Хабар-ошарсыз кеткен майдангердің деректері арада 74 жыл өткенде табылды
Әштай Шарғынов 1941 жылы 24 жасында Қызыларық ауылынан Отан қорғауға аттанды. Ол 1942 жылдың мамыр айында қазіргі Ресей Федерациясының Новгород облысындағы Холм қаласының түбінде кескілескен шайқаста қаза тауып, бауырластар зиратына жерленді .
Бірақ, бір өкініштісі, сол тұста оның туған жеріне қара қағаз жіберілмеді. Міне, содан бері арада қанша жыл өтсе де, Әштай Шарғынов туралы мүлдем дерек болмады. Тіптен, оның есімі хабар-ошарсыз кеткендер қатарында да болмай шықты. Еліміз тәуелсіздік алғаннан кейін басылған «Боздақтар», «Зерде» кітаптарында да майдангердің аты-жөні, шайқасқан, қаза тапқан жері туралы мәлімет болған жоқ.
Бұл жайт Әштайдың туған-туыстарына, әсіресе, онымен бірге туған қарындасы Күләнда апайдың қабырғасына қатты батты. Қызыларық ауылында тұрған кейуана өмірінің ақырғы күндеріне дейін бауырынан бір дерек болып қалар деген үмітпен өтті. Тек қайтыс боларының аз алдында Қордай ауданында тұратын қызы Жұмайымды шақырып алып, оған жанын мазалаған сырды ашады. Сонда анасы қызына ағасын қалай болғанда да іздеп тауып, басына туған жердің бір уыс топырағын салуды аманат етіп табыстайды.
Таяуда Жұмайым Күлішбекова біздің редакциямызға келіп, нағашы атасы майдангер Әштай Шарғыновтың дерегі табылғанын хабарлады. Бүгінде жасы жетпістен асқан Жұмайым апайдың жүзінен қуаныш нұры төгіліп тұрды.
– Анамның аманатын алғалы нағашы атамды іздеуге кірістім, – деді апай ауыр күрсініп. – Одан бір дерек кездесіп қалар ма екен деген оймен ақпарат құралдарына жиі құлақ түріп, шарқ ұрып іздей бастадым. Ұлы Отан соғысында қаза болған қазақстандық боздақтардың есімдері басылған кітаптарды қарап шығып, шығарушыларымен хабарластық. Алайда, олардан ешнәрсе таппай, тауым шағылғандай болып, уайымым қалыңдай түсті. Дегенмен, мойымай, үмітімді үзбестен іздеуімді жалғастыра бердім.
Бір күні басыма «Мен осы анамның бауырын неге Интернеттен іздеп көрмеймін?» деген ой келді. Міне, содан бастап компьютерді жақсы меңгерген немерем Нұргүлді қасыма қосып алдым. Екеуіміз ғаламторды шарлап, ай бойы табандап іздедік. Қордайдағы Қақпатас ауылдық округі әкімдігінің әскери есеп үстелі маманының көмегі көп тиді. Ол бізге майдангерді Ресейдің қорғаныс саласындағы мекемелердің сайттарынан іздеу керектігін айтты. Біз енді осы сайттарға кіріп, алдымен «а», «ш», «ч» әріптерімен нағашымның аты мен тегін жазып, іздеуді жалғастырдық.
Ішкі түйсігім бізді алдамапты. Ресей Қорғаныс министрлігінің орталық архиві Интернетке орналастырған мәліметтер арасында (ҚМОМ қайтарымсыз шығындардың Атаулы тізімі, қор нөмірі 58, тізімдеме нөмірі 818883, іс нөмірі 1112) сержант Әштай Шарғынов (Шарчинов) туралы дерек көзіме оттай басылды! Соңғы қызмет еткен жері: 1077 гвардиялық атқыштар полкінің 8 гвардиялық дивизиясы делініпті. Сержант Әштай Шарғыновтың 1942 жылдың 19 мамырында сол кездегі Калинин облысы Холм ауданының Дубовки деревнясы түбінде Холм қаласы үшін болған ұрыста мерт болғаны, денесі сол жерде жерленгені анықталды. Қазір мұнда Новгород облысы Холм муниципалды ауданының Морхов селолық қонысы әкімшілігі орналасқан екен.
Атамның нақты жерленген жерін анықтау мақсатында 2015 жылдың жазында Морхов селолық қонысының әкімшілігіне хат жаздым. 1 шілдеде қоныс әкімшілігі басшысының (әкімінің) орынбасары Г.Егоровадан «атаңыз Әштай Шарғыновтың есімін мәңгі есте қалдыру үшін Сіз Новгород облыстық әскери комиссариатының Старая Русса, Холм қалалары, Старорусский, Холм, Парфин, Поддор аудандары бойынша бөліміне өтінішпен жүгінуіңіз керек» деген жауап алдым.
Хатта көрсетілген мекенжай бойынша Новгород облыстық әскери комиссариатының аталған бөліміне хат жаздым. Көп ұзамай бөлім бастығы И.Скачков хат жолдап, «Дубовки деревнясындағы бауырластар зиратындағы жауынгерлердің мәйіттері өткен ғасырдың 50-60-шы жылдары Новгород облысы, Холм ауданының, Первомайск кентіндегі жауынгерлер зиратына қайта жерленген» деген жауап жазып жіберді.
Хатты оқып, көңілім босай берді. Анамның аманатын орындауға бір табан жақын қалғанымды сезініп, немеремді құшақтай, көз жасыма ерік бердім.
Жұмайым апайдың ендігі діттеген мақсаты – атасы жерленген зиратқа туған елінің топырағын салу және оның зиратынан топырақ әкеліп, туған жеріндегі әке-шешесінің зиратына салу болды. Осы оймен Новгород облыстық әскери комиссариатының аталған бөлім бастығы И.Скачковқа қайтара хат жолдады. Олардан оң жауап алған Жұмайым апай өткен жылы қара күзде туған жері Қызыларық ауылына келіп, ата-бабасының зиратынан топырақ алып, Ресейге жөнелтті.
Жаңа жылдың қарсаңында Новгород облыстық әскери комиссариаттың бөлімінен жауап хат келді. «Топырақ тым дымқыл екен. Оны кептіріп алып, Холм қаласының неміс-фашист басқыншыларынан азат етілген күні – 21 ақпанға және Отан қорғаушы күніне орай өткізілетін дәстүрлі митингте қазақстандық Әштай Шарғыновтың туған жерінен келген топырақ ретінде жауынгердің зиратына салтанатты жағдайда жерленеді. Ал оның есімін мәңгі есте қалдыру мақсатында алдағы жылдың 9 мамырында зират басындағы монументке майдангердің есімі қашап жазылатын болады» депті. Хатта сондай-ақ жауынгер Әштай Шарғыновтың зиратынан алған топырақтың Қазақстанға, хат иесінің Қордайдағы мекен-жайына жолданғаны жазылыпты.
Осы атаулы күн қарсаңында Холм қаласында Әштай Шарғыновтың Отаны Қазақстаннан Холм қаласына жеткізілген топырақ қазақстандық жауынгердің зиратына салынды. Ал, ол жақтан жіберілген топырақ елге Наурыз мерекесі қарсаңында жетіпті. Жұмайым апай осы келісінде анасының ақтық аманатын орындады. Анасының бауыры Әштай жатқан жердің топырағын туған жеріне алып келіп, ата-бабасы жерленген зиратқа салды. Жақын-жуықтағы ағайын-туыстың басын құрап, құран оқытып, құдайы тамақ берді.
Ұлы Жеңіс мерекесі қарсаңында майдангердің туған жұрты Қызыларық ауылындағы ҰОС-қа қатысушыларға арналған ескерткішке боздақтың есімі жазылып, осындағы Алтынсарин атындағы орта мектепте оқушылар арасында Әштай Шарғынов туралы сабақтар ұйымдастырылмақ.
74 жыл бойы беймәлім болып келген майдангердің есімі осылайша ұлықталды. Ерлік – елге мұра, ұрпаққа ұран деген осы. Өйткені, ерлік ешқашан ұмытылмайды. Ол – мәңгі тірі!
Абылайхан СӘРСЕН,
журналист
Жамбыл облысы,
Жуалы ауданы