Қазақстанның экологиялық жағдайы қоғам назарын аударып отырған басты мәселелердің бірі. Өзіміз өмір сүріп отырған қоршаған ортаның тазалығы мен саулығы баршамызды алаңдататыны анық. Ұлы даланың көркіне айналған жануарлар дүниесінің де жыл сайын сиреп бара жатқаны жасырын емес. Мемлекет басшысы Жолдауында ұлттық байлығымыз – табиғатты сақтаудың маңыздылығын ерекше атап өтті. Тиісті заңнаманы қатаңдату жөнінде шұғыл шаралар қабылдауды тапсырды. Оған себеп те жеткілікті. Қазіргі уақытта браконьерлік ұйымдасқан қылмыс түріне айналды. Экологиялық заңнаманы өрескел бұзу фактілері жиі қайталанып отырғаны жасырын емес. Биылғы «Охотзоопром» мемлекеттік мекемесі инспекторларының өлімі және Шығыс Қазақстан облысындағы Марқакөл көліндегі браконьерлердің қылмыстық әрекеті соның дәлелі.
Қазақ халқы ежелден табиғатпен етене өскен халық. Табиғатпен жарастықта өмір сүріп, бір тал шөп пен бір шыбықты да себепсіз жұлмайтын ел. Ұрпақ тәрбиесінде де «Көк шөпті жұлсаң көктей соласың», «Құстың ұясын бұзба» деп үйреткен. Ертегілерінде қанағатсыз аңшылардың ақыры жаман болатынын үнемі ескертіп отырған. «Қоңыр аңның киесі ұрса өміріміз қатерге ұшырайды» деген түсінікті ұрпақ санасына бала кезінен берік орнықтыратын болған. Ұлттың осы дәстүрлі экологиялық тәрбиесін қайта жаңғырту керек-ақ. Бұл – әрине, ел болып ойласатын маңызды мәселе. Егер, балаларымызға тұлғалық болмысы қалыптаса бастаған кезінен осындай танымды сіңірсек, табиғатқа осыншама қатыгездік жасауға дәті бармас па еді деген ой жиі мазалайды. Дегенмен мемлекеттің заң аясында атқаратын тиісті жұмысы да қарқынды жасалуы керек. Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі осы бағытта жұмыс жүргізуде.
Қолданыстағы экологиялық заңнамаларды қайтадан қарап, олқы тұстарын пысықтау, Президент тапсырмасына сәйкес, жазаны қатайту бағытында «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне агроөнеркәсіптік кешенді реттеу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңға өзгерістер енгізілді. Бұл өзгерістің негізгі принциптері азаматтардың табиғат пен қоршаған ортаға келтірген зияндарына жауапкершілік пен жазаны күшейту арқылы заңсыз аң аулау, балық аулау, ағаш кесу, т.б. қылмыс көлемін азайту, табиғаттағы тіршілік түрлерін сақтаудың маңыздылығын түсіндіру болмақ. Қылмыстық кодекске орман, балық шаруашылығы, жануарлар дүниесіне келтірілген залал үшін мал-мүліктерін тәркілеу, бас бостандығынан айыру мерзімін ұзарту, қылмыстық саралау белгілерін кеңейту, айыппұл көлемін айтарлықтай ұлғайту сияқты өзгерістер енгізілді. Мысалы, ақбөкен дериваттары мен бекіре балық түрлерінің заңсыз айналымы үшін жаза бұрын 5 жыл бас бостандығынан айыру болса, қазіргі заңда оны 12 жылға дейін ұзарту көзделген.
Сонымен қатар, биыл 5 желтоқсанда Парламент Сенатының қарауына кірген «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасын жетілдіру мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасында да ел экологиясын қорғау, табиғат дүниесін сақтау мақсатында көптеген баптар қарастырылған.
Жоғарыда атап өткеніміздей, ұлан байтақ жеріміз бен суымыздың табиғатын қорғау, оны келер ұрпаққа аман-есен тапсыру біздің де ұлт алдындағы борышымыз болмақ. Осыны ескере отырып, біз заңсыз аң аулау мен балық аулауды қылмыстық құқық бұзушылық санатынан қылмыс санатына ауыстыруды көздеп отырмыз. Бұған дейін заңсыз аңшылар мен балықшылар 40 тәулікке дейін қамау жазасымен құтылып жүрсе, енді 3 жыл бас бостандығынан айыру жазасына кесілмек. Биылғы инспекторлардың қылмыскерлер қолынан қаза табуы – қоғамда үлкен шу тудырып, азаматтардың алаңдаушылығын оятты. Табиғат қорғаушылары инспекторлардың қауіпсіздігі үшін инспекторлардың немесе олардың жақындарының қызметтік міндеттерін орындауына байланысты өміріне қол сұғушылық үшін, қызметтік міндеттерін орындағаны үшін кек алу үшін 10 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы белгіленді.
Сонымен қатар мемлекеттік инспекторлардың қызметтік автокөлік құралдарын арнайы көлік құралдарының санатына дауыс зорайтқыш құрылғы, арнайы сигналдары сары жарқылдауық маяктар және жасыл жолақты түсті графикалық схемалар қоюды жатқызамыз.
Сондай-ақ ел Үкіметінің 2012 жылғы 24 мамырдағы №670 қаулысымен бекітілген ережелермен регламенттелетін арнайы құралдар мен қызметтік қаруды қолдану тәртібін қайта қараймыз.
Инспекция қызметкерлерінің біліктілігін арттыру да маңызды мәселелердің бірі. Инспекторлардың кәсібилігі мен жоғары деңгейі олардың қызметін мінсіз атқаруына ғана емес, беделіне де тікелей әсер ететін фактор. Министрлік бұл тарапта да тиісті жұмыстар жүргізуде. Биыл тамыз айында Ішкі істер министрлігінің аумақтық бөлімшелері тарапынан «Охотзоопром» мемлекеттік мекемесінің инспекторлары үшін құқық бұзушыларды ұстау негіздері бойынша теориялық және практикалық сабақтар өткізілді. Аз уақыт ішінде 135 инспектор оқытылды.
Министрліктің 2019-2020 жылдарға арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспары қабылданды, онда мемлекеттік қызметтерді автоматтандыру және жетілдіру, мемлекеттік бақылау мен қадағалау жөніндегі іс-шаралар нақтыланған; азаматтардың өтініштерін сапалы қарау және басқалары. Осы жылдың қыркүйегінде Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігімен бірге «Адалдық алаңы» жобасының Жарғысын мақұлдап, 11 қарашасында агенттік басшылығының қатысуымен «Адалдық алаңы» жобасының тұсаукесері өтті. Қазір «Адалдық алаңы» жобасы аясында қоғам сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес және сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау процесіне белсенді қатысуда. Жобалық алаңда министрліктің, аумақтық органдардың және ведомстволық бағыныстағы ұйымдардың қызметі туралы ақпарат жинақталады, халықпен кездесулер ұйымдастырылып, жаңа «ашық алаң» форматында қабылдаулар өткізіледі. Алынған мәліметтер талданады, фактілерді растау арқылы нақты адамдарға шаралар қолданылады.
Сонымен қатар азаматтардың пікірлері мен сұрақтарына орай, Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі құрылған жарты жылға жетпейтін уақыт ішінде көптеген жұмыс атқарды. Біз жоғарыда термелеп өткен мәселелер министрлік жұмысының бір парасы ғана. Туған отанның бай табиғатын қорғау, жануарлар дүниесінің алуан түрлілігін сақтау, ұлттық байлығымызға айналған Ұлы даланың экологиясын таза ұстап, дамыған мемлекет құру баршамыздың игі мұратымыз екені даусыз. Сондықтан баршамыз, әсіресе Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің қызметкерлері елімізге қажымай қызмет етеді. Бұл біздің Отан алдындағы және ұрпақ алдындағы абыройлы борышымыз.
Сәбит НҰРЛЫБАЙ,
Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің жауапты хатшысы
