Әйел – ең алдымен отбасының тірегі, ерінің жүрегі. Қазақта «Әйеліңмен дос бол – үйіңе береке кіреді...» деген аталы сөз бар. Өкінішке қарай, оны ескеріп жатқан ерлер қайсы?! Кейде шаңырақтың берекесін салдыр-салақтығымен, былапыт сөздерімен және керітартпа істерімен нәзік жандылардың өздері де кетіріп жатады. Әрине ол басқа тақырып және кезі келгенде оған да тоқтала жатармыз. Біздің қазіргі көтеріп отырған проблемамыз – ер-азаматтардың әйелдеріне қол жұмсап, боқтық сөздермен бала-шағасының алдында өрескел қатыгездікке баруы. Отағасының жан шошытарлық іс-әрекеттері бала-шаға есінде ұзақ сақталып қалады және ұшқан ұядан көргенін қайталауға итермелеуі де ғажап емес. Әйелдің сағын сындырып, баланың бағын тайдыратын мұндай өрескелдіктер бүтіндей бір отбасының тағдырын тәлкекке салып, тіпті қатыгездікке де итермелеп жатады.
Жалпы, еліміз бойынша жыл сайын ішкі істер органдарына 30 мыңға жуық әйел тұрмыстық зорлық-зомбылықтан зардап шеккендігін айтып шағымданады екен. Ақмола облысы да мұндай келеңсіздіктен кенде емес. Тұрмыста өрескел әрекеттерге барған 720 адам әкімшілік жауапкершілікке тартылғандығы бұған мысал бола алады. Кейбірі қанына сіңіп кеткен әдеттен айыға алмай немесе ішімдікке тойып алып қылмысқа барады. Соның салдарынан облыста үстіміздегі жылдың 6 айында әйелдерге қатысты 453 қылмыс орын алыпты. Соның 399-ы әкімшілік құқық бұзушылық болса, 3 жағдай адам өлімімен аяқталған. Ал әйелдер тарапынан өз-өзіне қол салудың 103 оқиғасы тіркелсе, соның 23-і адам өліміне алып келген. Сондай-ақ тұрмыстағы зорлық-зомбылық балаларға да қатысты жасалып жатады. Мысалы, балаларын тәрбиелеу жөніндегі міндеттерін атқармаған ата-аналардың үстінен 34 қылмыстық іс қозғалса, соның 10-ы балаларына қатысты қатыгездік танытумен байланысты.
Сондықтан да 89 ата-ана ата-аналық құқықтарынан айырылып, 2150-і кәмелет жасына толмаған балаларға қарсы түрлі құқық бұзушылықтар жасағаны үшін жауапкершілікке тартылған. Оның 200-і балаларын тәрбиелеу міндеттерін дұрыс атқармағандар болып отыр. Лев Толстой былай дейді: «Бақытты отбасылардың барлығы бір-біріне ұқсас та, ал бақытсыз отбасылар әрқайсысы өзінше бақытсыз». Бұдан шығатын қорытынды, әрбір бақытты отбасы имандылық құндылықтарымен сусындаса, ал бақытсыздар қателіктерге бой алдырып, әр алуан жағдайға ұшырайды екен. Біреуі тағдыр тауқыметіне шыдай алмай ащы суға әуес болып кетсе, екіншісі жауапкершіліктен қашып, бала-шағасын тастап, бой тасалауға көшеді. Кейбірі тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жол береді. Әрине қай жағдайда да жапа шегетін отбасы.
Міне, осындай жайттарды болдырмау мақсатында 2015 жылы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қатысты заң талаптары айтарлықтай қатаңдатылған болатын. Әйелдер құқына қол сұғудың алдын алу үшін 2 мыңға тарта қорғау нұсқаулығы тағайындалған. Бұл ретте 150 адамға қатысты өзін тұрмыста салиқалы ұстауы тиістігі туралы сот шешімі де шығарылды. Статистикаға сүйенсек, елімізде әйелдердің 70 пайызы өмірінде бір рет болса да тұрмыстық зорлық-зомбылыққа ұшырайды екен. Қазақта отбасы болған соң ыдыс-аяқ сылдырламай тұрмайды деген де сөз бар. Шынымен де, отбасы болған соң барлығы ойдағыдай қалыптасады деу әбестік шығар. Бірақ дағдарыс орталықтарының жұмыс тәжірибесі көрсеткендей, ең ауыр жағдайдың өзінде жапа шеккен әйелдердің 10 пайызы ғана полицияға хабарласады екен.
Полиция тарапынан тұрмыстық зорлық-зомбылықтың себеп-салдарын анықтау барысында оның ішімдік, мүлікті бөлісе алмау, қызғаныш және өзге де себептерге байланысты өрбитіндігі байқалған. Әсіресе әйел мен ерінің арасындағы жанжалға үшінші жақтың май құйып отыруынан жағдай ушыға түсетіндігі ащы да болса шындық. Нәтижесінде тұрмыстық зорлық-зомбылықтан ең алдымен зардап шегетін нәзік жандылар екен. БҰҰ-ның Әйелдерге қатысты теңсіздіктің барлық түрін жою туралы конвенциясына Қазақстан 1998 жылы қосылса, аталған халықаралық ұйым елімізде жыл сайын 500 әйел соққы мен зорлық-зомбылықтан ажал құшатынын анықтаған еді. Зерттеу барысы көрсеткендей, ең ауыр деген қылмыстардың 30-40 пайызы отбасыларда орын алады. Отбасындағы ауыр моралдық-психологиялық, физикалық, экономикалық және сексуалдық жағдайлар зұлымдыққа алып баратын басты себеп болып табылатындығы дәлелденген.
Мәселені шешу мақсатында биыл Бас прокуратура мен Ішкі істер министрлігі бірлесе әзірлеген «Отбасындағы зорлық-зомбылықсыз Қазақстан» жол картасы шеңберінде өңірлерде түрлі акциялар ұйымдастырылып келеді. Сондай іс-шаралар легі Ақмола облысында да жүргізілгендігін атай кеткен жөн. Бірақ әлі күнге әйелдерге қатысты құқық бұзушылық әрекеттер тыйылмай тұр. Жыл басынан бері ақмолалық полиция тұрмыстық зорлық-зомбылық бағытында әйелдерге қатысты жасалған заң бұзушылық үшін 1695 қорғау шешімін шығарыпты. Ішкі істер департаментінің жергілікті полиция қызметі тарапынан 73- бап бойынша тұрмыстық зорлық-зомбылық бағытындағы заңсыздық әрекеттері үшін 693 адам әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Жергілікті полиция қызметі әйелдерді тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғаудың ең тиімді тетігі қорғау шешімі деп санайды. Зорлық көрсетуші бұл шешімді орындамаған жағдайда оған қатысты әкімшілік жауапкершілік қолданылады. Бұл орайда «Ерекше талаптар» да жәбірлеушіні қатаң жазаға тартуға мүмкіндік береді. Осындай ерекше талап 120 адамға шығарылып та қойылған. Алайда нәтижесіз. Ері әйеліне қол жұмсады деп оны қамап, баспанасы болмаса шығарып та жібере алмайсың. Яғни мәселені шектеудің күшімен шешу мүмкін емес. Қазіргі қоғамда қалыптасқан жағдай мен жаһандану заманындағы сыртқы ықпалды қаперге алсақ, адам бойындағы психикалық ауытқудан айықтыратын психологтардың жетіспеушілігі және сабырға шақыратын діни құндылықтарымыз әлі де әрбір шаңыраққа жете алмай жатыр.
Азаматтық қоғамның белсенді мүшелері болып табылатын үкіметтік емес ұйымдардың жұмысын да белсенді әрекетке көшті деп айта алмаймыз.
Қорыта айтқанда, тұрмыстық зорлық-зомбылықтың алдын алу тек жәбірлеушіні қудалаумен шектелмесе керек. Егер отбасында береке бұзылса оған екі жақтың да кінәсі болуы мүмкін. Шаңырағы шайқала бастаған отбасындағы жағдайдың себеп-салдарын анықтап барып, шешім шығарған орынды. Сонда ғана ақиқатқа көз жеткізіп, дұрыс қадам жасауға болады.
Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ,
«Егемен Қазақстан»
Ақмола облысы
