Міне, бүгінде көмірдің бағасы кей өңірлерде 17 мың теңгеге дейін көтеріліп отыр. Айталық, Шығыс Қазақстан өңірінде шілде айының соңында облыс әкімдігінің қатысуымен бекітілген меморандум бойынша көмірдің әлеуметтік бағасы – 8 350 теңге, бөлшек саудада – 8 800 теңге болуы керек еді. Алайда «үйдегі көңілді базардағы нарық бұзады» дегендей, алыпсатарлардың араны ашылып кеткенін байқамау қиын емес. Тіпті аталған облыстың екі ірі орталығы саналатын Өскеменде тұрғындар көмірді 8 800 теңгеден алса, Семейде тоннасы 7 400 теңгеге сатылуда. Ал шалғайдағы аудандарда 17 мың теңгеге дейін жеткен.
Бұл жағдай көмір сатушылардың шығындарына байланысты есептелген баға көрінеді. Өңірдегі тұрғын үй-коммуналды шаруашылық басқармасы энергетика бөлімінің басшысы Нұрлан Рамазанов алыпсатарлар көмірді төмен бағаға алғанымен, аудандарда өздерінің үстемесімен сататынын, басқарма мамандары барлық аудандағы бағаны бақылауының мүмкін еместігін айтады. Яғни жеке кәсіпкерлер бағаны өздері қояды. Ал көмір тапшылығы күзге қарай болуы мүмкін, дейді ол. Қазір аталған өңірдегі баға саясатына «Нұр Отан» партиясының жергілікті филиалы араласпақ ниетте. Ал бүгінге дейін Шығыс Қазақстанға 244 мың тонна көмір жіберілген. Бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 124 мың тоннаға артық.
Жалпы, көмір тасымалдаудың негізгі операторы «Қазақстан темір жолы» ұлттық компаниясының «Жүк тасымалы» акционерлік қоғамының мәліметінше, биылғы мамыр-шілде айларында көмір тасымалдау 2 миллион тоннаға жеткізіліп, өткен жылдың сәйкес мерзімімен салыстырғанда
35 %-ке артты.
Осы маусымда 850 мың тонна көмір тасымалданып, өткен жылмен салыстырғанда 74% жоғары көрсеткішті құрады. Соңғы үш айда Ақмола тұрғындарына және коммуналдық мекемелеріне 300 мың тонна қатты отын жеткізілді. Бұл өткен жылмен салыстырғанда 126 мың тоннаға жоғары көрсеткіш. Алматы облысына 456 мың тонна жіберілген. Яғни 194 мың тоннаға артық. Қарағанды, Оңтүстік Қазақстан облыстарына да көмір тасымалдау ісі қарқынды түрде жүргізіліп жатыр.
Яғни көмір жетіспеушілігі жоқ. Ал көмір бағасының қымбаттауына не себеп?
Оның үстіне жазғы маусымдағы темір жолмен тасымалдау тарифі көтерілген емес. Мәселен «Қызылжар – Астана» бағдарымен бір тонна көмір тасымалдау құны 1719,9 теңге болса, «Дегелең – Жаңа Өскемен» бағытына 1500,7 теңге тұрады. «Дегелең – Семей» бағытына 824,5 теңге болып бекітілген. Сондай-ақ биыл 1 тамыздағы мәліметке қарағанда, еліміздегі жылу орталықтарындағы тәуліктік көмір қоры нормадан жоғары. Айталық, Энергетика министрлігі бекіткен нормативке қарағанда тәуліктік қор 20 күнге межеленсе, мұнда 39 күндік қор жасақталған.
Қазіргі таңда Көкшетау қаласының жылу орталығына жөндеу жұмыстары жүргізілуіне байланысты көмір жеткізу тоқтатылды. 1 қыркүйектен бастап айына 36 мың тонна көмір жеткізілмек. «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ бастамашылығымен жыл басынан бері барлық өңірдегі темір жол бөлімшелерінің өкілдері жүк жөнелтушілермен, жүк қабылдаушылармен, жергілікті атқарушы органдардың өкілдерімен, ірі көмір кен орындарының басшылығымен, жылжымалы құрамның меншік иелерімен кездесулер өткізуде. Бұл кездесулерде әкімшілік және жүк жөнелтушілерге әлеуметтік маңызды жүктерді тұтынушыларға ерте жеткізу жайы талқыланды. Тұтынушыларға көмір отынын дер кезінде жеткізу үшін өңірлер жүк жөнелтушілерге уақытында көмір жеткізу туралы жоспарын беруі тиіс. Бұл өз кезегінде тасымалдаудың жыл бойы ретімен жүргізілуіне ықпал етпек. Яғни күз түскенде көмірге қатысты дау-дамайдың алдын алуға болады. Қазіргі таңда бекеттерде және көмір қоймаларында қатты отынның жеткізілуіне мониторингтік бақылау орнатылған. «Қазақстан темір жолы» ҰК» АҚ еліміздің барлық өңіріне көмір жеткізуге қатысты вагондар саны жеткілікті екендігін хабарлады.
Ал еліміздегі көмірдің басым бөлігін өндіретін өңір – Қарағанды облысында былтыр 32 миллион тонна көмір өндірілсе, биыл бұл меже 38 миллионға дейін ұлғайтылады. Облыс әкімінің орынбасары Алмас Айдаровтың айтуынша, соның ішінде тұрмыстық қажеттілік үшін өндірілетін көмірдің көлемі – 4,8 миллион тонна болмақ. Әрине елімізде көмір Павлодар мен Шығыс Қазақстан облыстарында да өндіріледі. Сондықтан қатты отынға деген қажеттілікті кен орындары да, тасымал қызметі де орындап отыр деуге болады. Бұлай болғанда, көмір бағасы негізсіз қымбаттамауы тиіс еді. Алайда көмір бағасын аспандатып жіберетін алыпсатарлардың қулығына құрық бойламай тұр. Бұл салада да баға саясатына қатаң қадағалау болмаса, қалтасынан қағылатын қарапайым халық болып қала бермек.
Думан АНАШ,
«Егемен Қазақстан»