Авторларды алаңдатқан ақиқат

Еліміздің Бас прокуратурасы зияткерлік меншік туралы заңна­малардың қолданылуына тексеру жүргізгендігі туралы кеше құзыр­лы органның ресми өкілі Жандос Өмірәлиев бірқатар тың ақпарат­тар таратты. Оның айтуынша, тек­серу нәтижесінде 3,5 мыңнан астам заң бұзушылықтар анық­талып, оларды жою барысында 50-ден астам прокурорлық қада­ғалау актілері енгізілген. Жалпы, авторлық құқық және сабақтас құқықтар туралы заңна­ма талаптарына сәйкес, автор­лар­дың мүдделерін білдіру үшін авторлық қоғамдық ұйымдар құрылады. Қазіргі таңда, елімізде осындай 7 ұйым жұмыс жасай­тын көрінеді. Олар пайдалану­шы­лардан келіп түскен қаражат­тар­ды жинастырады және оларды зияткерлік меншік иелеріне төлеуді жүзеге асырады. Сондай-ақ, бұл қоғамдар жиналған қаражат есебінен өздерінің нақты шығыс­тарын жауып отырады. Бұл талаптар заңда көрсетілген. Алайда, тексеру көрсеткендей, іс жүзінде қазіргі қалыптасқан жағдай авторларға олардың зияткерлік еңбек нысандарын пайда­лан­ғаны үшін тиісті сыйақы алуы­на кепілдік бермей отыр, дейді Ж.Өмірәлиев. Заңнамаларда автор­лық қоғамдар­дың пайдасы­на ұстап қалатын қара­жаттың бел­гілі бір пайыз шегін көрсе­те­тін тікелей нор­малар жоқ. Бұл өз кезегінде атал­ған қоғамдарға келіп түскен ақша қаражаттарын өз қалаулары бойынша жұмсауға мүм­кіндік береді. Тергеу көрсет­кенд­ей, соңғы екі жылда автор­лық қоғам­дарға келіп түскен 896,5 млн. теңге­ден авторларға не­бәрі 521,5 млн. теңге ғана тө­лен­ген, қалған 375 млн. тең­гені қоғамдар өз қажетті­лік­теріне жұм­саған. Мәселен, 2010 жылы «Қазақ әндерін орындау­шылар» республикалық қоғамдық бірлестігі пайдаланушылардан келіп түскен 9, 1 млн. теңгенің 8, 6 млн. теңгесін қоғам шығыстарына жат­қызған. Осыған ұқсас фактілер «Ән автор­ларының одағы» республи­ка­лық қоғамдық бірлестігі қызметінде де анықталды. Заңнамалардың жетілдірілмеуі салдарынан меншік иеленушілерге сыйақыларды тіпті төлемеу фактілері де орын алған. Мәсе­лен, «Демеу» «Продюссерлер мен орындаушылар одағы» республи­ка­лық қоғамдық бірлестігіне фо­нограммаларды пайдаланғаны үшін пайдаланушылардан 8,4 млн. теңге келіп түскен. Алайда, осы соманың бірде-бір теңгесі құқық иеленушілерге төленбеген. Авторлық аталған қоғамдарды тиісті зияткерлік меншік иелерін анықтау бойынша қажетті жұмыс жүргізуге ынталандырмайды. Со­ның салдарынан алынған сый­ақы­лар олардың толық иелігінде қалып отыр. Мәселен, «Қазақ­стан­дық ав­тор­лық қоғам» респуб­ликалық қо­ғамдық бірлестігіне авторларды іздестіруді – қоғам­ның сайтына және Алматы қала­сы мен Алматы об­лысы аума­ғын­да таратылатын баспа басылым­дарында ақпарат орна­ластыру жолымен ғана жүргізілген. Соның салдарынан, соңғы бес жыл­да талап етілмеген гонорар­лардың жалпы сомасы 63, 5 млн. теңге құраған. Оларды кейін қоғам өз қалауы бойынша жұмсаған. Тексеруде лицензияланған шарт­­тарды тіркеу туралы заң та­лап­тарын жаппай орындамау фактілері де анықталды. Интернет желісіндегі авторлық құқық­ты қор­ғауға талдау жасау да ба­қы­лаушы мемлекеттік органдар­дың тарапынан тиісті жұмыстың ұйым­дасты­рыл­ма­ға­нын көрсетті. Интернет желі­сінің қазақстандық сегментінде ав­торлық құқықты бұзуға ашық жол беріліп отыр. Қазақстанда ресми сатуға әлі келіп түспеген фильм­дер немесе бағдар­ламалық қам­тамасыз етулер сайттарда өріп жүр. Кейбір сайттардың пираттық контенттері мыңдаған бірліктермен есептеледі. Осы анықталған заң бұзушы­лықтардың барлығы бойынша Бас прокуратура Әділет министрлі­гі­нің атына ұсыныс енгізді. Заңна­ма­лар­ға құқық иеленушілердің құқық­тарын қорғауды қамта­ма­сыз етуге бағытталған өзгеріс­тер енгізуге бас­тамашы болу ұсы­нылды. Сон­дай-ақ ішкі істер ор­ган­дарымен жә­не басқа да мүдделі органдармен өзара әрекетте Интернет желісінде зияткерлік меншік нысандарын заң­сыз таратудың жолын кесу жөнін­дегі жұмыстарды күшейту ұсыныл­ды дейді ресми өкіл. Александр ТАСБОЛАТОВ.