«Еліміз жаңа тарихи кезеңге аяқ басты. Мен жыл басындағы халыққа Жолдауымда Қазақстанның Үшінші жаңғыруы басталғанын жарияладым. Осылайша біз қайта түлеудің айрықша маңызды екі процесі – саяси реформа мен экономикалық жаңғыруды қолға алдық.
Біздің мақсатымыз айқын, басымдылығымыз белгілі. Ол – әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу. Аталған екі жаңғыру процесінің де нақты мақсат-міндеттері, басымдылықтары мен оған жеткізетін жолдары бар. Мен көздеген жұмыстарымыздың бәрі дер уақытында және барынша тиімді жүзеге асатынына сенімдімін. Бірақ ойлағанымыз орындалу үшін мұның өзі жеткіліксіз.
Мақсатқа жету үшін санамыздың ісімізден озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Бұл саяси және экономикалық жаңғыруларды толықтырып қана қоймай, олардың өзегіне айналады», деп Президент алға басуымыздың алғышарттарын атап көрсетті.
Сана жаңғырмай, қоғам серпілмейді. Әлемдік бәсекелестікке қабілеттілік жаһандану үрдісіне біліммен, озық технологиялармен, қоғамның кемелденген сипатымен, жаңаша ойлап, еңбек ете білумен, осы заманғы ақпараттық технологиялардың тілін тауып, ұлы көштің додасына шынайы қосыла алумен ерекшеленеді. Елбасы бес институттық реформа аясында Ұлт жоспарының нақты қадамдарын және оны жүзеге асыру жолдарын ұсынған кезде еліміздің мемлекеттік институттары оны іс жүзінде бекемдеудің нақты іс-әрекеттерін қолға алды. Мәселен, Жоғарғы сот «Заң үстемдігін қамтамасыз етуге қатысты» құқықтық жаңғырулардың заңды жүйесін қалыптастыруға жолбасшылық жасады. Қазақстанның Үшінші жаңғыруын паш еткен Елбасының биылғы дәстүрлі Жолдауы осы атқарылған жұмыстарды жаңа сатыға бағыттады. Еліміздің экономикалық дамуының жаһандық бәсекелестікке қабілеттілігін арттырудың жолдары, сандық технологияларға негізделген экономикалық өсімнің жаңа моделіне көшудің мақсат-міндеттері айқындалды. Енді, міне, Үшінші жаңғыру талаптарын орындаудың өзегі ретінде бұқаралық ой-сананың жаңғыруы, рухани түлеу бағдарламасы ұсынылып отыр.
Бүгінде барша құқықтық жаңғырулардың көшбасшысына айналып отырған мемлекеттік биліктің сот тармағы рухани жаңғыру бағдарын зор серпіліспен қарсы алды. Заманында қызыл тілді әділеттің алмас қылышына айналдырып, орамды ойдың отын маздатқан әділ билер халықтың рухани көсемі де бола алған еді. Билердің сол қасиетінің жаңарып қайта түлер кезеңі басталды деп отырмыз.
Судьялар заңды біліп, қолдана алуымен ғана емес, ұлттық салт-сана мен дәстүрді де ұстана отырып, заң қолданысына жарастыра білуімен де ерекшелене алуы тиіс. Бүгінде соттар қоғамдағы шиеленістік ахуалды сейілтудің бітімгершілік, келісім институттарын дамытуға айрықша бет бұрды. Дауды сотқа жеткізбеудің, сотқа дейінгі рәсімдер аясында шешудің мол мүмкіндіктерін мақсатты түрде пайдалана бастады. Оған елімізде бітімгершілік рәсімдерін қолданудың заңды тетіктерінің жасалуы да қолайлы жағдай жасап отыр. Дауларды медиация тәртібімен сотқа дейінгі реттеу жөніндегі қанатқақты жобалар сынақтан өткізіліп жатыр. 2016 жылдан бастап қолданысқа енген жаңа Азаматтық процестік кодексінде «Сот медиациясы» ұғымы пайда болды. Тіпті «Дауларды соттан тыс реттеу» деп аталатын жаңа тарау қосылды. Мұның бәрі бітімгершілікке, келісім мен татулыққа, ұлттық бірлік пен тұтастыққа, ақыл мен сана озықтығына, ұлттық салт-дәстүр мен жөн-жоралғылар салтанатына, ақыл мен парасат биігіне бастайтын ізгі қадамдар.
Әр елдің азаматтық заңдарының өзі сол халықтың бір кездегі жалпы жұрт танып, мойындаған әдет-ғұрып, жөн-жоралғыларынан бастау алғандығын ескеретін болсақ, сот билігі заң мен рухани құндылықтардың аражігін жымдастырып, келісім пен түсіністікке бағыттауға бірден-бір қолайлы және мүдделі жүйе. Бітімгершілік рәсімдерін қолдануда ел ішінде беделі бар тұлғаларды неғұрлым белсенді пайдаланып, ұлтымыздың бұрыннан бар ақсақалдық дәстүрлерін жаңғыртуды да қолдайтындығымыз сондықтан.
Даналық – тот баспайтын айрықша құндылық. Қазіргі бітімгершілік рәсімдерінде де осы заманғы озық идеялар ғана алынып қоймай, оған ұлттық рух пен билік тағылымдарының ел ерекшеліктеріне сай сыннан өткен озық тәжірибелері дем берсе игі.
Елбасы биылғы Жолдауында бірінші басымдылықты технологиялық жаңғыртуға, цифрлы технологияны қолдануға берді. Рухани жаңғыру құжатында осы мақсат тереңдетілген.«Болашақта ұлттың табысты болуы оның табиғи байлығымен емес, адамдардың бәсекелік қабілетімен айқындалады», деп атап көрсетті онда. Ол дегеніңіз, Мемлекет басшысы айтқандай, компьютерлік сауаттылық, шет тілдерін меңгеру, мәдени ашықтық және басқалары.
Озық технологияларды қолданысқа енгізу жөнінен сот жүйесі жолбасшылық тізгінін бекем ұстап отыр дей аламыз. Бүгінде азаматтар «Сот кабинеті» сервисі арқылы сотқа жүгініп, Интернет желісі арқылы оның сотта қаралу барысын бақылап отыра алады. Сот процестерін қосымша уақыт пен қаражат шығындамай-ақ қашықтықтан бейнеконференцбайланыс арқылы өткізуге болады. Жоғарғы соттың сайты Қазақстандағы мемлекеттік органдар сайттарының үздігі болып танылып отыр. Басқа да қолданысқа енгізілген жаңашылдықтар жеткілікті.
Рухани жаңғыру туралы мақаласында Мемлекет басшысы еліміздің революциялық емес, эволюциялық даму жолымен жүретіндігі туралы ойларын ортаға сала келе: «Өткен ХХ ғасыр халқымыз үшін қасіретке толы, зобалаң да зұлмат ғасыр болды. Біріншіден, ұлттық дамудың ықылым заманнан жалғасып келе жатқан өзімізге ғана тән жолы біржола күйретіліп, қоғамдық құрылымның бізге жат үлгісі таңылды. Екіншіден, ұлтымызға адам айтқысыз демографиялық соққы жасалды. Оның жарасы бір ғасырдан бері әлі жалғасып жазылмай келеді. Үшіншіден қазақтың тілі мен мәдениеті құрдымға кете жаздады», деп айтты.
Орыс жазушысы Андрей Битовтің «Адамзаттың өмірінен әдебиетті алып тастасаң сықырлаған қару мен сылдырлаған тиын ғана қалады», деген қанатты сөзі бар. Сол сияқты, экономика мен саясатқа да ұлттық руханият құндылықтары өң беріп, астасып жатуы керек. Сонда ғана ұлттық код сақталады. Елбасы айтқандай, «Егер жаңғыру елдің ұлттық-рухани тамырынан нәр ала алмаса, ол адасуға бастайды».
Бек ӘМЕТОВ,
Батыс Қазақстан облыстық сотының төрағасы
