«Журналистикадағы жолы қиын шаруаның бірі – блиц-сұхбат. Сөйлесетін адамыңмен әңгіменің тақырыбын алдын ала келісе алмайсың, оның сенімен сұхбатқа қанша уақыт бөлуге мүмкіндігі бар екенін де білмейсің, оны айтасыз – кейде тіпті сұхбат беретін-бермейтінін де білмейсің. Өзіміз блиц-сұхбат алудан аулақтап жүретінімізді жасырмаймыз» – бір жолы осылай жазғанымыз бар еді. Әйтсе де, біз кеше блиц-сұхбат алуға өзіміз ұмтылдық. Сөйлесетін адамымыздың бізге сұхбат беретіндігіне де шүбә келтіргеніміз жоқ. Аграрлық саланың ірі маманы, кезінде совхоз директоры, аупарткомның бірінші хатшысы, Орталық комитеттің ауыл шаруашылығы мәселелері бойынша хатшысы, республиканың Ауыл шаруашылығы министрі қызметтерін атқарған елімізге белгілі тұлға Валентин Иванович Двуреченскийдің бізге екі кештің арасында өте керек бола қалатын жөні бар. Сенат Нұрсұлтан Назарбаевқа «Халық Қаһарманы» атағын беруге мүмкіндік жасайтын заңды қабылдағанда есімізге алдымен осы кісі оралған еді. Олай болатын себебі – Президентке осы атақты беру жөніндегі бастаманы алғаш рет Валентин Иванович көтерген болатын.
Сонымен, телефондағы әңгімемізге құлақ түрелік.
– Валентин Иванович, Президент Әкімшілігіндегі сектор меңгерушісі Болат Қалиянбековтен қалтафон нөміріңізді алғаныма екі-үш сағат болғанымен жаңа ғана хабарласып отырмын. Сіздің «Хабар» арнасына сұхбат беретініңізді естігеннен кейін сондағы сөздеріңізді естігім келген. Бірақ арнадағы сөзіңіз тым қысқа қайырылды. Газет үшін ойыңызды толығырақ айтсаңыз. Бұл ұсыныс сіздің көңіліңізде қашан пісіп-жетіліп еді?
– Көп болды. Талай жылдардан бері. Бұл жайында бейресми жағдайда біраз адам айтып та жүрді ғой. Мен де айтып жүретінмін. Ана жылы Бәйкен Әшімұлы да Елбасы еңбегін бағалау жөнінде бір сұхбатында айтқан.
– «Казахстанская правдадан» оқыған шығарсыз. Ол сұхбатты мен алып едім.
– Иә, «Казправдадан» оқығанмын. Осыдан үш-төрт жыл бұрын Президентпен бір мереке кезінде кездесіп қалдым. «Нұрсұлтан Әбішұлы, жұрттың бәрін марапаттап жатасыз. Сіздің өзіңіздің еңбегіңізге баға берілмейді. Бұл әділдік емес. Сізді қалай марапаттауға болады?», дедім. Ол кісі әдеттегідей әзілге басып, «Немене, атағым аз ба? Өзіме өзім награда берейін бе енді?» деп, әңгімені басқа арнаға ауыстырып жіберді. Мына 20 жылдық қайта-қайта көтеріліп, басылып қалып жүрген ұсынысқа қозғау салып жіберді.
– Нұрсұлтан Әбішұлын осы биік атаққа лайық дегенде сіз ол кісінің қандай еңбектерін ескеріп айтасыз?
– Өмір бойы қазақтармен бірге келе жатырмын десем де артықтығы жоқ. Бұл халықтың небір тамаша перзенттерімен жақын таныс болдым, атқарған жауапты жұмыстарыма байланысты талайымен араласып-құраластым. Солардың ішінде өзіме ең ерекше әсер еткен тұлға – Нұрсұлтан Әбішұлы. Ол кісінің өмірін, өнегесін, сан салалы қызметін, еліміздің ішкі саясатын, сыртқы саясатын қалыптастырудағы еңбегін айтып жатуға қазір уақыт аз. Мен олардың бәрін онша жетік білмеуім де мүмкін. Сондықтан өзім жақсы білетін салаға, ауыл шаруашылығына байланысты айтайын. Өзіңіз де хабардарсыз ғой, Нұрсұлтан Әбішұлы 1984 жылға, яғни Министрлер Кеңесінің Төрағасы болғанға дейін ауыл шаруашылығымен ешқашан тікелей айналыспаған. Оған дейін мамандығы да, басқарған саласы да тек таза өнеркәсіпке қатысты еді. Үкімет басына келісімен Нұрсұлтан Әбішұлы ауыл шаруашылығындағы істің жағдайына тез қанығып, аграрлық саланың техникалық тұрғыдан жарақтандырылуына қатты көңіл бөлді.
Мен сонау 1962 жылдан совхоздың бас агрономы болып істеп едім. Бұрын қалай еді? Өлсең де, тірілсең де, қандай шығынмен болса да, қалайда астық алу керек. Қазақстанның астығын жинауға бүкіл Совет Одағы жұмылғандай болатын, армияның көлігіне дейін, студенттерге дейін сол науқанға тартылатын. Сонау алыстағы республикалардан комбайншылар алдыртылатын. Миллиард пұт астық тапсырған жылы аупарткомның хатшыларына дейін өңіріне орден тағатын. Ондаған адамдар Социалистік Еңбек Ері атанатын. Сонда да гектарынан 5 центнердің маңайында өнім алынатын. Әйтеуір мол астық алу үшін жерді әбден оңды-солды жыртып тастадық сол кезде. Кейіннен біздің Қостанай облысында гектарынан 10 центнер астық алуға қол жеткіздік. Кейінгі он жылда 13-14 центнерден алып жүрміз. Тұрақты түрде.
– Дегенмен, Қазақстан бидай өндіру үшін тәуекелшіл аймаққа жатады ғой. Құрғақшылық жылдары қалай болып жүр?
– Соны айтқалы отырмын ғой. Мысалы, 1975 жылы біз әр гектардан 2,5 центнерден ғана астық алдық. Тұқымға дән жинай алмай қалдық. Дәл сондай құрғақшылық өткен жылы қайталанды. Сол 2010 жылы біз Қостанай облысында гектарынан 9 центнерден астық алдық. Айырмасы жер мен көктей емес пе?
– Ал бұл айтқаныңызды Президент қызметімен қай қырынан байланыстырып тұрсыз?
– Нұрсұлтан Әбішұлы біздің жалпы жерге деген көзқарасымызды түбірінен өзгертіп жіберді. Тіпті төңкеріп түсірді десек те болады. 1994 жылы, Тыңның 40 жылдығын атауға сол кездегі Целиноградқа келіп, сөз сөйлегенінде талай адам ол кісіні тіпті түсінбеген еді. Расы керек қой. Колхоздарды, совхоздарды таратса, тоз-тоз болып, құрып кететіндей көріп едік. Жерді жеке меншікке беру деген тіпті ақылға сыймайтындай нәрсе сияқты болатын. Нұрсұлтан Әбішұлы солай ету керектігіне ақыры жұрттың бәрінің көзін жеткізді. Президентіміз бізге жерді жеке меншікке де берді, 49 жылға арендаға да берді. Сөйтіп, жерге қожайынды оралтты. Жердің иесі пайда боды. Жердің иесі шыққаннан кейін-ақ іс басқаша жүріп берді. Жанармай да, жағармай да, техника да, бәрі де есептелуге айналды. Артық шығын жойылды. Бұрынғыдай «астық үшін бүкілхалықтық майдан» ашу қойылды. Қазір баяғы миллиард пұт астық алу кәдуілгі жайға айналды. Биыл, мысалы, пұтқа шаққанда екі миллиардқа жуық астық жиналды. Қазір диқандар басқа республика тұрмақ, басқа облыс тұрмақ, басқа ауданнан да көмек сұрамайды. Табысынан айырылатынын біледі. Ал бұрын ше? Қанша еңбек етсе де тұрақты айлықтан артық ештеңе алмайтын еді ғой. Ауыспалы қызыл тудан басқа.
Президенттің Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі еңбегі оның мал шаруашылығына қамқорлығынан да көрінеді. Елбасы бүгінгі мал шаруашылығын өндірістік негізге ауыстыруды тікелей қадағалап отыр. Мықты жем-шөп қоры жасалатын болды. Асыл тұқымды мал көптеп әкелініп жатыр. Оның нақты нәтижесін көріп те келеміз. Мынаған қараңыз. Бұрын әр сиырдан жылына орташа 1800 литр сүт сауылатын. Қазір ше? Қазір әр сиырдан жылына 5-6 мың литр сүт сауылады. Айырмасын аңғарып тұрсыз ғой? Бұл үлкен істің басы ғана. Президентіміздің Қазақстанды ауыл шаруашылық өнімдерінің ірі экспорттаушысына айналдыратынына сенемін.
Мен Президент туралы көп айта алатын адаммын. Қатарлас та жұмыс істегенмін. Министр ретінде Нұрсұлтан Әбішұлы басқаратын Үкіметтің мүшесі де болғанмын.
– Ғафу етіңіз, дәл қазір ұзақ әңгімеге уақыт та, сол әңгімені қағазға түсіре қалғанда сала қоятын газетте орын да болмай тұр.
– Сондықтан телефонмен мына жанталас әңгімеде сізге ол кісінің тек бір еңбегін – ауыл шаруашылығының ерен реформатор тұлғасы ретіндегі еңбегін ғана айтып отырмын. Нұрсұлтан Әбішұлы аграрлық саланы түбегейлі өзгертіп, қатып-семіп қалған сананы сындырып берген адам. Президенттің аграрлық саладағы еңбегі үшін ғана қандай атақ берсе де жарасады.
– Валентин Иванович, қалай ойлайсыз, Президент Сенат қабылдаған заңға қол қоймай жүрмей ме? Осыған ұқсас жағдай бұрын да болды ғой.
– Меніңше, қол қоюға тиіс. Бұл жағдайдың жөні бөлек. Бұл шешім елдің ұлы тойының қарсаңында қабылданып отыр. Тіпті, өзінің кісілік кішіктігіне байланысты Заңға қол қоюдан бас тартса, заңның тиісті бабы іске қосылады. Онда Заң Президентке қол қоюға берілгеннен кейін бір айдан соң күшіне енеді. Қандай жолмен болса да біз үшін Елбасымыздың еңбегі лайықты бағаланғаны маңызды.
– Әңгімеңізге рахмет. Біз де солай ойлаймыз.
Сұхбаттасқан Сауытбек АБДРАХМАНОВ.