Көрме залынан біздің көзге әуелі ұшыраған дүние – Балпық бидің дулығасы. Дулыға сом темірден бітеу құйылыпты. Төбесі үйшіктеліп, төрт жағынан төмен қарай өзектелген сырма білеу дулығаның кепешті жиегіне бекітілген. Жәдігердің иесі Балпық би атамыз осыдан 300 жылдай уақыт бұрын өмір сүрген көшелі тұлға. Әрі би, әрі шешен, қол бастаған батыр. ХVІІ ғасырдың басында Ескелді би, Қабан ақын, Орақ батырлармен бірге жоңғардан босаған Жетісу өлкесіне ел қондырған қайраткер.
Екінші бір көзтартарлық дүние – ғалым Шоқан Уәлихановтың атақты Қашқар сапары кезінде қолданған – парша белбеуі. Бұл жәдігер жайлы «Алтынемел» мемлекеттік мемориалды музейінің басшысы Сәуле Әбішеваның айтуына қарағанда, белбеу 1985 жылға дейін Алматыдағы Мемлекеттік Орталық музей қорында сақталып келген. Арғы жағы беймәлім. 1985 жылы «Алтынемел» музейі ашылғанда осында әкеліп табысталған. Бұдан басқа 1859 жылы Қашқария сапарынан оралған Шоқанға патша тарапынан берілген «ІV Дәрежелі қасиетті әулие Владимир орденінің» көшірмесі және алақанға сыйып кететін шап-шағын ХVІІ ғасырда жасалып, төтенше барлаушыларға арналған жеңмылтықты да көруге болады.
Қазақ тарихындағы ақтаңдақтардың бірі – 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалыс. Осы көтеріліс ошақтарының бірі – Жетісу өлкесі-тін. Мұндағы көтеріліс көсемдерінің бірі – Ұзақ батыр Саурықұлы. Батырдың әкесі Саурық та ел-жерін жоңғар-қалмақтардан қорғаған адам. Ұзақ батыр мен Жәмеңке Мәмбетұлы 1916 жылы жазда Қарқара жайлауында халықты жинап, майданның қара жұмысына адам бермеуге бәтуаласады. Бұл жерді халық кейін «Ереуілтөбе» атап кеткен. Көрмеден осы батыр атамыздың шоқпары әкелініпті. Шоқпар емен ағаштан жасалып, сабында шығыршық өткізетін тесігі бар, доғал басы төрт тілініп, білеуленген қысқа сойыл пішіндес екен.
Бұлардан басқа Жамбыл атамызға арнап 1932 жылы тіктірілген жұқа шапан мен жыр алыбының өзі ұстаған домбырасы, Есік қорғанынан табылған «Алтын адам» және оның әшекей бұйымдарының көшірмесі көрмені тамашалаушылардың көз сусынын қандырды.
Бекен Қайратұлы,
Фото: Орынбай БАЛМҰРАТ,
«Егемен Қазақстан»
Суретте: Жамбыл Жабаевтың шапаны мен домбырасы.
