Кінә көрерменде емес, көзқараста...

Қоғам • 24 Маусым, 2019

Кінә көрерменде емес, көзқараста...

Өткенде Алматыда опера мен балеттің дүбірлеген фестивалі болып өтті. «Аққу көліне» билет таппай сеңдей соғылысып жүрген жұртты көріп, көзіміз жасаурады дегеніміз өтірік болар. Бірақ Қазақстанның классикалық өнеріне ренессанс дәуірі келіп орнағандай, риза кейіппен көпшіліктен көзімізді айырмай, сырттай сүйсініп қарап тұрғанымыз есімізде.

Айгүл АХАНБАЙҚЫЗЫ

«Опера мен балетке сұраныс болды деген сөз – көрермен мәдениеті көз ілеспес жылдамдықпен бірнеше сатыға бір-ақ секірді деген сөз емес пе, ендеше, бұл шын қуанатын жағдай» деп тұрмыз қиялмен құрастырып алған өз елесімізге өзіміз елітіп.

Ауып та, тайып та қона беретін аумалы-төкпелі бақ аспаннан түскендей қазақ операсының басына адасып болса да қонуы неғайбыл деп едік-ау. Біріншіден, бұл фестиваль аясындағы спектакль болғандықтан, екіншіден, әлем бас иген әйгілі «Аққу көлі» болғандықтан ғана билеттер бас-аяғы екі-үш күннің айналасында сатылып кеткен. Ал 85 жылдық мерейтойын атап өтіп отырған Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театрының репертуарында «Абай», «Қыз Жібек» және «Біржан – Сара», бар-жоғы үш спектакльдың ғана тұрақты жүретіні осы төңіректегі бүкіл сұраққа жауап болуға жарағандай. «Ер Тарғын» мен «Еңлік-Кебек», «Абылай хан» афишада тұрғаны болмаса, жалпы көрерменнің келмегеніне көп болған спектакльдер. Қазақ операсы бүтін бір мемлекеттің ғасырға жуық тарихы бар іргетасы мығым театрының тұтас репертуарындағы 30-ға жуық спектакльдың бестен бір бөлігін әрең құрайды. «Неге бұлай?» десек, министр мен театр директорынан бастап, қарапайым әншісіне дейін табан астында «тегін қойсаң да, қазақ операсы көрермен тартпайды» деп келте жауабын көлденең тарта қоятынын білеміз.

Операның 85 жылдық тарихында қазақ композиторлары 60-тан астам опера жазыпты. Тәуелсіздік алғалы бері соңғы 27 жылда екі-үш операның ғана дүниеге келгенін өлшем етіп алсақ, салыстырмалы түрде, бұл орасан байлық. Мынау үш опера дегеніңіз сол ұшан-теңіз байлықтан сүйегін сүйретіп әрең жетіп, «жаныашымастар» мен «басыауырмастардың» біреуі ұртына жел толтырып алып тағы бір рет «үффф» десе, ұшты-күйлі жоқ болуға шақ тұрған жұрнақтары ғана. С.Мұхамеджанов, М.Төлебаев, А.Жұбанов, Ғ.Жұбанованың еңбектері «көрермен келмейді» деген себеппен шетінен сырғып түсіп қалып жатыр. Осыдан отыз-қырық жыл бұрын орысы көп, қазағы аз Алматыда ұлттық тақырыптағы алпыс операның тыңдаушысы табылғанда, қалаға ағылған бүгінгі қазақтарға классикалық туындылардың соншалық қызықсыз болғаны қынжылтады, әрине. Бірақ ұлттық репертуардың кемшін болып, қағажу көріп келе жатуының себебін тек көрерменге апарып тели берудің де қажеті жоқ, үлкен бір себебі, классикалық өнердің басында отырғандардың жеке көзқарасында жатуы да әбден мүмкін.

Бұл ой қайдан туып отыр? Осы фестивальдың ашылу салтанатына орай театр әкімшілігі журналистер үшін үлкен баспасөз мәслихатын өткізді. Ұзын үстел басындағы әңгімеге театрдағы жетекші мамандармен бірге қазақ театрының спектакльдеріне дирижерлік жасауға келген даңқы зор екі америкалық, Мәскеудегі Үлкен театрдың, Беларусьтегі Үлкен театрдың әртістері де қатысып отырды. Араларында Ажардың партиясын орындауға «Астана Опера» театрынан арнайы шақырылған Нұржамал Үсенбаева да бар. Қойылған сұрақ та, берілген жауап та тек орыс тілінде, тап сол мезет жалпы опера театрына қазақ тілінің қатысы жоқ сияқты көрінді. Қайраткер ханымдардың бәрі де қазақша білмейтінін қалыпты жай санап, сөйлеуге тіпті талпынбады да.

Қазақстан деген елдің атын жамылып алып, бөгде тілде сайрап отырған намыссыздықтың куәсі болып отырған екі америкалық «бұлардың сонда өз тілі жоқ па?» деп ойлап қалмаса екен деген ниетпен қалай жауап беретінін, не дейтінін алдын ала біліп тұрсақ та, жандәрмен Нұржамалға сұрақ қойдық. «Сырттан келгендер ең болмаса қазақ тілін естісінші, Нұржамалдың сиқырлы дауысы арқылы әуезін, ырғағын, мақамын сезінсінші, өз тілінде сөйлейтіндердің бар екенін көрсінші» деген ойымыздың төркінін түсінді ме, жоқ па, белгісіз, бірақ опера өнерінің өзегін де, өрісін де орыс тілі етіп алғандардың осы көзқарасы бүкіл ұлттық репертуарға қарым-қатынасын білдіріп, көлеңкесін түсіріп тұрғандай болғаны рас...