Халықаралық саясаттың байыпты кезеңі

Ықпалдастықтың басым бағыты

Қазақстан Президенті осы уа­қытқа дейін өткен Консульта­тив­тік кездесулердің нәтижесі ай­мақтық ынтымақтастыққа жүйе­лі, жан-жақты, ең бастысы, сенім­ді сипат беріп, бұрын-соңды болмаған деңгейге шығарғанын жеткізді.

Бірлескен күш-жігердің арқа­сында жылдар бойы қордаланған мәселелер шешімін тауып, аймақ­тың тұрақтылығы мен қауіп­сіздігін қамтамасыз ету үшін кешен­ді шаралар қабылданып жатыр. Осылай деген Президент:

–  Шекара, сумен қамтамасыз ету, миграция мәселелері жоспарлы түрде реттеліп, өзара сауда­дағы көптеген кедергі жойылды. Шекарадағы өткізу пункттері жаңғыртылып жатыр. Көлік қатынасының мүмкіндіктері кеңейіп, жаңа бағыттар ашылуда. Сауда-экономикалық және инвестициялық ықпалдастық қарқынды дамып келеді, – деді.

Президенттің айтуынша, мәде­ни-гуманитарлық байла­ныс мазмұндық тұрғыдан толықты­рылып келеді. Мемлекет басшысы мәдениет күндері, қолөнер шеберлерінің көрмесі, ұлттық тағам фестивальдері, жастар форумдары мен басқа да іс-шаралар тұрақты түрде өткізіліп келе жатқанына назар аударды.

– Өткен жылдар ішінде Кон­суль­тативтік кездесулер аймақ­тың халықаралық субъектілігі мен бірлігін танытатын, сондай-ақ қазіргі сын-қатерлерге төтеп беруге дайындығын көрсететін тиімді алаңға айналғанын сенім­ді түрде айта аламын. Ор­та­лық Азия қашанда бірегей өрке­ниеттер тоғысқан аймақ бол­ған. Оның жалпы әлемдік прог­ресте атқаратын рөлі зор. Бү­гінде ортақ тарихымыз бен ха­лық­тарымыздың дүниетаны­мы­ның ұқсастығына арқа сүйеп, Орталық Азияның жаңа келбетін қа­лыптастырамыз. Оны келешекке ұмтылатын әрі мол мүмкіндіктер мекені ретінде танытамыз. Бұл саммит осы жолдағы маңызды белеске айналатынына сенімдімін, – деді Президент.

Қасым-Жомарт Тоқаев мемлекеттер басшылары аймақтық ынтымақтастықты, соның ішінде Консультативтік кездесулер форматын дамыту үшін барынша күш-жігер жұмсап отырғанын жеткізді. Қазақстанның төраға­лығы аясында қауіпсіздік пен экономикалық серіктестікті ны­ғайтуға, қоғамдағы әйелдердің рөлін күшейтуге, сараптамалық тұрғыдан ықпалдастықты кеңей­­туге бағытталған көпте­ген бір­лескен іс-шара ұйым­дастырылды.

– Осы жиында 2027 жылға дейінгі Аймақтық ынтымақтасты дамытудың жол картасы бекіті­леді. Бұл өзара ықпалдастық тетік­­терін жетілдіру тұрғысынан ай­ту­лы оқиға болмақ. Құжат үкі­мет­тердің үйлесімді жұмысын жет­іл­­­діреді және осы алаңда ұсы­ныл­­ған бастамалардың орындалу ба­рысына бақылауды күшейтеді. Бұған қоса «Орталық Азия – 2040» өңірлік кооперациясын дамытуға бағытталған тағы бір маңызды құ­жатқа қол қойылады. Осы және өзге де шаралар халық­тарымыз­дың игілігі жолын­дағы жан-жақ­ты аймақтық ықпал­дастыққа бәрі­міздің бейіл­ді екенімізді көрсе­теді, – деді Қазақстан Президенті.

Берік экономикалық база қажет

Қасым-Жомарт Тоқаев қазір­гідей күрделі геосаяси және эко­но­микалық жағдайда аймақ­тағы ынтымақтастықтың жоға­ры даму қарқынын сақтау өте маңызды деп санайды. Осы орайда Мемлекет басшысы Орталық Азияның өркендеуіне ықпал ететін бірқатар өзекті міндетке тоқталды.

– Бүгінде халықаралық қаты­настар жүйесінің іргелі негіздері өзгеріске ұшырағанын байқап отырмыз. Бұл – қауіпті құбылыс. Мұндай жағдайда аймақтағы бейбітшілік пен тұрақтылықты сақ­тау ең басты міндет екені ес­тен шықпауға тиіс. Қазіргі сын-қатерлерді тек саяси диалог пен мемлекеттеріміз арасында өзара сенім шараларын нығайту арқылы еңсеруге болатыны анық. Осы ретте кейінгі жылдары бір-бірімізге жасаған сапарларымыз нәтижелі болды. Бұл елдеріміздің достыққа, тату көршілік қарым-қатынасқа және одақтастыққа негізделген өңірлік ынтымақтастығының деңгейі жоғары екенін білдіреді. Алайда өңірлік кооперация аясында сыртқы серіктестермен жан-жақты байланысты жоспарлы түрде күшейту маңызды. Әлем­нің жетекші елдерінің «Орта­лық Азия плюс» форматына қызығушылық танытуы – осының айғағы, – деді Мемлекет бас­шысы.

Қасым-Жомарт Тоқаев пре­зиденттерді Орталық Азияны қауіпсіз, ынтымағы жарасқан әрі өркендеген кеңістік ретінде сақтау үшін барынша күш-жігер жұмсауға шақырды.

Президент атаған тағы бір маңызды міндет – жан-жақ­ты ықпалдастықтың берік эко­но­микалық базасын қалыптас­тыру. Кейінгі жылдары бұл бағыт­та елеулі нәтижеге қол жеткі­зілді. Өңір ішіндегі сауда көле­мі бір­тіндеп ұлғайып келеді. Бұл көрсеткіш 11 миллиард дол­ларға жетті. Мемлекет басшысы тауар айналымын арттыру және оны 15 миллиард долларға жет­кізу маңызды екенін атап өтті.

 – Елдеріміздің экономикасын дамытуға бірлескен ірі инфрақұрылым және көлік жобалары тың серпін берер еді. Өзара тиімді ынтымақтастықтың мұндай оң мысалдары аймағымызда қазірдің өзінде де бар. Мәселен, Қырғызстандағы Қамбарата 1-ГЭС-ін, Тәжікстандағы Рогун ГЭС-ін, Қазақстан, Өзбекстан және Тәжікстанның газ жобаларын, жаңа көлік дәліздерінің құрылысын, сондай-ақ басқа да маңызды жобаларды атауға бо­лады. Бұдан бөлек шекара маңы аудандарында сауда-логисти­ка желілері мен өнеркәсіп хабтарын дамыту маңызды. Ауыл ша­руашылығы, логистика, тоқыма және химия өнеркәсібі, құрылыс секілді перспективті сала­ларда жаңа келісімдер жасап, жан-жақты серіктестігімізді нығай­ту қажет, – деді Қазақстан Президенті.

Сондай-ақ Мемлекет басшысы Қазақстанның Орталық Азия Іскерлік кеңесін құру туралы ұсынысты қолдайтынын мәлімдеді. Оның пікірінше, аймақтың көлік-транзит әлеуетін одан әрі ілгерілетудің, Орталық Азияның көлік жүйесін дамыту жөніндегі кешенді стратегияны қабылдаудың мәні зор екенін алға тартты.

– Транскаспий халықаралық көлік бағыты, «Солтүстік – Оңтүс­тік» дәлізі, «Бір жол, бір белдеу» секілді бастамалардың маңы­зы айрықша. Бұл жобаларға Орталық Азиядағы барлық елдің бел­гілі бір деңгейде қатысы бар. Бірлескен күш-жігердің нәти­жесінде «Қазақстан – Түрік­менстан – Иран» теміржол магис­тралінің әлеуеті дәйекті түрде артып келеді. Қазір бұл Парсы шығанағындағы елдерге шығатын ең төте жол саналады. Сонымен қатар Оңтүстік Азия нарығына шығу үшін Ауғанстан арқылы теміржол салудың келешегі зор деп есептейміз. Қазақстан өзі­нің көлік-транзит саласында ауқым­ды жұмыс атқарып жа­тыр. 2030 жылға дейін 11 мың ша­қырым теміржолды жаңғыр­тып, жаңадан 5 мың шақырым те­міржол салуды жоспарлап отыр­мыз, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Жаңа су саясатының көкейкестілігі

Өңірдің күн тәртібіндегі тағы бір маңызды мәселе – су-энергетика ресурстарын рацио­налды пайдалану. Мемлекет басшысы суды пайдаланудың тең құқылы әрі әділ тәртібіне, өзара міндеттемені мүлтіксіз орындау ережесіне негізделген жаңа су сая­сатын қалыптастыру керек деп санайды.

– Орталық Азия елдеріне арналған Су-энергетика консорциумын құру және гидро­энергетикалық нысандарды бірлесе салу бастамасы су ша­руа­­шылығындағы көпжақты ын­тымақтастыққа негіз болады. Суды бөлу мен есепке алуды цифр­ландыру, ғарыштық мо­ни­торинг технологияларын ен­гізу, жүйелі ғылыми жұмыстар жүргізу маңызды міндеттердің санатына жатады, – деді Мемлекет басшысы.

Қасым-Жомарт Тоқаевтың айтуынша, Қазақстан білім бе­ру, ғылым, мәдениет және адами капиталды дамыту са­ла­ларындағы бесжақты ын­ты­­мақ­тастықты кеңейтуді әр­дайым құптайды. Қазіргі уақыт­та Орталық Азияда бірың­ғай жоғары білім кеңістігі қалып­тасып келеді.

– Бүгінде Қазақстанда аймақ­тағы елдерден келген 9 мыңға жуық студент білім алады. Біз Ор­та­лық Азия жастарының еліміз­­де жоғары білім алуға ұмтылы­сын бағалаймыз. Осы күні еліміз АҚШ, Еуропа, Қытай, Ресей және Оң­түстік Кореяның ондаған таны­мал университетімен стра­­тегиялық серіктестік орнат­ты. Қазақстанның көпте­ген аймағында шетелдік оқу орында­рының филиалдары жүйелі түр­де ашылып, студенттерді бел­сен­ді қабылдай бастады. Бұ­ған қо­са Қазақстанда зерттеу уни­вер­­ситеттерінің саны артып, тех­но­­парктер мен инженерлік орта­лықтар іске қосылып жатыр. Біз Орталық Азия және Кав­­­каз елдерінің жастарын осы мүм­­кіндікті пайдаланып, халық­аралық деңгейде сұранысқа ие қос дип­ломды білім алуға шақырамыз, – деді Мемлекет басшысы.

Сенім мен диалог ұстыны

Қасым-Жомарт Тоқаев ақпа­раттық-сараптамалық саладағы ықпалдастықты жандандыру қажет екеніне назар аударды. Мемлекет басшысы бірлескен медиа­өнімдерді шығару жұмыс­тарын қолға алу жөнінде үкімет­терге тапсырма беруді ұсынды.

– Ортақ тарихи сюжеттерді экранизациялауға, халықтары­мыз­дың достығы мен ынтымағын дәріптеуге ерекше мән беру ке­рек. Біз жалпыөңірлік телеарна және ақпараттық интернет-порталын ашу мәселесін талқы­ладық. Бұл ретте Орталық Азия елдерінің телехабар тарату саласындағы ынтымақтасты­ғы туралы келісімді әзірлеп, қол қоюдың маңызы зор, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент Қазақстанның өңірлік серіктестікті жан-жақты нығайтуды және Орталық Азия­ның әлемдік аренадағы рөлін арттыруды көздейтін стратегиялық бағдары өзгермейтінін атап өтті.

– Біз ұлттық деңгейде «Табыс­ты Орталық Азия – Табысты Қа­зақ­стан» формуласын берік ұста­намыз. Өңіріміздің болашағы тек елдеріміз арасындағы сенімді диалог пен ынтымақтастыққа, барлық ішкі және сыртқы сын-қатерлерге лайықты жауапты бірлесіп іздеуге байланыс­ты еке­ніне сенімдімін, – деді Қазақ­стан Президенті.

Консультативтік кездесуде Қырғыз Республикасының Президенті Садыр Жапаров, Тәжікстан Президенті Эмомали Рахмон, Түрікменстан Президенті Сердар Бердімұхамедов және Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёев сөз сөйледі.

Жиын соңында Мемлекет басшысы Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевке Консульта­тивтік кездесудің келесі төрағалық міндетін табысты атқаруына тілектестік білдірді.

Өңірлік ынтымақтастықтың ортақ ұстанымы

Бұдан кейін Президент Орталық Азия мемлекеттері басшыларының VI Консуль­тативтік кездесуінің кеңейтілген құрамдағы отырысына қатысты.

Жиынға құрметті қонақ ретінде Әзербайжан Президенті Иль­хам Әлиев және БҰҰ Бас хатшысының арнайы өкі­лі, Орталық Азия бойынша пре­вентивті дипломатия жөніндегі өңірлік орталығының басшысы Каха Имнадзе де келді.

Мемлекет басшысының ай­туынша, Консультативтік кезде­судің алтыншы рет өткізілуі та­рап­тардың бауырлас халықтар арасындағы ғасырлар бойына жалғасқан достық байланыс­ты нығайтуға, көпжақты ынты­мақтастықты одан әрі кеңейтуге және халықаралық аренадағы ықпал­дастықты күшейтуге бейіл­ді екенін көрсетеді.

– 2018 жылы Астанада өт­кен алғашқы кездесуден бері бірлескен күш-жігердің арқасын­да бұл жиынның дамуында айтар­лықтай жетістіктерге қол жет­кізілді. Бұған өңірлік ынтымақ­тастықты арттырудағы маңызды шешімдер қабылданған бұрынғы бес саммиттің қорытындылары айқын дәлел, – деді Мемлекет басшысы.

Қазақстан Президенті әлем­­де­гі күрделі үдерістер жағдайын­­да өңірлік ынтымақтастықты одан әрі ілгерілету жөнінде ортақ ұста­ным қалыптастыру маңызды деп санайды.

– «ХХІ ғасырда Орталық Азияны дамыту мақсатындағы достық, тату көршілік және ынтымақтастық туралы шарт­тың» мәні артып келеді. Мем­лекет­теріміз көпжақты құрылымдар, ең алдымен, БҰҰ аясында ортақ ұстанымдарға сүйене отырып әрекет етуге тиіс. Елдеріміз әлеуе­тін біріктірсе, біз орнықты даму мақсаттары саласындағы күн тәр­тібін жүзеге асыруға елеулі үлес қоса аламыз. Осы маңызды мақ­сатқа қолдау ретінде Біріккен Ұлт­тар Ұйымының 80 жылдығы қар­саңында Орталық Азияда орнық­ты даму мақсаттарына қол жет­кізу туралы БҰҰ Бас Ассам­блея­сының қарарын қабылдау жөнін­де бастама көтеруді ұсына­мын. Біріккен Ұлттар Ұйы­мы­­ның жоғары лауазымды өкілі, құр­метті Каха Имнадзе мыр­заның осы саммитке қатысуы игі дәс­түрге айналып, «Орталық Азия – БҰҰ» бағытындағы тығыз ықпал­дастыққа жол ашады деп үміт­тенемін, – деді Мемлекет басшысы.

Сонымен бірге Президент көпжақты ынтымақтастықтың берік экономикалық негізін қалыптастыру кезек күттірмейтін міндеттің бірі деп есептейді.

– Орталық Азия елдерінде өзара тиімді ынтымақтастықты кеңейту үшін мүмкіндік мол. Экология және климаттың өзгеруімен күрес саласындағы ықпалдастық аса маңызды. Барлық ел ұқсас сын-қатерлермен бетпе-бет келіп отыр. Сондықтан өзара ықпалдастықты кеңейтудің, үйлесімді жұмысты күшейтудің және климаттық күн тәртібіндегі мәселелер бойынша тәжірибе алмасудың мәні зор. Осы мүм­кін­дікті пайдалана отырып, Әзербайжан Президенті, құр­метті досымыз Ильхам Гейдар оғлының биыл күзде COP29 жаһандық климаттық конференциясын табысты өткізуіне тілектестік білдіремін, – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президент еліміздің өңірлік ынтымақтастықты жан-жақты нығайту жолындағы страте­гиялық бағдары өзгермей­ті­нін растады. Сондай-ақ бүгін қабыл­данған шешімдер және оның алдағы уақытта тиімді жүзеге асырылуы ғасырлардан тамыр тартатын достық пен өзара қолдау рухындағы көпжақты серік­тестігімізді одан әрі терең­детуге септігін тигізетініне сенім білдірді.

Жиында Әзербайжан Прези­денті Ильхам Әлиев пен БҰҰ-ның Орталық Азия бойынша превентивті дипломатия жөніндегі өңірлік орталығының басшысы Каха Имнадзе сөз сөйледі. Ал саммит соңында Қасым-Жомарт Тоқаев Консуль­тативтік кездесудің төрағасы ретінде Орталық Азия мемлекет­тері басшыларының атынан Өзбекстан Президенті Шавкат Мирзиёевті Құрмет белгісімен марапаттады.