Бүгінде өмір асуының жетінші белесіне көтеріліп отырған Нәдірбек Әпсәлемұлының есімі еліміздің Шығыс өңірінен тысқары жерлерге де кеңінен танымал. Оны қалың жұртшылық білікті ғалым, білгір басшы, ел қамқоршысы, үлгілі отбасының отағасы, бір сөзбен айтқанда асықпай басып, алыстан ойлайтын орнықты азамат ретінде жақсы біледі. Шалғайдағы Ақсуат ауылының түлегі мұндай дәрежеге өз еңбегімен жеткені де баршаға аян.
Бұл кісінің өзі секілді өмір жолы да қарапайым. Соғыс басталған жылдың соңында аудан орталығында тұратын қарапайым отбасында өмірге келді. Әкесі Әпсәлем қаржы органдарында салық агенті болып еңбек етті. Шешесі Күлдәкамал жеті құрсақ көтерсе, солардан аман-есен өсіп, ержеткендері мұның апайы Жұлдыз екеуі ғана. Яғни, қалғандары жастай өмірден ерте озған. Алланың бергеніне шүкірмен ғұмыр кешкен ата-аналары ұзақ жасап, бірі сексенінші жылдардың басында, ал екіншісі тоқсаныншы жылдардың ортасында о дүниелік болды. Сөйтіп, олар жалғыз ұлдың ат жалын тартып мініп, ел сыйлайтын азаматқа айналғанын көріп кетті.
Бүгінде бәрі есінде. Өмірі ауылдан алысқа ұзап шықпаған әкесі мен шешесі бұл мектепті бітірген соң бір қиырдағы Ташкент қаласын бетке алғанда ешқандай қарсылық білдірмей, ақ баталарын беріп қала берген. Сонда бұл өзінің тиянақты біліміне сенсе, үлкендер қақ-соғы жоқ ұлдарына сенген. Сөйтіп, сыныптасы Қадыр Тортаев екеуі Алматыдан да асып, Ташкенттен бір-ақ шыққан. Мұнда байланыс институтына оқуға түскен Қадыр кейінде облыстық байланыс басқармасының бастығы болып абыроймен қызмет етті, Семей қаласының құрметті азаматы атанды. Ал сол тұста Алматыда қалған Болат Сапоров пен Төкен Ибрагимов сынды сыныптастары да бірі бірнеше ауданды, ал екіншісі Абайдың республикалық қорық мұражайын басқарған елге сыйлы азаматтар. Олар да бір бастарына жететін атақ-абыройдан кенде емес.
Ташкентегі Орта Азия қаржы-экономикалық институтына оқуға түскенде бұл ең алдымен тілден, сонсоң бас айналдыратын ыстықтан қиналған. Иә, мұны қалай екендігі белгісіз, бастапқы бетте өзбек тобына жазып жіберіпті. Содан арызданып жүріп әрең дегенде орыс тобына ауысқан. Ал екінші қиындыққа келетін болсақ, ыстықтан қаталап, суды қанша ішсе де шөлі бір қанбай-ақ қойған. Сөйтіп, әбден күйі қашып, салмағы елу килодан да төмендеп кеткен. Сонда жасы үлкен өзбек ағайынның бірі сен кешке дейін су іше берме, өліп қаласың, судың орнына шай іш деп ақыл қосқанын қайтып ұмытсын!
Оқуға төселіп қалған соң бұл бокс секциясына барып жүрді. Ал өздерінен бір курс жоғары оқыған Өзбекстанның қазіргі президенті Ислам Каримов волейболмен айналысатын. Сол шақта бас шұлғып амандасып қана жүретінбіз дейді бүгінде ешқандай артық-ауыс әңгімеге бейімділігі жоқ Нәкең. Қалай десек те, бұлар үлкен спорттың соңына түспеген. Бір елдің басшысында неміз бар, ал біздің кейіпкеріміздің ғылымға бейімділігі студент кезінде-ақ айқын аңғарылған.
Институтты бітірген соң арада бес жыл өткеніне қарамастан, Алматы халық шаруашылығы институтының аспирантурасына барып түскен. Онда үш жыл оқып ғылыми диссертациясын өте сәтті қорғап, экономика ғылымдарының кандидаты атанады. Осы орайда оның Федор Жеребятьев, Саймасай Тәтібеков, Қаби Оқаев, Кеңес Бердәлиев, Жақия Әубәкіров, Көпжасар Нәрібаев, Асылхан Құрманбаев, Дүйсенғали Қабдиев, Нұрғали Мамыров, Владимир Талалаев сынды ұстаздарына алғысы шексіз. Шындығында бұлар кейінгі шәкірттері мақтан тұтуға әбден лайық жандар ғой.
Кейінде Нәкең бұлардың соңғысымен ұзақ жыл бірге қызмет етті. Яғни, Владимир Дмитриевич Жамбыл технология институтының Семейдегі филиалының директоры болса, Нәдірбек Әпсәлемұлы бастапқыда директордың орынбасары, ал кейініректе проректор болып қызмет етті. Бұл кезде кешегі филиал өз алдына жеке шаңырақ көтерген болатын.
Ғылымда да, оқу ісінде де біршама тәжірибе жинақтап қалған Нәкең ердің жасы елуге тақаған шағында, нақтылап айтсақ 1990 жылы республика Білім беру министрлігінің бұйырығымен соның алдында енді Семей ет және сүт өнеркәсібі институты атанып, өз алдына жеке отау тіккен оқу орнының ректоры болып тағайындалады. Бұл кез кешегі мызғымастай көрінген алып империяның демігіп тұрған шағы еді ғой. Соның салдарынан осыдан үш жыл бұрын басталған институттың бас ғимаратының корпусы тоқтап тұрып қалған. Ал мұның өзі институттың жаңа басшысына үлкен сын еді. Іскерлік қабілет осындайда танылса керек. Бірақ құрғақ сөзбен іс бітпейді. Құрылысқа қажетті тиісті қаражат табыңыз, сізбен содан кейін сөйлесеміз дейді «Семжилгражданстрой» тресінің басқарушысы В.Гончаров.
Жөн сөзді жөн деген дұрыс. Содан жаңа ректордан маза кетеді. Енді қайтпек? Ойлана келіп, институттың бұрынғы түлектерімен байланысқа шығады. Ал бұл кезде өз қолдары өз ауыздарына жетіп қалған институт түлектері бар еді. Кешегі шәкірттері мұның сөзін далаға тастамай, бірі қаржылай, екіншісі материалдай көмектерін көрсете бастайды.
Бүгінде Н.Әпсәлемов еліміздің Шығыс өңірі бойынша экономика ғылымдарының тұңғыш докторы, көптеген ғылыми мақалалардың, жиырмадан астам оқу құралдары мен оқулықтардың, үш ғылыми есептің, төрт монографияның авторы. Мұның сыртында оның осы жылдар аралығында АҚШ, Голландия, Германия, Куба, Швейцария, Ұлыбритания, Жапония елдерінде өткен түрлі ғылыми конференциялар мен симпозиумдарда тартымды баяндамалар жасағанын жақсы білеміз.
Еліміз егемендікке қол жеткізгеннен бергі жерде ғалымның екінші тынысы ашылды ма дейміз. Соның тағы бір дәлеліндей оның қай еңбегі болсын ел өміріне қатысы зор. Ал оған мысал керек болса айтайық. Мәселен, «Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп секторы: қалыптасу және даму мәселелері», «Агробизнестің экономикалық негіздері», Ресей ғалымдарымен бірлесіп жазған «Нарық жағдайындағы экономикалық тәуелділік және қауіпсіздікті қамтамасыз ету», «Қазақстанның қазіргі заманғы бюджеттік саясаты» атты ғылыми еңбектерінде қазіргі күннің өзекті мәселелері кеңінен қамтылып, талданған. Мұны бір десек, екіншіден білікті ғалымның ұлағатты ұстаздық жолы туралы да айтпай кетуге болмайды. Айталық, осы кісінің бастамасымен елімізде тұңғыш рет тағам өндірісі бойынша төрт техникалық мамандыққа қатысты кандидаттық диссертация қорғау жөнінде ғылыми кеңес ашылған. Ол мұның сыртында он жылға жуық уақыт Шәкәрім атындағы Семей мемлекеттік университетінде кандидаттық диссертация қорғау жөніндегі кеңестің мүшесі болды. Осы жылдар ішінде ғалымның жетекшілігімен 3 докторлық, 8 кандидаттық, 10-нан астам магистрлік диссертациялар қорғалды.
Бүгінгі күні Нәдірбек Әпсәлемұлы осындағы Қазақ қаржы-экономикалық академиясының президенті. Оның нөлден бастап негізін қалаған да бір өзі. Аталған жоғары оқу орны жаңа заманның талабына орай бертінде құрылды. Және оның ана бір жылдардағы жаңбырдан кейінгі саңырауқұлақтай қаптап кеткен жекеменшік жоғары оқу орындарынан өзгешелігі тіптен де көп. Жоғары оқу орындарында көп жыл басшы болған Нәкең өзінің бай тәжірибесін мұнда да көрсете алды. Сөйтіп ол бұрынғы теміржол техникумының ғимаратын жаңа тұрпатты материалдық қоры бай жоғары білім ордасына айналдыра білді. Мұндағы ұстаздар құрамы да біліктілікпен іріктеліп, жасақталды. Бүгінгі күні академия қаржысымен екі оқытушы Алматыдағы Т.Рысқұлов атындағы Қазақ экономикалық университетінің докторантурасында оқып жатса, жеті оқытушы PһD докторы, ал жеті оқытушы кандидаттық диссертациясын сәтімен қорғап шықты. Мұның сыртында академия 2006 жылы Швейцарияның «INSAM» алтын медалін иеленсе, ал келер жылы академия президенті Н.Әпсәлемов ғылымдағы ерен еңбегімен, басқаша айтқанда білім беру қызметін Еуропалық білім стандартымен ұштастыра білгені үшін Сократ атындағы «Еуропалық сапа» сыйлығымен (Ұлыбритания, Оксфорд) марапатталды.
Қазірде Қазақ қаржы-экономикалық академиясының түлектері республикамызбен бірге шет елдерде коммерциялық банктерде, қаржы-сақтандыру компанияларында, басқа да түрлі салаларда жемісті еңбек етуде. Академияның жыл сайынғы түлектерінің кемі 80 пайызы жұмыспен қамтамасыз етіліп келе жатқаны өз алдына бір әңгіме.
Қадірлі азаматтың ғылымдағы, басшылық қызметтегі өнегелі өмір жолы туралы айттық қой. Енді оның қоғамдағы, жалпы өмірдегі, отбасындағы абзал қасиеттері туралы айтпай кеткеніміз жөн болмас. Қоғам демекші, жұмысы бастан аса жүріп Нәкеңнің қоғамдық жұмыстан сырт қалған кезі болған емес. Соның дәлеліндей әр жылдарда аудандық, қалалық және облыстық халық кеңесінің депутаты болып сайланды. Аумақтық сайлау комиссиясының төрағасы, өткен жылғы Қазақстан Республикасы Президентін кезектен тыс сайлау кезінде Мемлекет басшысының сенімді өкілі болғаны және бар.
2005 жылы Нәкең тізгінін ұстап отырған академияда еліміз бойынша тұңғыш рет батырлар мұражайы ашылса, ол да ректордың, Қазақстан Ұлттық жаратылыстану ғылымдары академиясының академигінің өз бастамасы. Мұражай көшпенділердің мыңдаған жылдық мәдениеті мен дәстүрінің үлгісіндей киіз үй-шаңырақ стилінде салынған фойеге орналасқан. Академияда ана бір жылы Батырлар қорының президенті Нәдірбек Әпсәлемұлының бастамасымен академияда «Қаракерей Қабанбай және отантанудың өзекті мәселелері» атты республикалық конференция өткізілді.
Нәкең бүгінде тек студенттердің ғана емес, ел қамқоршысы атанып отыр. Сөзіміз құрғақ болмас үшін оған да мысал келтіре кетейік. 2009 жылдың көктемінде Тарбағатай өңірінде таудың күрт еріген қар суы Базар, Боғас өзендерінің арнасынан асып, төмендегі Жәнтікей, Көкжыра ауылдарының үй, қора-жайларын жайпап кетті. Сондай қысылшаң шақта Нәкең бастаған ел азаматтары елдіктің үлгісін көрсетті. Соған орай академияда арнайы штаб құрылды. Бастарына іс түсіп, қиындыққа тап болған жергілікті халыққа көмек ретінде азық-түлік, киім-кешек, тіпті отын, мал азығына дейін тиелген бірнеше «КамАЗ» көлігі жіберілді.
Тіл-аузымыз тасқа дейік, Нәдірбек ағамыз отбасында да бақытқа кенелген жан. Құдай қосқан қосағы Зоя Темірханқызы денсаулық сақтау саласында мінсіз қызмет еткен ақ желеңді абзал жан. Сол кісімен бірге бүгінде төрт ұл мен қыз, олардан сегіз немере сүйіп отыр. Балаларының үлкені Ерболат Нәдірбекұлы Әпсәлемовтің есімі бүгінде бүкіл республика жұртшылығына кеңінен танымал, Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты болды. Кезінде ол «Болашақ» бағдарламасы бойынша АҚШ-та білім алып келген соң Семейдегі ірі кәсіпкерлер сапынан табыла білді. Қызы Гауһар өзінің оң қолы, яғни академияның вице-президенті. Екінші ұлы Бекболат та Түркияда білім алған талапты азамат, бүгінде қала көлеміне танылған кәсіпкер. Ал кенжелері Әлішер болса АҚШ-тағы Бостон университетінің төртінші курс студенті.
Міне, бүгінгі күні сөз басында айтқандай өмір асуының жетінші белесіне көтеріліп отырған азамат жолы осындай.
Дәулет СЕЙСЕНҰЛЫ.
Семей.
––––––––––––––
Суреттерде: Нәдірбек Әпсәлемов жұмыста және академия түлектерімен.
