүрмін. «Жеті жұрттың тілін біл, жеті түрлі ілім біл» деп хал­қымыз бекер айтпаған ғой», дейді Мұхтар Тілдәбекұлы.

Ол 1999 жылы Алматы қаласы әкімдігіне қарасты «Алматы жарнама» мемлекеттік кәсіпорнын құрып, оның директоры болып қызмет атқарған кезінде ел мүд­десін жеке мүддесінен жоғары қоятын азаматтық ұстанымымен көзге түсті. Себебі бұрын мега­по­листе жарнама нысандарын орналастыруға жұмсалатын қы­руар қаражатты жеке компания­лар алып келген болатын. Осы жағдайдан сыбайлас жемқорлық иісі мүңкіп тұрғанын ескеріп, Мұхтар Тілдәбекұлы жаңа жұмыс моделін құрды. Нәтижесінде, жарнаманы орналастыру үшін тө­ленетін төлем қала бюджетіне тікелей түсетін болды. Осылайша, сыртқы жарнама «оңтүстік астана» экономикасының маңызды сек­торына айналды. «Алматы жар­наманы» М.Ерман басқарған 5 жыл ішінде шаһар қазынасына сыртқы жарнама түсімінің көлемі 50 есе артты. Қазіргі таңда бұл тә­жі­­рибе еліміздің бүкіл өңірінде қол­данылады.

Саяси практикалық тәжі­ри­бе жинаған азаматтың қайрат­кер­лік тұлғасы VІ, VІІ ша­қыры­лым­­дардағы Парламент Мәжі­лі­сінің депутаты кезінде сом­­дала түсті. Оның іскерлік қасие­тіне қоса, кезінде партия­ара­лық қатынастарды тиісті дең­гейде дамытуға атсалысқаны еске­ріліп, жоғары заң шығарушы ор­ган­ның төменгі палатасының Ха­лық­аралық істер, қорғаныс және қауіпсіздік комитетінің төрағасы болып сайланды.

Мұхтар Тілдәбекұлы депу­таттық қызметінде мемлекетшіл пайымымен, жан-жақты білім­ділігімен және саяси белсен­ділі­гімен ерекшеленді. Көр­некті мем­лекет және қоғам қайрат­кер­лері Қуаныш Сұлтанов, Бақ­ты­қожа Ізмұхамбетов, Қаби­бол­ла Жақыпов, Сауытбек Аб­драх­­манов, Бақытжан Ертаев, Абай Тасболатов сынды аға әріп­тестерімен бірлесіп, талай игі іске ұйытқы болды. Мәселен, 2016 жылғы жазда Ақтөбе қаласында бол­ған терроризм оқиғасынан кейін Комитет мүшелері жаңа заң жобасын әзірлеп, оған еліміздегі қару айналымына бақылауды кү­шейтуге, халық пен мемлекетті тер­рористік қатерден қорғау дең­гейін арттыруға бағытталған нор­маларды кіргізді. Ал Арыс қала­сының маңындағы әскери қой­малардағы адамдар өлімі мен ауыр зардаптарға әкеліп соққан жарылыстардан кейін қолданыстағы заңнамаға оқ-дәрілерді сақтау тәртібін күшейтетін түзетулер енгізілді. Әскери қызметшілерді тұрғын үймен қамтамасыз етудің жаңа жүйесін енгізуге септігін тигізді. Нәтижесінде қазір Қор­ғаныс министрлігінің, Ұлттық ұлан­­ның, Шекара қызметінің әске­ри қызметшілері тұрғын үйді же­ңіл­дікпен ипотекалық несие­ге рәсімдеп, жаппай баспаналы болып жатыр. Мәжіліс депутаты болған уақытта көптеген шет мемлекеттің Президенттік және Парламенттік сайлауларында байқаушы болды. ЕҚЫҰ, ТМД, Түркі мемлекеттерінің Парламент Ассамблеяларының қатарында, Халықаралық Парламент ода­ғы шеңберінде жауапты қыз­меттерді атқарды.

Сондай-ақ Оңтүстік өңірдің халқымен жиі кездесіп, көптеген инфрақұрылымдық, өнеркәсіптік және әлеуметтік нысанды аралап, республикалық бюджет тал­қыланған уақытта қажетті қара­жаттың бөлінуіне атсалысты.

Мұхтар Ерман өткен жылдың наурыз айынан бастап Орталық сайлау комиссиясының хатшысы қызметін атқарып жүр. Әділетті мемлекет орнату мақсатын алға қойған Мемлекет басшысының тапсырмасына сәйкес еліміздің сайлау жүйесін жетілдіру ісіне аянбай атсалысу үстінде.

М.Ерманның елге сіңірген ең­бегі лайықты бағаланып, «Құр­мет» орденімен, «Ерен ең­бегі үшін» медалімен, Прези­дент­тің Алғыс­хаттарымен, ТМД Пар­ла­мент­ара­лық Ассамблеясы Ке­ңе­­сінің «Со­дружество» орде­ні­мен және бір­неше халықаралық ме­даль­мен, төс­белгілерімен марапат­талды.

...Шерім атасы: «Балам, өмір­де қандай қиындық көрсең де, ешқашан еңсеңді түсірмей, жадырап жүр. Кісіге сәлемің де түзу болсын», деп отырушы еді. Мұхтар Тілдәбекұлы сол сөзді өсиет етіп қабылдап, өзінің кең жаратылған мінез-болмысына мықтап сіңірді. Әрдайым үлкенмен де, кішімен де ілтипатпен амандасып, жарасымды әзіл-қалжыңын айтып, ақжар­қын қалпынан айнымай келеді. Бұл қасиет қызмет басында жүрген аза­маттардың бәріне жұғысты болғай.