Дөңгелек үстел барысында Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақалалары әңгіме арқауы болып, қазақ дүниетанымының басты ұғымдарының бірі – «жол» категориясы арқылы тарқатылды. «Жол» ұғымының этнолингвистикалық, тарихи, құқықтық, мәдени, шаруашылық және философиялық қырлары сөз болып, Қазақ елінің алдағы даму кезеңіне дүниетанымдық тұғырнама қалыптастыру жолдары пайымдалды.
Алқалы басқосуға Қазақстанның Мәскеу қаласында білім алып жүрген докторанттары, магистранттары, студент жастары мен елшілік қызметкерлері қатысты.
Дөңгелек үстелде дәйекті баяндамалар жасалып, еркін пікірлесуге жол ашылды. Ең бастысы, жиын қорытындысы бойынша бірқатар ұсыныс жасалып, Назарбаев зияткерлік мектептері желісі негізінде, қазақтар шоғырланған Ресей, Моңғолия, Қытай, Иран, Өзбекстан және Қырғызстан сияқты көрші елдерде, әсіресе күннен-күнге еуроазиялық ынтымақтастығымыз нығайып келе жатқан Ресей Федерациясында, мәселен, Орынбор қаласында «Н.Ә.Назарбаев атындағы Еуразиялық интеллектуалдық мектеп-интернат» орта білім беру мекемесін ашу ұсынылды.
Екінші, мемлекеттің бес негізгі белгісі бойынша қазақ мемлекеттілігінің көне дәстүрін көрсететін «Балбал тас» (аумағы), «Шежіре» (халқы), «Қару-жарақ палатасы» (әскері), «Орда» (мемлекеттік билік) және «Теңге сарай» (салық-қаржы жүйесі) мұражайлар кешенін Астана қаласында ашу қажеттігі айтылды.
Сондай-ақ қазақ халқының өткені мен бүгінін және келешегін бір арнаға тоғыстыратын «Қазақ жолы» дүниетанымдық жүйесін қалыптастыру қажеттігі сөз болды.
«Жол» ұғымына академиялық мағына беру керек
Нұрлан АСҚАРОВ, М.В.Ломоносов атындағы Мәскеу мемлекеттік университетінің докторанты, филология ғылымдарының кандидаты:
– «Жол» ұғымы – қазақ дүниетанымын тұтастай қамти алатын бірден-бір іргелі категория. Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бағдарламалық мақалаларының өзегінде де «ұлт жолын» іздеу дәстүрі жатыр. Мұны біз философиялық мәселе ретінде қарастырып отырмыз. Төрт кезеңнен тұратын «жол» ұғымының мағыналық эволюциясын тарқатар болсақ, тамыры терең архетип һәм түсінік екендігін байқауға болады. Бірінші, көне түркі жазба ескерткіштері кезеңі (Ырқ бітіг, Орхон-Енисей және т.б.), екінші, ислам келген кезең (Әбу Насыр әл-Фараби «Бақытты болудың жолдары», М.Қашғари «Құтты білік», Ж.Баласағұн және т.б.), үшінші, Қазақ хандығы кезеңі (ақын-жыраулардың мұралары, би сөзі және т.б.) және төртінші, Алаш Орда қозғалысы кезеңі («Айқап», «Қазақ» сияқты ұлттық басылымдардағы ізденістер).
Сондықтан «Жол» ұғымын бөлек қарастырып, оған академиялық мағына беру бізге болашаққа бағдар бола алады.
Жиын өткізуге не түрткі болды?
Қазыбек ДАУТАЛИЕВ, Ресей Үкіметі жанындағы Заңнама және салыстырмалы құқықтану институтының докторанты:
– Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» мақаласында «ата-баба» ұғымының 15 рет қайталануы кездейсоқ емес, керісінше, бұл ұлттық дүниетанымдағы болмыс пен этика ұғымдарына мағына беруде жетекші категория һәм өнегелік ұстын (императив) бола алатындығын білдіреді. Бір сөзбен айтқанда, «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» және «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақалаларда айтылған жетекші ойлар мызғымас дүниетанымдық жүйеге ұласса деген ниеттен туындап отыр. Себебі «ата-баба аманаты» аталатын моральдық императив пен «ұят болады» культі («chame culthe») қазақ дүниетанымының, яки Қазақ жолының іргеқалаушы философиялық мәселелері. Айталық, «абырой» немесе «намыс» ұғымдарының түсінігін ашу үшін міндетті түрде жоғарыда айтылған екі іргеқалаушы категорияны қатыстырмаса төл дүниетанымымызға сай ұғым шықпайды. Он түрлі ойшыл он түрлі анықтама беріп бет-бетіне кетеді. Сол себептен аталған категориялар ой сабақтастығын, ұрпақтар үндестігін бір жерге жия алатын дүниетанымдық жүйе құрушы күшке ие. Дүниетаным демекші, тоғыз тараулы «Қазақ жолы» келесідей этикалық мәселелерді қамтиды: 1) кең жол, 2) аманат жолы, 3) рухтаным жолы, 4) әділет жолы, 5) ар жолы, 6) абырой жолы, 7) мейірім жолы, 8) бітім жолы және 9) құт жолы.
Мазмұнды баяндамалар жасалды
Сәкен НҰРБЕКОВ, Мәскеу мемлекеттік университетінің докторанты, тарих ғылымдарының кандидаты:
– «Болашақ» бағдарламасымен Мәскеуде білім алып жатқан бір топ докторанттар мен магистранттар екі жылдан бері бейресми форматтағы «Қазақ жолы» инттеллектуалдық клубын құрып, елдің дамуына қатысты ойларымызды ортаға салып, талқылап отыруды әдетке айналдырдық.
Бұл алғашқы ресми отырыс болғандықтан, жиында негізінен «Қазақ жолы» интеллектуалдық клубының мүшелері баяндама жасады. Атап айтар болсақ, М.В.Ломоносов атындағы ММУ докторанты Нұрлан Асқаров «Қазақ дүниетанымындағы «жол» ұғымының мағыналық эволюциясы (қазақ халық ауыз әдебиеті мен көне жазба ескерткіштері мысалында)», М.В.Ломоносов атындағы ММУ докторанты, тарих ғылымының кандидаты Сәкен Нұрбеков «Жібек жолы: тауарлар жолы, идеологиялар мен саяси мүдделер», Ресей Заңнама және салыстырмалы құқықтану институтының докторанты Қазыбек Дауталиев «Жол» философиясы һәм қазақ дүниетанымының абсолютіне ізденіс», К.А.Тимирязев атындағы РМАУ-МАША докторанты, ветеринария ғылымдарының кандидаты Жомарт Кемешов «Қазақтың дәулеті – төрт түлік мал: ата кәсіптің тәжірибесі мен оны дамытудың жолдары», Ресей СІМ Дипломатия академиясының магистранты Мұқтар Баймағұлов «Қазақ жастарының жолы – «Елге қызмет» жобасы» деген тақырыптарға түрен салып, мазмұнды баяндамалар жасады. Алдағы отырыстарды дөңгелек үстел форматында мәскеулік ЖОО-да өткізудің жай-жапсары қарастырылуда.
Айнаш ЕСАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
