2011 жылдың 17 қарашасында Қазақстанның әуе кеңістігіне халықаралық стандарттар бойынша ұшу эшелондарын бөлудің жаңа кестесі енгізілді және бір мезгілде жоғарғы әуе кеңістігіндегі тікелей эшелондау аралығын қысқартуға көшу жүзеге асырылды. Бұл әуе қозғалысын ұйымдастырудың жаһандық жүйесін игерудің аса үлкен қадамы болып табылады.
Аралықтарды қысқартуға көшу Халықаралық Азаматтық авиация ұйымының барлық талаптарына сәйкес келеді және әлемдік деңгейдегі жүйемен үйлесім табуға, шығындарды үнемдеуге мүмкіндік береді. «Қазаэронавигацияның» бас директоры Сергей ҚҰЛНАЗАРОВ тілшінің осы орайдағы сұрақтарына жауап беріп, аталған істің мән-жайын түсіндірген еді.
– Сергей Дабысұлы, 2011 жылдың 17 қарашасында Қазақстанның әуе кеңістігінде тікелей эшелондаудың жаңа жүйесі енгізілді. Оның мәнісі неде?
– Барлық мемлекеттер әуе кеңістігіндегі халықаралық стандарттар мен үдерістерді өздерінде қолдануға міндетті екендігі аян. Бұл жағдай бір есептен түсінікті де болса керек. Дегенмен оларды енгізу оңайлыққа соқпайды. Проблемалардың барлығы да осыдан туындайды. Мәселен, ұшу эшелондарын бөлудің бізде қолданылып келген кестесі әлемдік тәжірибеге сәйкес келмеген еді. Осыған байланысты әуе кемелерінің экипаждары өңірлерге ұшу кезінде 10 мың 100 метр, 11 мың 100 метр биіктікке көтерген кездерінде едәуір қиындықтарға тап болып жататын. Оның үстіне тікелей эшелондау жүйесінің өзі бүкіл әлемде қолданылатын, әсіресе жоғарғы әуе кеңістігіндегі аралыққа қолданылатын талаптармен бірізге түсірілуі тиісті болады. Осыған байланысты халықаралық талапты жүзеге асыру мақсатында еліміздің Көлік және коммуникация министрлігі Халықаралық азаматтық ұйымымен келісе отырып, оған көшудің мерзімін айқындады. Эшелондаудың халықаралық жүйесіне көшу күні болып 2011 жылдың 17 қарашасы белгіленді.
– Бұл жүйе неліктен ертерек енгізілмеді және оған көшу үдерісі соншалықты күрделі ме?
– Біріншіден, кез келген халықаралық стандарт талабын енгізу үшін ең алдымен оған тиісті дайындық жұмыстары қажет. Осыған орай, біздің мемлекетіміздің Аэронавигациялық даму бағытында соңғы 10 жылда айтарлықтай алға басқандығын, бұл бізге аталған жүйені енгізуге мүмкіндік бергендігін мақтаныш тұтатындығымды айта кетсем артық болмас. Егер өткен кезең ішінде атқарған істерімізге тағы бір көз салатын болсақ, біз одан саланы модернизациялау ісінде көптеген істердің жүзеге асқандығын көреміз. Бүтіндей айтқанда, Астана, Алматы, Ақтөбе және Шымкент қалаларында әуе қозғалысын басқарудың заманауи автоматтандырылған орталықтарының құрылғандығы және олардың халықаралық деңгейде жұмыс істей алатын мамандармен қамтылғандығы бізге халықаралық талаптарды енгізу мүмкіндігін ұсынды. Сондай-ақ бұған әуе кеңістігі мен маршруттар желісін ұйымдастырудың жоғарғы деңгейіне қол жеткізгеніміз де едәуір дәрежеде ықпал етті.
– Осыған орай тағы бір сұрақ. Аталған халықаралық талапты орындауға біздің әуе қозғалысын басқару жүйеміз бен «Қазаэронавигация» қызметкерлері қаншалықты дайын еді?
– Ең алдымен айтарым, тікелей эшелондаудың жаңа жүйесіне көшкендігіміздің өзі Қазақстанда әуе қозғалысын жаһандық деңгейде ұйымдастырудың әзірлігі бар екендігін көрсетіп берді. Мәселен, бұл үшін ең алдымен бүкіл әлем бойынша ұшу сапарларына шығатын әуе кемелерінің экипаждарына қажетті құрал-жабдықтарды әлемдік стандарттарға сәйкестендіруіміз қажет еді. Бұл үдерісті біз атқарған болатынбыз. Міне, осының өзі-ақ үлкен дайындық деңгейін көрсетсе керек.
Бүкіләлемдік қызметтік бірлестік – бұл әуе қозғалысын басқару қауымдастығы қол жеткізуге тиіс басты мәселе. Бұл үшін ұлттық шешім халықаралық деңгейде интеграцияланған және біріздендірілген болуы шарт. Мұндай жағдайда әуе кемесі ұшу тиімділігін арттыра және шығындарды азайта отырып, бір өңірден екінші бір өңірге бір маршрут бойынша ұшып бара алады. Біз әуе қозғалысын басқарудың өзіміздегі жүйесінің қазіргі заманғы осы талапқа сәйкестігін тексеріп көрдік.
Аталған іске байланысты әуе қозғалысын басқару орталықтарының құрал-жабдықтарын тікелей эшелондаудың жаңа өлшемдеріне ыңғайластыру жөнінде үлкен жұмыс көлемі жүзеге асырылды. Егер маған сенсеңіз айта кетейін, бұл тіптен де оңай жұмыс емес. Ол үшін біз алдымен біздің мамандарымыз бен құрал-жабдықтар жеткізушілердің жұмысын үйлестіріп алуымыз қажет еді. Біз осыны істедік. Мұның сыртында жоғарғы әуе кеңістігіндегі тікелей эшелондау аралықтарының тікелей аралықтарын 500 метрден 300 метрге дейін қысқарта отырып, 8 мың 500 метрлік қабаттан 12 мың 500 метрлік қабатқа дейін қысқарту талап етілді. Бұл өлшемдерге өзгерістер енгізу үшін әуе қозғалысын басқару орталықтарын қамту бағдарламасына оң өзгерістер енгізілді. Мұнан кейін тікелей эшелондаудың жаңа жүйесіне көшуге дайындалудың маңызды сәті қызметкерлерді жаңа үдерістер бойынша жұмыс істеуге оқыту мен үйрету болды. Әуе қозғалысын ұйымдастыру ұйымдарының барлық қызметкерлері осы үдерісті тренажерлар арқылы оқып, үйренді. Мұндай оқу-жаттығу жұмыстары «Қазаэронавигацияның» кәсіптік даярлау орталығында ғана емес, сонымен қатар халықаралық авиациялық орталықтарда да жүргізілді.
Біз бұл іске 2004 жылдан бастап қызу дайындала бастаған едік. Әрбір маман әуе қозғалысын басқарудың қысқартылған тікелей эшелондау аралықтарын қолдана отырып, жаңа жағдайда жұмыс істеудің арнаулы курстарынан өтуге, диспетчерлік тренажерлерде жаттығып, оқығандары бойынша дағдылануға міндетті болды. Қазақстандағы 590 авиадиспетчердің 310-ны жоғарғы әуе кеңістігінде әуе қозғалысын ұйымдастыру ісімен айналысады. Міне, осылардың 210-і шетелдердегі аэронавигациялық қызмет көрсетудің халықаралық орталықтарында оқытылды. 2011 жылдың 17 қарашасына қарай 590 маманның барлығы бірдей тиісті әзірліктерден өткізіліп дайын тұрды. Тек соңғы 4 айдағы, тамыз бен қараша аралығындағы жаттығудың жалпы саны 4 800 сағатты құрады.
Міне, осының барлығы қосыла келіп, эшелондаудың жаңа жүйесіне ешбір кедергісіз және қалтарыс-бұлтарыссыз өтуімізге мүмкіндік берді. Осының нәтижесінде жаңа жүйеге көшуімізге байланысты әуе қозғалысында ешқандай бір шектеулер орын алған жоқ. Белгіленген уақытта, яғни 2011 жылдың 17 қарашасындағы Гринвич уақыты бойынша 00 сағатта техникалық құралдардың барлығы жаңа өлшемдерге өзгертілді. Сөйтіп, диспетчерлар бір сәтте әуе кемелерінің қозғалысын ұшудың тиісті эшелоны бойынша қамтамасыз етуге кірісті.
– Сергей Дабысұлы, сіздің пікіріңіз бойынша, тікелей эшелондаудың жаңа жүйесіне көшудің қандай артықшылықтары бар?
– Енгізілген өзгерістердің артықшылықтары бірден көзге ұрады десем де болады. Әлемдік авиацияда қолданылатын ұшу эшелондарын бөлудің жаңа жүйесіне көшу – ұшу қауіпсіздігін едәуір арттырады. Өйткені, ұшу эшелондарын тағайындау үдерісі енді стандартты болып табылады. Экипаждарға Қазақстанның әуе кеңістігіндегі ұшуларды орындау кезіндегі бұрынғы ерекшеліктерге назар аударып отыру енді қажет болмайды. Бұрын біздің экипаждарымыз ұшу кезінде эшелондау жүйесінің айырмашылықтарын үнемі ескеруге мәжбүр болып, бұл жағдай едәуір мазасыздық туғызатын. Былайша айтқанда, үлкен проблема болатын. Енді ол жойылды.
Сондай-ақ жоғарғы әуе кеңістігіндегі тікелей эшелондау аралықтарының қысқаруы енді әуе кемелерін өткізу мүмкіндігін едәуір дәрежеде жақсарта түсті. Мұның өзі ұшу деңгейінің неғұрлым қолайлылығын мейлінше таңдап алуға мүмкіндік береді. Әуе қозғалысын басқару үдерісі неғұрлым тиімді бола түседі. Әуе кемесінің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін ұшу биіктігін өзгерту оқиғалары көп азаяды. Егер тікелей эшелондаудың ескі жүйесі кезінде әуе қозғалысын басқару аймағында 300-400 ұшуға 20-дан 30-ға дейін әуе кемесін белсенді барлау оқиғасы кездессе, енді жоғарғы әуе кеңістігінде қысқартылған аралықтарды қолдана отырып, эшелондаудың жаңа жүйесіне кірісу арқылы біз бұл оқиғалардың санын беске дейін төмендеттік. Соның өзінде қауіпсіз аралықтарды құру үшін белсенді барлаудың 2 оқиғасы ғана болды.
Сонымен қысқартылған аралықтарды енгізу дегеніміз – бұл ең алдымен ұшуды қауіпсіз және тиімді ұйымдастыру деген сөз. Егер эшелондаудың ескі жүйесі кезінде отын таусылуына орай экипажға кезекті тиімді эшелонды таңдау үшін 2000 метрлік биіктікті қамтамасыз ету қажет болса, жаңа жүйе бойынша бұл талап енді 600 метрден аспайды. Мұның өзі ұшудың тиімділігін жақсартып, қоршаған ортаға артық жағылған отынмен ластамаудың әсерін, яғни СО 2 артық эмиссиясын азайтады. Осылардың барлығы қосыла келіп, бізге әуе кеңістігін тиімді етудің, жаңалықтарды енгізудің мүмкіндігін береді.
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен Алексей ЖУКОВ.