Жұрт қандай әкімді күтеді?

Ел билігінің демократиялық қоғам құрудағы талпынысы соңғы уақытта өз нәтижесін бере бастағанына халық куә. Былтырдан бері ауыл әкімдерін сайлау қалыпты үрдіске айнала бас­тады. Ендігі жерде аудан әкімдерінің сайлауы демократиялық жаңарудағы маңызды белес болмақ. Аудан, қала әкімдерінің сайлауы – еліміздегі саяси реформаларды одан әрі дамытып, халықтың өзіне билік беру тұжырымын нақтылай түседі. Осы арқылы қоғамның билікке деген сенімі күшейіп, мемлекеттік қызметтің басқару буынына білікті әрі мықты азаматтар топтасады деп есептейді сарапшылар.

Өңірлік аумақтық сайлау комис­сия­сының төрағасы Гүлнар Аман­жо­лованың хабарлауынша, 5 қараша күні өтетін Ақтоғай, Железин, Шар­бақты аудандары әкімдерінің сай­лауы­на үміткерлердің өзін-өзі ұсыну кезеңі аяқталды. «Бұл кезеңнің қоры­тын­дысында әкім лауазымына 19 азамат үміт­кер ретінде тіркелді. Атап айт­қан­да, Ақтоғай ауданында 6 үміткер, Железинде – 8, ал Шарбақтыда 5 үміткер бар. Олардың ішінде 9 кандидат саяси партиялардың атынан қатысуды жөн деп шешсе, өзгесі – өзін өзі ұсын­ған­дар. Яғни бұл жерде жеке азаматтар тарапынан ерекше белсенділікті байқап отырмыз. Үміткерлер арасында 2 әйел тіркелді. Барлық үміткердің орташа жасы – 43 жас болса, ең кішісі 31-де, ең ересегі 55 жаста. Этностық құрамы жөнінде айтсақ, арасында 16 қазақ, 2 орыс және біреуі неміс ұлтынан» деп атап өтті ол.

Аудан әкімі лауазымына үміткерлер арасында мемлекеттік мекемелердің 11 қыз­меткері, коммерциялық ұйым­­дар­дың 5 өкілі және бір қоғам бел­сендісі мен екі уақытша жұмыссыз жүрген азамат бары анықталды. Үміт­керлердің мамандықтары да әр­түрлі, төртеуі – экономикалық ар­на­йы білімді игерсе, өзгелері инженер, педагог, мемлекеттік және жер­гілікті басқару, заңгер, зоотехник мамандықтарында оқыған. Қазіргі күні аудандардағы аумақтық сайлау комиссиялары үміт­керлер ұсынған құжаттардың дұрыс­ты­ғын тексеріп, нақты тіркеуге алу жұмыстарын жүр­гі­зіп отыр. 5 қарашада өтетін сайлау күні аталған үш өңірде жалпы саны 87 сай­лау учаскесі жұмыс істеп, 90-нан астам ауыл тұр­ғын­дары дауыс беру мүм­кін­дігіне ие болады.

Саясаттану ғылымдарының магистранты Дәурен Ғазиз алдағы сайлау еліміздің саяси өмірі үшін үлкен серпіліс болады деген пікірде. Ауылдық аумақтарды дамыту үшін халықтың сенімінен шығатын адамды таңдап қою жұрттың көкейінде көптен жүргені анық. Ендеше, ендігі кезекте ауыл халқы белсенділік танытуы керек. Жаңадан сайланатын азаматтар жаңаша көзқараста, тың идеялармен жұмысқа кірісіп, барлық күш-жігерін өңір халқының игілігіне жұмсайтыны анық. Осы ретте аудандардағы басқару фор­­малары да өзгеріске ұшырап, жаңа әкімдер өзіне жүктелген сенімді абы­­рой­мен алып шығуға, жергілікті жер­­дің экономикасын барынша өрге сүй­ре­у­ге тырысады. Ал экономикалық көр­­сеткіштер артса, аумақта тұратын тұр­ғындардың тұрмысы да түзелетіні мәлім.

Демографиялық ерекшелік тұр­ғы­сы­нан алып қарайтын болсақ, Ақтоғай – қазағы басым өңір, мұнда 13 мыңға тарта халық тұрады. 7 ауылдық округте 21 елді мекен бар. Ауданда сүт бағытындағы мал шаруашылығы және егін шаруашылығы жақсы дамыған. 364 шағын бизнес субъек­тісі бар.

Ал теріскейдегі Железин мен Шар­бақ­ты аудандарында егін шаруа­шы­лығының әлеуеті мықты. Топырақ құнары жоғары болуына орай әрі фер­мерлердің көбі заманға сай суару құ­рылғыларымен қамтылғандықтан, астық өсіретіндер қуаңшылық уақытта да аса зардап шекпейді. Алғашқысында – 33, соңғысында 27 ауылдық округ тіркелген. Мұндағы демографиялық жағдай өзгешелеу. Қос ауданның шекаралары Ресейдің Омбы және Алтай өлкелерімен шектескендіктен болар, өзге ұлт өкілдерінің ара сал­мағы басым. Железиндегі 15,2 мың тұрғынның 39 пайызы, Шарбақтыдағы 18,9 мың халықтың 43,5 пайызы – өзіміздің қандастар. Соған орай бұл аймақтарда мемлекеттік тілдің қолданыс аясына, соның ішінде қа­зақ мектептерінің аздығы мен елді мекендердің атаулары­на қатысты түйткілдер жетерлік. Мек­теп бітіретін түлектердің басым бөлігі Ре­сейдің жоғары оқу орындарын таң­дап, реті келсе сол жақта қалып қоюды аңсап тұратындары да жасырын емес.

Жаңадан сайланатын әкімдердің шешуі тиіс мәселелердің ең басында жайылым жерлердің тапшылығы мен ауылдық жерлердегі кадрлар мәселесі де тұр. Жоғарыда үш өңірдің де астықты өлкелер екенін атап өттік. Соған орай бұл аумақтарда мал өсіріп отырған ағайындарға жайылымдық жерлер жетпейді. Кейбір ауылдардың маңайындағы мыңдаған гектар жер тұтасымен үлкен шаруашылықтардың иелігіне өтіп кеткен. Бұл түйткілдің түйінін тарқату әзірше мүмкін болмай тұр. Жергілікті билік соңғы екі жылда жүздеген, мыңдаған гектар жерді мемлекет иелігіне қайтардық, жайылымдар кеңейді деп есеп беріп жатқаны мәлім. Шындап келгенде, қайтарылған аумақтар жайылымды аңсап отырған ауылдардан өте шалғай жерде орналасқан немесе шаңы шы­ғып, қу тақырға айналған жер те­лім­дері. Мұндай жерлер ит байласа тұр­ғысыз. Сондықтан айналасының барлығында егін жайқалған ауылдарда жайылым тапшылығын түпкілікті шешу әзірше мүмкін болмай тұр.

Өңірлік қоғамдық кеңестің мүшесі Еркеғали Жанғазы ауылдық жер­лер­де­гі назар аударарлық екінші мәселе – білікті кадрлардың жетіспеушілігі дейді. «Оң­түс­тіктен – солтүстікке» бағ­­дар­ла­ма­сының нәтижесінде Пав­лодар облысына қаншама жас отбасылар, түрлі мамандық иелері көшіп келіп жатыр. Өкінішке қарай, олардың көбі қалаларға немесе қала маңындағы ауылдарға тұ­рақ­­тап қалғанды жөн көреді. Себебі шалғай ауылдарда бү­гінде дені дұрыс баспана жоқ. Қол­даныстағыларының басым бөлігі әбден ескірген. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев ше­кара маңындағы ауылдарда үй сал­ған­дарға субсидия төленсін деген пәр­мен берді. Бұл мүмкіндікті қаперде ұстап отырған ин­весторлар өте сирек. Сондықтан ал­дағы уақытта жаңадан сайланатын аудан басшылары осы проблемалы жайтқа назар аударуы керек. Үшіншіден, ауылдарда жұмыссыздық әлі де көп. Жұмыспен қамту органдары оларды өзін-өзі жұмыспен қамтып отыр деп көрсетеді. Шын мәнінде бұл азаматтардың қолында не мал, не кәсіппен айналысуға мүлік жоқ. «Өзін-өзі жұмыспен қамтушылар» санатын қаперге алатын уақыт жетті. Олардың арасында жергілікті экономиканың негізгі тірегі бола алатын қаншама жұ­мыссыз жастар, білікті мамандар бар­шы­лық. Бұл әлеуетті орнымен пайдалануымыз керек», дейді қоғам белсендісі.

Е.Жанғазы демократиялық ашық қоғам құру үшін саяси жаңару бағытын­да­ғы кез келген қадам маңызды болады деп есептейді. Қазіргі күні қа­ла­лық жерлерде билікті қоғамдық бақылаудың әлеуеті мықты. Кез келген жағдай, өзгеріс әлеуметтік желіде талқыланып, атқарушы биліктің тармақтары ха­лық­тың сондағы ой-пікірімен санасып отырады. Ал ауыл-аудандардағы мұндай әлеуметтік бақылау қалыптаса қоймаған. Жергі­лікті мәселелер көбіне сыртқа шыға­рылмай, қордаланып қалады. Көп әкімдерге жергілікті халық сен­бей­ді. Мұндай келеңсіздіктердің соңы наразылыққа ұласып жатады. Сон­дық­тан алдағы әкімдер сайлауы – осы кемшіліктерді жоюға бағыт бұрған саяси реформаның алғашқы бас­палдағы. Тұрғындар сайлауда бел­сен­ділік танытып, өздері таңдаған үміткер жеңіске жетіп жатса, билікке деген сенім күшейеді. Ал халықтың сеніміне ие болған азамат өзіне жүк­тел­ген міндетті жауапкершілікпен арқалайтыны айқын. Әрі келешекте жергілікті қауымдастық рөлі кү­ше­йе түссе, тұрғындардың бастапқы ке­зек­те нені күтетінін әкім де біліп отырар еді. Сондықтан бұл сайлау – ауыл хал­қы­ның өз аумағындағы көш­бас­шы­ны дұрыс таңдауына, ауыл берекесін арт­тыруға ерік беретін саяси талпыныс деп ұққанымыз абзал.

Павлодар облысы