«Есепті жылы бюджет кірістерінің көлемі ұлғайып, көрсеткіш 109,1 пайызға артығымен орындалды. Шығыстар 98,3 пайыз игеріліп, 8 трлн 501 млрд теңгеге атқарылды. Ал әлеуметтік салаға 4 трлн теңгеге жуық қаражат бөлінген болса, бұл жалпы шығыстардың жартысы. Олардың ішкі жалпы өнімдегі үлесі былтырғы жылы 7,2 пайызға жетті. Сол сияқты бюджет тапшылығы 741 млрд теңгені құрады. Бұл жоспардан 161 млрд теңгеге төмен», деді Үкімет атынан 2016 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есепті таныстырған Қаржы министрі Бақыт Сұлтанов.
Оның айтуынша, 2016 жылғы бюджеттің атқарылуының басты сипаттары – сыртқы теріс факторлар мен экономикамыздағы қиыншылықтарға қарамастан, әлеуметтік және экономикалық өсуге қолайлы жағдайлар жасау болып табылады. Ал бұл мақсаттар «Нұрлы жол» және басқа да мемлекеттік бағдарламалардың, дағдарысқа қарсы қосымша жедел шаралардың орындалуының арқасында іске асқан. Сол себептен де алдағы уақытта шығыстарды қаржыландырудағы кепілдендірілген трансферттің үлесі 2020 жылы біртіндеп 2 трлн теңгеге дейін азаятын болады.
Сондай-ақ, министр өз баяндамасында салықтық әкімшілендіруді жақсарту барысында екі маңызды мәселені шешу қажеттігін атады. Оның бір қыры – бизнеске қолайлы жағдай туғызу болса, екіншісі – мемлекеттік бюджет кірістерін ұлғайту. Көрші елдермен де кедендік статистиканың алшақтығын жою мақсатында жұмыстар жүргізілуде. Сонымен қатар, импорттық тауарлардың барлық түрлеріне таңбалауды енгізу ісі де ілгерілеуде. Бүгінде осы мәселе туралы жаңа келісімнің жобасы Еуразиялық экономикалық комиссиясында талқылануда, таңбалауға жататын тауарлардың тізімі комиссияның кеңесімен бекітіледі деп күтілуде.
«Бұдан басқа, Қылмыстық кодекске ізгілендіру аясында тиісті өзгерістер дайындалды. Бұл өзгерістер мемлекет мүддесін қорғай отырып, экономика саласын қылмыстан арылтуға бағытталған. Салықтық бақылауда да бизнестің іс-әрекетіне араласпау принципін қолданатын боламыз. Осы айтылған шаралар бюджет кірістерінің өсуіне, көлеңкелі экономиканың азаюына, салық әкімшілендірудің жақсаруына көмектеседі деп сенеміз», деді Б.Сұлтанов.
Есепті талқылау барысында бюджет қаражатының игерілмеу сапасының өсуі, тиімсіз пайдалануы да сөз болды. Айталық, өткен жылы 268 млрд теңге шамасындағы қаражат тиімсіз жұмсалған. Бұл 2015 жылмен салыстырғанда екі есеге аз. Сондықтан да бюджет шығыстарының тиімділігін түбегейлі арттыру үшін біраз жұмыстар атқару жоспарланып жатқан көрінеді.
Біріншіден, квазимемлекеттік субъектілердің бюджетпен қарым-қатынасы. Соңғы жылдары осы субъектілерге берілген жарғылық капиталдың сомасы ұлғайып, негізгі сомалар үш ұлттық холдинг арқылы экономиканы әртараптандыруға берілгені белгілі. Осыған байланысты өз ойын білдірген Бақыт Сұлтанов жоғарыда көрсетілген қаражатты азайту керек деген ұсыныстар да айтылғанын атап өтті. Ол үшін жоспарлау әдісін өзгертіп, бюджетке қаржы-экономикалық негіздемеде көрсетілген соманың бәрін бірден жоспарламай, кезең-кезеңімен қарастырылуы қажет екен.
Отырыста Қаржы министрінен кейін Ұлттық Банк төрағасының орынбасары Алпысбай Ахметов пен Есеп комитетінің төрағасы Нұрмұхамбет Әбдібеков сөз алып, өткен жылғы бюджеттің атқарылуы жөніндегі есептерін баяндады. Ал талқылау барысында депутаттар айтқан ескертпелер мен ұсыныстарды ескере отырып, Есеп комитетінің 2016 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептері бойынша қосымша баяндама әзірлеу жөнінде шешім қабылданды. Сөйтіп, Парламент палаталарының бірлескен отырысында қосымша баяндама жасау Қаржы және бюджет комитетінің мүшесі Сергей Ершовқа тапсырылды.
Сенат депутаттары Мәжілісте мақұлданған «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі арасындағы еуразиялық экономикалық интеграция жағдайында экономикалық ынтымақтастықты дамыту туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасын қабылдады.
Құжатты таныстырған Ұлттық экономика министрі Тимур Сүлейменов келісімге 2016 жылдың 26 желтоқсан айында Санкт-Петербург қаласында қол қойылғанын атап өтіп, Қырғызстанның Еуразиялық экономикалық одақ аясындағы интеграция жағдайы үшін 100 млн АҚШ доллары көлемінде қаржылай көмек көрсету көзделетіндігін жеткізді.
Министрдің айтуынша, бұл қаражат Қырғыз Республикасының аумағында аталған елдің ЕАЭО шеңберіндегі «жол картасы» аясында жобаларды жүзеге асыруға жұмсалатын көрінеді. Яғни, бұл көмек қырғыз учаскесіндегі кедендік инфрақұрылымды жақсартуға, Қырғыз Республикасының санитариялық, ветеринариялық, фитосанитариялық жүйелерін Еуразиялық экономикалық одақ тарапына сәйкес келтіру үшін беріледі деп нақтыланған.
Депутаттардың талқылауынан өтіп, қабылданған құжаттың келесі бірі – «Прокуратура туралы» заң жобасы болды. Прокурордың өкілеттіктері (құқықтары мен міндеттері), оның жауапкершілігі нақты жазылған заң жобасын таныстырған Бас прокурордың орынбасары Марат Ахметжанов прокурорлардың тексерістер тағайындауы үшін негіздер мен олардың талап қоюымен сотқа жүгіну негіздері тиянақталғанын алға тартты. «Қадағалаудың үш нысаны бар: заңды күшіне енген құқықтық актілерді тексеру, талдау, бағалау көзделеді. Сонымен қатар, прокурордың құқықтық актілер жүйесі түзетіліп, нақтыланды және қадағалаудың «алдын ала ескерту» және «ұйғарым» сияқты актілері алынып тасталды», деді М.Ахметжанов.
Аталған заң жобасына қатысты қосымша баяндама жасаған Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитетінің мүшесі Дулат Құсдәулетов құжаттағы «заңға түсіндірме беру» деген прокурорлық ден қою актісінің мазмұны өзгертілгеніне тоқталып өтті. «Осы құқықтық акт қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында, сондай-ақ, дайындалып жатқан құқыққа қарсы іс-әрекеттер туралы мәліметтер болған кезде енгізіледі. Сонымен қатар, наразылық білдіруге жатпайтын құқықтық актілердің түрлері айқындалды және прокурорлық қадағалау актілерін қабылдаудың негіздері мен салдарлары белгіленді. Сондықтан да қадағалау (ден қою) актілерін мәжбүрлеп орындату сот тәртібімен ғана жүзеге асырылатын болады», деді Сенат депутаты.
Отырыс барысында Мәжілісте мақұлданған «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне денсаулық сақтау мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын депутаттарға Денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов таныстырды. Ал Төраға Қ.Тоқаевтың дауысқа салу нәтижесімен Сенат Регламентінің 58-тармағына сәйкес шығарылған қаулы негізінде заң жобасы екі оқылымда қаралып, қабылданды.
Жалпы отырыс аясында Мәжіліске қайта жіберілген құжат «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне жол жүрісі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасы болды. Аталған құжат жөнінде Конституциялық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары комитетінің төрағасы Серік Ақылбай баяндама жасап, заңның әлі де болса жетілдірілуі тиіс тұстары бар екендігін айтты және Мәжіліске кері қайтарылатындығын мәлімдеді.
Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,
«Егемен Қазақстан»
