БИЛІККЕ ҚҰМАРЛАРДЫҢ ҮКІМЕТ ҚҰРУЫ ҚИЫН
Қырғызстанда парламент сайлауы өткелі екі ай болды, бірақ әлі үкіметін құра алмай әлек. Осыдан шамалы уақыт бұрын үкімет құру жауапкершілігі жүктелген социал-демократиялық коалиция үш-ақ күн өмір сүріп, өздерінің дәрменсіздігін көрсетіп, тарқап тынды.
Бұл коалицияға Алмазбек Атамбаев жетекшілік ететін ҚСДП, Өмірбек Бабановтың «Республика» және Өмірбек Текебаевтың «Атамекен» партияларының фракциялары кірген еді. Коалицияның түбіне билікке талас жетті. Жогорку кенеште парламент спикерін сайлауда келісе алмады. Бұрын ойластырылғандай, оған Текебаев ұсынылған және оның өтетініне күмән да жоқ еді. Өйткені, бұл үш партияның қолында 67 мандат бар болатын. Ал сайлауда ұсынылған адамға 58 депутат қана дауыс берді. Коалицияға мүше 9 адам қолдамады деген сөз.
Бұл да әлі Қырғызстанда парламенттік күрес мәдениетінің қалыптаса қоймағанын, партияларға кездейсоқ біреулердің кіріп кететінін, оның тізіміндегілердің өз партиясын, өз жетекшілерін қолдай бермейтінін аңғартады. Сондықтан да фракциялар мандаттарының санына толық сенім арту да қиын.
Қалай болғанда да, Текебаев өтпей қалды да, коалиция күйреді. Алдында «Тұрақтылық үшін келісім» деген ұранмен бас біріктірген бұл одақтың өздерін сақтап қалу үшін әлі де күресетін мүмкіндігі бар еді. Спикерлікке басқа бір адамды ұсынып, соны қолдап, ынтымақтастық көрсеткенде, үкіметті құруларына болар еді. Бірақ оған партиялардың, оның жетекшілерінің өзімшілдіктері, кереғар мүдделіліктері жол бермеді.
Осылайша, үкіметті құру, билік дағдарысынан өту жолындағы тағы бір мүмкіндік жүзеге аспай қалды. Алдағы мүмкіндіктер де барынша шектеулі. Енді қандай коалиция құрылады дегенде, тіпті оптимистердің өзі пікір айтуға қиналатын шығар. Ел президенті Роза Отунбаева бұл жолы «Республика» партиясының көсемі Өмірбек Бабановқа ұсыныс жасады. Ол 24 желтоқсанға дейін басқалармен коалиция құрып, депутаттарға жаңа үкімет құрамын ұсынуға тиіс.
Оған да көңіл сене қоймайды. Кіммен одақтасады? Кеше көңілі жақын дегендермен тіл табыса алмады. Осындай жағдайда сұрақ көбейеді.
Бабанов партиялардың басын қоса алмай, ақырында үкіметті құра алмаса ше? Онда президент үкімет құру жөнінде тағы бір рет ұсыныс жасайды. Ол да нәтижесіз болса ше? Онда қалған жол – жаңа сайлау. Бұл – қиын жол. Ондай қиыншылықты қырғыз ағайындар бастан кешіп отыр. Алдан жақсылық күтейікші.
КОТ-Д’ ИВУАР – ҚОС ПРЕЗИДЕНТТІ МЕМЛЕКЕТ
Расында да, бұл елде сирек кездесетін қызық жағдай қалыптасып отыр. Елде президент сайлауы өтіп, оның дүдамалдау қорытындысы шыққан соң, екі адам – елдің бұрынғы президенті Лоран Гбагбо мен оппозициялық үміткер Алассан Уаттара өздерін жеңімпаз санап қана қоймай, қызметке кіріскендігі жөнінде рәсімдерін де өткізіп жіберді. Тіпті өз премьер-министрлерін де тағайындады.
Осы бір асығыстықтан-ақ бұл екі қайраткердің істерінде шикілік барын аңғарғандайсың. Қазір әлемдік тәртіпте сайлаудың толық қорытындысы шыққанша, таққа таласу бола қоймайды. Тіпті жеңген адамға қызмет орны біраз уақыт өткен соң ғана ұсынылады. Ал сайлау нәтижесі күмәнді болғанда, жұрт ақырын күтеді.
Осыған ұқсастау жағдай осыдан алты жыл бұрын Украинада болған еді. Алдын-ала есепте қазіргі президент Виктор Янукович жеңді деген әңгіме айтылып, оны өз жақтастары тойлап үлгергені өз алдына, біраз елдің басшылары да құттықтап жіберген. Кейінірек жағдай өзгерді, дауыс толық есептелгенде, Виктор Ющенконың же????? ?????????ңгені анықталып, билік тізгіні соған тиді. Алаңға шығып, халқы арпалысып жатқан елде де үміткерлер арасында жағаласу бола қойған жоқ. Виктор Янукович өз жеңісін де, президент орнын да бес жыл бойы күтіп, оған былтыр ғана жеткен.
Кот-д’ Ивуардағы жағдайды түсіну қиын. Сайлау өткеннен кейін сайлау комиссиясының төрағасы оппозициялық үміткер Алассон Уаттара 51 пайыздан асырып дауыс алды деп мәлімдеді. Ал елдің конституциялық соты сайлау комиссиясының шешімін жоққа шығарды. Өз кезегінде конституциялық кеңес елдің солтүстігіндегі жеті аймақтағы сайлау нәтижелері жойылғандығын мәлімдеді. Бұл өңірдегі жұрттың көпшілігі оппозициялық үміткерді қолдайтын. Сондықтан нәтиже мүлде өзгереді деп тұжырым жасалды.
Мұндай жағдай елде дүрбелең тудырды. Үміткерлердің жақтастары қақтығысқа баратыны аңғарылған соң-ақ елдің құрғақтағы және судағы шекаралары, сондай-ақ әуе кеңістігі жабылатыны жарияланды. Бірақ соған қарамай, елдегі саяси жағдай әлем жұртшылығына хабарланып отырды. Әлемдік телеарналардың көпшілігі өз хабарларын осы елдегі оқиғадан бастап, саяси қарама-қайшылықта сирек кездесетін жағдайды бір жағы қызық үшін де көрсетіп отырды. Әрине, екіге бөлінген қауымның арасында қақтығыстар болатыны да заңды. Әдетте одан көбіне бейбіт халық зардап шегеді. Бұл елде де адам құрбандығы орын алып жатыр. Халықаралық ұйымдар, біршама жетекші мемлекеттер бұл елдегі жағдайды жіті бақылап отыр. Осы жерде үнемі дау-дамайдың орталығы болып жүрген Кот-д’ Ивуарға да тоқтала кеткен жөн болар. Африканың батысындағы бұл ел (бұрын Піл сүйегі жағалауы деп аталған) ұзақ уақыт Францияның отары болды, қазір де оның ықпалында. Онда француздардың бітімгершілік күштері де тұрды. Орналасқан жері де, табиғаты да әлем назарында, туризм кең дамыған. Соңғы отыз жылдай уақытта төрт есеге жуық өскен 20 миллиондай халық 60-тай этностан құралған. Билік үшін күресте біршама қақтығыстың болып жататыны да содан. Мұнда талай рет әскери төңкеріс, соған бағытталған әрекеттер де болып тұрды. Бұл елге қарулы қақтығыстар таңсық емес.
Бір таңданарлығы – қарсыластар баррикаданың екі жағына шығып, бір-бірімен атысып жүрген жоқ. Әркез халық алдында кездесіп, бір-біріне жеңістің өз жағында екенін айтумен жүр. Тек қана оларға сабыр берсін, сонда шындыққа да жету қиынға соқпайды. Арада татулыққа шақырып араағайын жүрсе тіпті жақсы.
Мамадияр ЖАҚЫП