Суреткерлік салаға сан түрлі қырымен қайта-қайта оралып, талантын нығарлаудан танбаған, қылқалам өнерінің танымал өкілі Зұлқайнар Қожамқұловты өз ортасы біраз уақытқа жоғалтып алғандай болған. Бейнелеу өнері саласында 30 шақты жеке көрмесін өткізіп, суреткерліктің қай жанрына түрен салса да толайым туындыларымен өзін мойындатқан, кешегі КСРО Суретшілер одағының белді мүшесі бос жатпаған екен. Әйтпесе, әріптестері үшін кенеп-бояуынан біржола қол үзгендей көрінген Зұлқайнар Қожамқұлов өзі үшін өнердің жаңа соқпағын таңдап үлгеріпті.
Тонналаған темір-терсектерді, автомобиль, мотоцикл, велосипедтердің кәдеге жарамай қалған бөлшектерін күндіз-түні өнерге айналдырумен күндері өтіпті. Майлы бояуды бағындырған қолдар темірді әміріне көндіріп, қайталанбас мүсіндерді түлете берген. Алматыдай мегаполис қаланың әр тұсында пайда болған, бұрын-соңды белгісіз тосын арт-нысандар қала тұрғындарын ғана емес, өнертанушыларды да елең еткізді. Өйткені талантты суретшінің заманауи стимпанк техникасын өзіне бағындырып қана қоймай, оны ұлттық болмысымызбен үндестіруі, жұмыстардың ауқымдылығы тәнті болуға тұрарлық еді.
Зұлқайнар Қожамқұловтың жұмыстарын оқта-текте көрмелерде көзіміз шалып жүрсе де, мыңдаған ұсақ бөлшектері тұтас бір тірі ағзаға айналып, тірілгенін көргенде қала тұрғындарымен қосыла қуандық. Алматылықтар темір туындыларды лайықты қарсы алды.
Суреткер өзінің бойындағы суреткерлік өнер, жеті баланы өсірген ісмер анасынан дарыды деп біледі. Әкелері ерте қайтыс болады. Қожамқұловтың өзінен тараған алты баласы да қазір шығармашылық өнердің айналасында жүрген танымал адамдарға айналды.
– Мектепте оқып жүргенде пейзаждар салумен болдым. Алматы көркемсурет училищесінде оқып жүргенде ойлары барынша ашық та анық Қастеев, Айтбаев, Петров-Водкин сынды қылқалам шеберлеріне еліктедім. Мен үнемі ізденіс үстінде жүремін. Бір бағытта жеті жылдан астам ғана жұмыс істей аламын. Содан кейін стилім, бағытым, пәлсафам мен пікірім түгелімен өзгереді. Өзімді экспериментальды суретшімін деп есептеймін. Менің шеберханам – бұл менің лабораториям, – дейді Зұлқайнар.
Кейінгі кезде поп-арт стилімен әуестенген суретшінің еңбегі де зая кеткен жоқ. Өзінің шығармашылық қарым-қабілетіне тән үрдіспен Дінмұхамед Қонаев, Нұрсұлтан Назарбаев, Олжас Сүлейменов, Бауыржан Момышұлы, Батырхан Шүкенов сынды тұлғалардың эмоциясы бейнелеген толық галереясын, арнаулы көрмеде көпшілікке ұсынды.
Ал сәтімен жүзеге асқан стимпанк стиліне келетін болсақ, суретші өзінің ең алғашқы жұмысын меценат, кәсіпкер Алдар Тұңғышбаевтың идеясымен орындағанын айтады. Өнерді бағалайтын кәсіпкер Қожамқұловтың туындыларына бұған дейін де назар аударып келген.
– Алдар Мұқажанұлы өнерді, тіпті менен де жақсы түсінеді. Алғашқы темір мүсін соның ұсынысымен бес жыл бұрын жасалды. Одан кейін қазір музейдің алдында тұрған «Өгіз» туды. Барлық автобөлшектерді СТО-лардан біртіндеп жинадық. Керегін сатып алумен болдық. Қысқасы, жерде босқа шашылып жатқан темір-терсек жоқ, – дейді Зұлқайнар.
Бес саусақтай белгілі кеңестік соцреализмнен бас тартып, төңкеріс жасаған суретші үшін бұл да тәуекел. Әрине, сазбалшықтан мүсін жасау әлдеқайда оңай болар еді. Бірақ күрделі кроссворд сияқты темірді түйсіну, оның әрбір түйірін мүлтіксіз бағындыру таланты екінің біріне бұйырмаған. Әйтпесе, ТМД кеңістігінде стимпанк стиліне ауыз салғандар болғанымен, оған монументальды тұрғыда әмірін жүргізе білетін мүсінші жоқтың қасы.
Мәселен салмағы төрт тонна тартатын бір ғана «Мергенді», яғни садақ тартып тұрған Қобыланды батырды дүниеге әкелу үшін екі-үш жыл ғана емес, ептілігі зергерлерден бір мысқал да кем емес қос дәнекерші мен қос бірдей көмекші жұмыс істеген. Қазір «Мерген» әл-Фараби даңғылында тұр. Тырнақалды темір туындысы «Дала патшайымы» AUL RESORT кешенін байытып тұр.
Ал Орталық мемлекеттік музейдің алдына қойылған «Қуат» немесе «Өгіз» аталатын арт-нысаны қара күш пен төзімділіктің ғана емес, асқақ рухтың да нышаны.
Күндіз де, түнде де, қыста да, жазда да тынымсыз ізденіп, еңбектенген, қартаймайтын өнерге қызмет етіп келе жатқан Зұлқайнар Қожамқұловтың толассыз идеялары классикалық өнердің үлкен өзгерістерді бастан кешіп отырғанын әйгілейді.
Айнаш ЕСАЛИ,
«Egemen Qazaqstan»
Алматы
