Экономика • 27 Желтоқсан, 2019

Бизнес-омбудсмен мәселені жалғыз шеше алмас еді...

344 рет
көрсетілді
8 мин
оқу үшін

Қазақстанда бизнес-омбудсмен институты қалай пайда болды? Содан бастайық. 2013 жылдың басында Қазақстанның барлық бизнесін бір жерге шоғырландырған Ұлттық кәсіпкерлер палатасы құрылды. Кейінірек, 2016 жылы Кәсіпкерлік кодексі қолданысқа енгізіліп, онда Қазақстанның бизнес-омбудсмені қызметіне жеке тарау арналды. Барлық қажетті құқықтық база құрылғаннан кейін ғана Қазақстанның бизнес-омбудсмен институтын енгізу мүмкіндігі туды.

Бизнес-омбудсмен мәселені жалғыз шеше алмас еді...

Бизнес-омбудсмен инсти­туты­ның жұмысын «Атамекен» ұлт­тық кәсіпкерлер палатасы толық қам­та­масыз етеді. Аймақтарда орта­лық және өңірлік деңгейлердегі бөлімше қызметкерлері тартылды. Түптеп келгенде, бұл елдің барлық кәсіп­керлік қауымдастығының мүд­делерін шоғырландыру және қорғау үшін қолда бар ресурстарды ұтымды және тиімді пайдалануға мүмкіндік берді.

Бізде нақты міндет болды, ол – кәсіпкерлердің құқықтары мен мүдделерін қорғау. Бұл, ең алдымен, бизнестің дамуына кедергі кел­тіретін тосқауылдар, Қылмыстық және Қылмыстық-әкімшілік кодекс­терде кездесетін олқылықтар, салауатты бәсекелестікті және отандық бизнесті дамытуға кедергі келтіретін барлық рұқсат беру, лицензияға қатысты кедергілер мен сыбайлас жемқорлық тәуекелдері.

Бизнес-омбудсмен қызметімен айналысқан 4 жыл ішінде біз Қазақ­станның барлық өңіріндегі кәсіп­кер­лермен кездесулер өткіздік, жиі ұшырасатын проблемаларды тал­дадық. Бірінші кезекте шешілуі тиіс мәселелерді кәсіпкерлер өздері нақ­ты көрсетіп берді.

Өтініштердің басым бөлігі заң­сыз қылмыстық іс қозғау мәсе­ле­сі­не қатысты болды. Жалпы ал­ған­да, Қылмыстық кодекс­тің репрес­сив­тілігіне қатысты ша­ғым­дар саны басым еді. Сон­дықтан біз экон­оми­калық қылмыстар бо­йын­ша қы­л­мыстық заңнаманы ізгі­лендіру және оны қылмыстық с­и­паттан арыл­туға басымдық бер­дік. Қазақстан Тәуел­сіздігінің 25 жыл­дығына орай жа­салған рақым­шы­лық нәтижесінде 600-ден астам бас бос­тандығынан айырылған кәсіпкер­лер экономикалық қызметке қайта оралды.

Қылмыстық кодекстің репрес­сивті сипатының басымдығы мен болмашы құқық бұзушылық үшін жазалау, күдік туындаған жағдайда үш тәулікке қамаққа алу тәрізді шаралар кәсіпкерлерді алаңдатып келді және олардың жұмысына барынша кедергі келтірді. Шын мәнінде, біз Қылмыстық кодекстің экономикалық қылмыстар бөлігін зерттей бастағанда, онда жазалау сипатының басым екеніне көз жет­кіздік. Мұндай жағдайда биз­нес­ті дамыту қиын екені түсінік­ті. Кәсіпкердің әрбір әрекеті қылмыс ретінде бағаланып келген. Екі қай­та­ра оқылымды – түсіндірмені алып тастау үшін кодекстің әрбір ба­бын мұқият зерттеу қажет болды. Ада­ми фактордың да орын алғаны анық, көбінесе шенеуніктер осындай «олқылықтардың» салдарынан биз­несті тығырыққа тіреген. Осыдан барып жемқорлық тәуекелдері орын ал­ған. Ертеңге деген сенімділікті тек либералды заң бере алады.

Елбасы өзінің жыл сайынғы Қазақ­­стан халқына Жолдауында бәсе­кеге қабілетті отандық бизнесті да­мыту қажеттілігі туралы, оны заң­сыз әкімшілік қысымнан, қауіп-қатерден және қылмыстық қудалаудан қорғау сапасын арттыру туралы бірнеше рет айтқан болатын. Бүгінде Қазақстанда Бас прокуратурамен бірлесіп, бизнес­ке қысымды азайту бойынша жүйелі және тиімді жұмыс жүргізіліп жатыр деп батыл түрде аралық қорытынды жасай аламын.

Қылмыстық кодекске түзетулер ен­гізілді. Бас прокуратура мен «Ата­мекеннің» экономикалық құқық бұзушылықтар үшін санкциялар­­ды азайту жөніндегі бірлескен ұсы­ныс­тары ескерілді. Атап айтқанда, «Жал­ған кәсіпкерлік туралы» 215-бап алынып тасталды. Егер әрекет ал­ғаш рет жасалса және мемлекет пен қоғамға қауіп төндірмесе, кәсіп­кер залалды өз еркімен өтеген болса, жауапкершіліктен босатылады. Мұн­­дай ескертпелер алты бапқа ен­гі­зілді. Осылайша, бизнестің тынысы кеңейіп қалды.

Қылмыстық құқық бұзушылық­тар туралы хабарламаларды тіркеу рә­сім­­деріне елеулі өзгерістер енгі­зілді. Нәтижесінде экономика сала­сын­дағы қылмыстық істерді тіркеу 8 есе қысқарды – 2015 жылғы 8 170 істен 2019 жылдың 11 айында 1013-ке дейін қысқарды. Сондай-ақ мемлекеттік органдардың бақы­лау-қадағалау функцияларына және кәсіпкерлік қызметке келтірілетін кедергілерге қатысты заңнамаға талдау жүргізілді. Бірлескен жұмыс осы мәселелерді шешуге бағытталған.

2018 жылы 24 мамырда Ел­басы кәсіпкерлік қызметті реттеуді жетіл­діру мәселелері бойынша заңға қол қойды. Нәтижесінде мемлекет­тік бақылау және қадағалау жүйесі түбегейлі қайта қаралды.

Кәсіпкерлердің құқықтары мен заңды мүдделерін тікелей қорғау туралы айтатын болсақ, 2016 жылдан бастап 20 мыңнан астам өтініш қаралды, олардың ешқайсысы назар­дан тыс қалған жоқ және тұрақ­ты бақылауда болды. Бизнес проб­лема­ларының 70%-дан астамы өңірлік деңгейде шешілді. 2019 жылдан бас­тап облыс әкімдері Жол карталарына қол қоя бастады.

Бүгінде Қазақстан әлемнің он­даған елімен экономикалық ынты­мақ­тастықты жүзеге асырып отыр. Сондықтан да біз үшін отан­дық бизнесмендердің шет мемле­кеттердің аумағында өз проблемаларымен жалғыз қалмауы өте маңызды. Осы мақсат үшін мен Ресейдің, Өзбек­станның және Грузияның бизнес-омбудсмендерімен өзара көмек және ынтымақтастық туралы келісімге қол қойдым. Осы елдердің бизнес-омбудсмендерімен өзара іс-қимыл аясында бизнесті қорғау мәселелері бойынша ақпарат алмасу жолға қойылды, кәсіпкерлерге қатысты заңға қарсы әрекеттер жасаған тұл­ғаларды жауапкершілікке тартуға және олардың мүлкін (тауарларды, ақша қаражатын және т.б.) қайтаруға жәрдем көрсетіледі, сондай-ақ дауларды сотқа дейін реттеуге қатысты шаралар қабылданып жатыр. Осы уақытқа дейін ондаған проблемалық мәселе шешілді.

Жалпы, Қазақстанда бизнесті жүр­гізу үшін жағдайды жақсарту бойынша қабылданып жатқан шараларды халықаралық рейтингтік ұйым­дар оң бағалайтынын атап өту қажет. Егер Дүниежүзілік банк есебінің дерек­­тері бойынша «Doing Business 2017» рейтингінде Қазақстан 35-ші орын­ иеленген болса, «Doing Business 2020» (2019 жылғы 24 қа­занда жарияланған) нә­ти­жесі бойын­­ша Қазақстан 25-ші орынға көтерілді.

Егер Бас прокуратура, Үкімет, Пар­­ламент тарапынан жан-жақты қол­дау болмаса, бұған қол жеткізу мүмкін болмас еді. Бұл бағыттағы жұмыс жалғасуда. Бүгінде өте өзекті болып тұрған талаптар бар, ертең олар қажет болмай қалуы да мүмкін, сондықтан сараптама мен пысықтау қажет.

Бүгінде Мемлекет басшысының қолдауының арқасында Қазақстанда бизнес-ортаны жетілдіру бойынша жүйелі және ауқымды жұмыстар жалғасуда. Бизнес-омбудсмен инс­титуты осы бағытта жүргізіліп жат­қан жұмысты толықтыруға және кү­шей­туге мүмкіндік береді.

Біз бизнесті қолдау және қор­ғау мәселелерінде айтарлықтай нәти­же­лерге қол жеткіздік. Бұл үлкен жұ­мыс болды және бұл орайда «Ата­мекенге» тиісті бағасын беру керек. Оның қолдауынсыз бизнес-омбудс­мен институты бизнестің мәсе­ле­лерін жалғыз өзі шеше алмас еді. «Ата­мекен» кәсіпкерлер құқығын қорғау­дағы қуатты күш болып табылады!

Әрине отандық бизнестің проблемалары түбегейлі шешілді деу артық болар. Уақыт өтіп жатыр, кәсіпкерлер мен мемлекеттік орган­дарға қойылатын талаптар да өзгеру­де, яғни барлық мәселелер күн тәрті­бінен алынып тасталған жоқ. Заман талабына сай бизнес талабы да өзге­ріп отырады. Бірақ, ең бастысы, жұ­мыстың нақты нәтижеcін көріп отырмыз, ол бизнес-қоғамдастық тарапынан өз бағасын алды және қолдау тапты. Көкжиек ашылды, яғни бизнестің құқықтары мен мүдделерін қорғау жөніндегі миссия алдағы уақытта да жүзеге асырылатын болады.

 

Болат ПАЛЫМБЕТОВ,

Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл