Қоғам • 21 Ақпан, 2020

Қиырдағы қайырымды қазақ

1822 рет
көрсетілді
7 мин
оқу үшін

ХІХ ғасырдың басында патша өкіметінің тапсырмасымен қазақ даласының құнарлылығын және халқының әдет-ғұрпын, салт-дәс­түрін зерттеу мақсатында ұйымдастырылған экспедицияны бас­қарған Федор Андреевич Щербин өзінің «Киргизская народность в местах крестьянских поселений» атты жазбасында қазақ­тар­дың 12 түрлі жақсы сипатын атап көрсетіпті. Соның ішінде «мұн­дай бауырмал халық әлемде некен-саяқ кездеседі» деген анықтама бар.

Қиырдағы қайырымды қазақ

Расында халқымыздың бауыр­малдық, адамгершілік, имани қасиеті болмаса жүздеген этнос өкілдерін бауырына басып, басынан сипап, тәңір бұйыртқан несі­бесін бөліп берер ме еді. Абай ата­мыз 14-ші қара сөзінде, рақым­шыл­дық, мейірбандылық, әртүр­лі істе адам баласын өз бауырым деп, өзіне ойлағандай оларға да бол­са игі еді демек, бұлар – жү­рек ісі, дейді. Яғни дана­ның жоға­­ры­­дағы сөзі «Адамдарды жақ­сы көр­мейін­ше, өзіңе тіле­ген жақ­­сылықты бас­қаларға да тіле­ме­й­інше шын мұсылман бола алмай­сың» деген ислам өсиетімен ұштасып жатыр.

Осы орайда, қазақтың бауыр­­мал­­дығы жайлы мына бір оқи­ғаны әңгі­меге тұздық ретінде толғай отыра­йын. «Egemen Qazaqstan» газетінде техника­лық редактор және компьютерлік ди­зайн ісіне жауап­ты Зәуреш Нұғманова деген қарын­дасы­мыз бар. Туған жері – Ресейдің Волгоград облысы.

– Үшінші сыныпта оқып жүрген кезім еді, – дейді Зәуреш Есма­ғұлқызы. – Әкеммен бірге қала шетінде орналасқан аса ірі әскери қосынға келдік. Мұн­дағы өңір­лік әскери құрылымның коман­­дирі генерал-лейтенант ағай ә­кейдің жан досы еді. Екеуі үнемі аңға бірге шығатын әрі бала кезден бірге өскен ескінің адамдары-тын.

Келген шаруамыз түгескен соң сыртқа беттеп бара жатып, қосынның шеру ала­ңында шүпір­леп тұрған солдаттарды көрдік. Барлығы Қызыл Армия сапында борышын өтеуге келген жас сарбаздар екен. Әкей оларға таңырқай қарап: «Тауықтың үрпек балапандары сияқты сап-сары әрі бір-бірінен аумайтын өте бір қызық дүние екен» деп тың көрініске бажайлай қарап бара жатып, кенет «ананы қара» деді таңданып. Жалт қарасам, сап-сары балапандардың ара­сында қарғаның баласындай қап-қара біреу тұр. Әкей: «Ой­бу, мына жалғыз қазақ баласы жат жерде қалай күн көреді, обал-ай» деп, күңіреніп кетті. Жа­қын­дап барып қара баладан «қай­дан келдің?» деп сұрады. Анау «Қазақстаннанмын» деді. «Қы­зым ұрыста тұрыс жоқ, мен ана ге­не­рал досыма сөйлесейін, мына ба­ланы үйге алып кетейік», деді әкем.

Сөйтіп қара баланы генералмен келісіп үйге алып келдік. Екі жыл тапжылмай біздің үйде тұра­тын болды. Одан кейін әскери боры­шын өтеген есебінде еліне қайтады. Қара баланың ұлты дүн­ген, аты – Гера екен. Қапшағайда туып-өсіпті. Қазақша әжептәуір біледі, орысшасы да жаман емес.

Мәселе қара баланың ұлтын­да емес, қазақ жерінде туып, қазақ­­тың ауасын жұтып, түрі қазаққа ұқсаған бейуаз бейнені көрген қиырдағы бір қазақтың бауырмалдығы оянып, оны тұм­сықтыға шоқыттырмай бауырына басқандығын айтпайсыз ба?! Міне, бұл қазақтың бауыр­мал­дығының нақты дәлелі емес пе?!

«Біріңді қазақ, бірің дос, көр­месең істің бәрі бос» деп ардақты Абай атамыз айтқандай немесе атақты жырау Бұқар бабамыздың «Айнала алмай ат өлсін, айыра алмай жат өлсін, жат бойынан түңіл­сін, бәріңіз де бір енеден ту­ған­дай болыңыз» дегені сияқты қиыр­дағы бауырмал қазақ Есмағұл ағамыздың қайы­рымды ісі мұнымен бітпейді екен. Жарықтық жуан жіңішкеріп, жіңішке үзілген өткен ғасырдың 90-жыл­дары ата-анадан бірдей айырылып жоқ­шылықтан ел кезіп, етегіне сүрі­ніп жүрген Нұр­­лыбай атты жетім жігіт­ті тауып алып: «ей, бауырым, жат жарыл­қамай­ды, ағайын алаламайды деген атам қазақ. Сенің тоңып жүргенің, менің тойып жүргенім жарамас, сен маған інім бол, мен ағалыққа жарайын, жүр үйге» деп алып келіп аузын аққа тигізген, асырап сақтаған.

Зәуреш қарындасым айтады: «Қалада еңселі үйіміз болды. Әкеміз көзіне қазақ көрінсе, жетелеп шаңыраққа алып келетін. Мен ес білгелі қонақсыз өткен күніміз жоқ. Менен кейінгі інім Сала­уаттың Арман деген досы бар еді. Тұр­мыс-тіршілігі тақыл-тұқыл. Әкем оны да бала қылып алып, басына отау тігіп, қазанына ас салып, тірлігін тіктеп берді».

Кейде біз осындай бауыр­мал­дық үлгісін ғараб пен фараб жұртынан іздеп, үзіп-жұлып жеткен аңыз-әфсанаға ентелей ұйып, етпеттей құлап отырамыз. Мұндай бауырмалдықты екі қазақтың бірі жасайды. Бүгінгі таңда Ұлы даламыздан несібесін айырып, есен-сау отырған жүздеген этнос қазақ бауырмал болмаса бастарына бақ қонар ма еді. Осындайда Асылы Осман апамыз үнемі айтатын «Қазақстандағы басқа жұрттар қазаққа қарыздармыз» дейтін мәнді тәм­сілінде атан түйенің жүгі жатқан жоқ па?!

Сонымен әңгіменің басына қайта оралайық. Қиырдағы бауырмал қазақтың үйінде қона жатып, екі жылдық әскери мер­зімін аяқтаған Гера аман-есен еліне қайтады. «Аштықта жеген құй­қаның дәмі ауыздан кетпес» дегендей, шаңы­рағы­нан пана тап­қан қазақ әулетіне хат жазып, үнемі хабарласып тұрыпты.

Арада тағы үш жыл өткенде, яғни 1992 жылы Нұғмановтар әуле­­тіне Герадан хат келіпті. «Құр­­метті ата-ана, мен шаңырақ көтеріп, отау құрмақпын. Үйлену тойым­ның құр­метті қонағы болып, құдалықты басқарыңыздар!». Туған ұлындай болып кеткен бала­ның қуанышына ортақтасу үшін Есмағұл ағамыз жары Сәуле апай­мен бірге алып-ұшып жетеді. Гера­ның жары ұй­ғыр қызы екен. Екі жақ үйлену то­йын қазақ дәс­түрі­мен өткізіп, алыс­тан кел­ген қос қонаққа қақ төрден орын беріп, әрі алыстан келген құрметті құда­лар деп танып, ат-шапан сыйлаған екен.

Есмағұл ағамыз 2010 жылы дүниеден өтті. Сәуле апамыз қазір бала-шағасымен бірге жаңа қоныс Астрахань облысы Знаменск қаласында тұрып жа­тыр. Кеше астанадағы қызы Зәу­решке хабарласып, «Қордай оқи­ға­сына алаңдап отырмын, біз­дің Гера қайда жүр екен хаба­рын білші. Құдай қазақты бүлін­шіліктен сақ­тасын. Берекесі бұ­зыл­масын» деп сәлем айтыпты.

 

Суретте: Қиырдағы бауырмал қазақ – Есмағұл Нұғманов

Соңғы жаңалықтар

Су үнемдейтін қондырғы

Технология • Кеше