Бірақ одан шыққан еш нәтиже көргеніміз жоқ. Тиісті министрлік те, театр директорлары мен бас режиссерлер де баспасөзде көтеріліп жатқан өздеріне тікелей қатысты мәселеге, айтылған сыни пікірлерге құлақ аспайды, мән бермейді. Тіпті оқымауы да мүмкін. Осы тұрғыда ел газеті «Егемен Қазақстанда» жақында жарияланған жазушы-драматургтер – Жұмат Әлмашұлы мен Сұлтанәлі Балғабаевтың театрдың ұлттың ар-ұяты һәм ұйытқысы екені жайындағы және оның бүгінгі проблемалары туралы мақалаларының маңызы өте зор.
Әдебиет сыншысы есебінде мен де театр сынына атсалысып тұрамын, сыни мақалам да жарияланған. Соңғы кезде драматургияға араласып, бірнеше пьеса да жаздым. Соның бірі – «Тілеп-Сарықыз» трагедиясы бірнеше жылдан бері елордамыздағы «Жастар» театрында қойылып келеді. Бұл пьесаның трагедиямен басталып, әйтеуір аяғында сахнаға аман-есен шыққан тарихы театр төңірегінде бүгінгі қалыптасқан жайсыз жағдайды білдіреді. Сондықтан осыны сөз етелік.
Қобызшы Тілеп атақты Қойлыбай бақсының шәкірті болған. Одан сабақ алып, қобыз үйрене жүріп, Қойлыбайдың пері әйелінен туған сұлу қызы Сарықызға ғашық болады. Басқа ғашықтық хикаяларындағы сияқты мұнда да Тілептің бақталасы оны өлтірмек болып, тасаланып келіп садақ тартады. Бірақ Тілепті шексіз сүйген Сарықыз кезенген қаруды байқап қалып, Тілепті денесімен жауып, оққа өз кеудесін төсейді. Өзімен бірге өлмек болған Тілепке: «Мен өлсем, бір қыз ғана өледі, сен өлсең, сенен тарайтын бір рулы ел, әулет дүние есігін ашпай өледі» деп тірі қалуға көндіреді.
Тілеп кейін қартайып, ажалы жеткенде: «Мені Сарықыздың жанына жерлеңдер» деп өсиет етеді. Екеуінің бірге жатқан қабірі Қостанай облысы, Ә.Жангелдин ауданы төңірегінде елсіз жер, жапан далада қазірге дейін сақталған. Тілептің бесінші ұрпағы елімізге есімі белгілі жиһанкез Сапар Ысқақ бұрын шарбақпен ғана қоршалған қабірдің басына биыл қос күмбезді кесене тұрғызып жатыр. Одан бөлек Сапар он шақты жыл бұрын елордамыздағы Керей-Жәнібек пен Ақмешіт көшесі қиылысында «Тілеп қобыз» сәнді сарайын салған. Сапардың бақсы, қобызшы бабасының рухын асқақтатқан істерін айтып тауыса алмаймыз. Ол жаздырған «Тілеп-Сарықыз» балеті Абай атындағы опера және балет театрында қойылып, еліміз ғана емес, тіпті Лондон театры сахнасында үлкен табысқа жетті.
Мен жазған «Тілеп-Сарықыз» трагедиясы 2017 жылы режиссер, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Нұрқанат Жақыпбайдың қолтаңбасында көрерменмен қауышты. Спектакль көпшіліктің, әсіресе жастар қауымының көңілінен шығып, премьера күні залдағы көрермендердің егіліп жылап отырғандарын көрдік.
Міне, осы елордадағы Жастар театрында жылы қабылданған қойылымды кейін Алматыдағы Ғабит Мүсірепов атындағы қазақ мемлекеттік академиялық балалар мен жасөспірімдер театрының көркемдік жетекшісі, белгілі театр сыншысы Еркін Жуасбекке ұсынып, спектакль шығынын Сапар Ысқақтың толық көтеретінін айттым. Бірақ екі жылдан бері хабар жоқ. Сонымен бірге «Абай – ару Тоғжан» атты пьесамды да қоса ұсынған болатынмын. Оқып шығып, «Жақсы екен, біздің Жастар театрының сахнасына лайық» деп бағалады. Солай дей тұрып, қоймайды. «Абай – ару Тоғжан» пьесасының жанры драма болғанымен, табиғатын трагедия деуге де болады. Қос ғашық – Абай мен Тоғжанның бір-бірімен қоштасу сахнасындағы ақынның сүйген жарының өлеңмен, әнмен айтылатын зарын тыңдаған көрермен жанарын жасқа малып отырары анық.
Театр директорлары мен режиссерлер «Драматургтер жоқ, жақсы пьесалар жазылмайды» деп ауыздарын қу шөппен сүртеді де, өздері алдарында жатқан пьесаларды оқымайды, оқыса да мән бермейді, қоймайды. Ал сонда біз не істеуіміз керек? Менің пьесаларым М.Әуезов атындағы мемлекеттік академиялық Қазақ драма театрының режиссері Есмұқан Обаевтың да алдында жатыр. Ол да мән бермей отыр. Ақан сері ғұмырының соңғы кезіндегі өмірі жайлы «Серінің сергелдеңі» және шетелдерге сатылып жатқан балдырған балалар тағдырына арналған «Ана махаббаты» атты драмаларым да оқып шыққан адамдардың пікірінше де, өз ойымша да жап-жақсы дүниелер. Режиссер автормен бірлесе жұмыс істесе, толықтырып беруге әбден болады.
Мысалы, «Ана махаббатында» жігіті алдап кетуі себепті баласын сәбилер үйіне тапсырған жас ана баласына үнемі келіп жүреді. Алдағы бақытты күндерінен бір сәтке де үмітін үзбейді. Ақыры, ала қап арқалап, Түркия мен Қытайдан тауар тасып, жанкешті еңбекпен қаражат жинап, қаладан бір бөлмелі пәтер сатып алып, ұлын балалар үйінен шығарып алып, бауырына басады. Жүрек тебірентерлік, көзге жас аларлық көріністер аз емес. Енді театрларға бұдан артық қандай драма керек?! «Серінің сергелдеңі» Көкшетау театрына сұранып тұр. Бірақ олар да селт етпейді. Міне, бұл менің ғана емес, еліміздегі басқа да жазып жүрген көп драматургтің басындағы өкінішті жай.
Бізде жаңа драматургиялық шығармаларды жариялап тұратын бір де бір газет, не журнал жоқ екен. Парадокс. Кімнің не жазғанынан хабарымыз жоқ. Драматургтер бір-бірімізді білмейміз, танымаймыз. Ал шындап келгенде, драма, яғни пьеса – көркем өнердің, оның ішінде әдебиеттің поэма, әңгіме, повесть, роман сияқты жанрларының бірі емес пе?! Неге ол өгейлік көруі керек? Газеттер мен журнал бетінде кейде тіпті татымсыз әңгімелер мен повестердің де жарияланып жатқанын көріп, қарның ашады. Әдебиет сыншысы болғандықтан, солардың талайын кезінде сын садағының астына да алғанбыз. Ақиқатына үңілсек, ол әңгіме немесе хикая қанша жерден жақсы болса да, бір оқылғаннан кейін қалады. Ал жақсы пьесаларды республика көлеміндегі бір емес, бірнеше театр өз репертуарларына енгізіп, жылдар бойы қайталап көрермендеріне көрсетіп жатады емес пе?!. Ұлттық драматургиямыздың жолын ашып, бұдан әрі оны өгей баладай өгейсітпейік, жетімдік көрсетпейік, ағайын!
Жұма-Назар СОМЖҮРЕК,
Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі,
әдебиет сыншысы, ақын-драматург
