– «Қуыршақ қыздарға арналған гүлді көйлек тікпеймін» деген екенсіз бір сұхбатыңызда. Сіздің жұмыстарыңыз кімдерге арналған?
– Дизайн мен үлгіден мақұрым, мағынадан алшақ, қысқа көйлектер менің ұстанымыма жат. Менің жұмыстарым көбіне 25 жастан асқан іскер азаматтарға арналады. Яғни, мінезді, өзіне сенімді көшбасшыларға. Бұлар кімдер? Өз уақытын бағалайтын, бір уақытта бірнеше істі қатар алып жүретін үлкен қалалардың тұрғыны. Осының барлығын ескере отырып «трансформер» костюмдерін тіктім. Мысалы, онымен күндіз жұмыста жүріп, кешке мейрамханадағы салтанатты кештің ажарлы қонағы болып шыға келесіз.
– ZHUZBAY стилінің концепциясын қалай құрдыңыз?
– Мұнда менің мінезім жатыр. Өзім Түркістан облысы, Арыс қаласында дүниеге келдім. Кейін Қарағанды қаласына қоныс аудардық. Осы аралықта менің өмір жолымның өзіндік арнасы қалыптасып жатты. Қазақтың таулары мен шексіз-шетсіз көк аспаны, мифологиясы, халқымыздың ежелгі және қазіргі мәдениеті маған терең әсер етті. Халқымыздың музыкасы мен ұлттық киімдерінің тарихы, өткен дәуірдің ұлы тұлғаларының бейнелері ерекше шабыт сыйлады. ZHUZBAY стилі – өзінің тілі мен мәдениетіне берік, сөйте тұра заманның жаңаша озық үлгісіне ие. Әйел мен ердің даралығына қарай оларға кәсіби тұрғыда тең қарайтын мүмкіндік, осы арқылы адамды кемсітпеуді және киім сапасы мен тарихын айрықша дизайн арқылы көрсетуді өзімізге мақсат еттік.
– Қай бір жылдары су мен кір жұқпайтын ерекше матаны жасамақ болған едіңіз. Ол тәжірибе қалай болды?
– Қытай-жапон-итальяндық технологияның арқасында біз су мен кірді жұқтырмайтын мата жасауды жоспарлап отырмыз. Әлі де зерттеп жатырмыз. Ауқымды жобаға қазіргі күні бес мемлекет қатысып отыр. Бұйырса өз мамандығым бойынша докторантураға түсуді жоспарлап отырмын, аталған композицияны зерттеу жұмысы ретінде жалғастырамын. Бірақ мен жүн мен полиэстерден басқа, химиялық «ингредиенттердің» аз мөлшерде қолданылатынын жоққа шығармаймын.
– Ал Қытайда білім алудың қандай артықшылықтары болды?
– Бүкіл әлемдегі шетел брендтерінің 70%-ы өз коллекцияларын Қытай фабрикаларында тігеді. Жас шығармашылық аудиторияда көптеген сән көрсетілімдері мен тағылымдамадан өтуге байланысты өз идеяларын жүзеге асырудың көптеген мүмкіндіктері бар. Олардың студенттері білімге құштар, жаңа идеяларға ынтық және әрқашан дамуға дайын. Қытай халқының әл-ауқаты мен экономикасы көтерілген сайын бүкіл әлемдік мықты, люкс брендтер Қытай нарығына кіруге ұмтылыс жасап, атақты болуға тырысып жатыр. Ал сол компанияларға қарағанда біз Қытайға бір саты жақынбыз және мүмкіншілігіміз көп деуге болады. 2010-2015 жылдары Бейжің сән және технологиялар институтының (ҚХР) «Киімнің көркем дизайны» факультетінде оқыдым. Ары қарай осы институтта тоқыма химиясы, өңдеу және инжиниринг факультетінде білімімді жалғастырдым. Қытай сән мектебі маған көп дүниені үйретті. Әлем тарихында оқшау орны бар барлық сән үлгісін тереңдете білдік. Ең бірінші еңбекқорлыққа баулыды. Олай дейтін себебім демалыс күні түске дейін ұйықтағым келсе, бірге оқитын қытайлық курстастарым демалысқа қарамай азанмен манекендерін жатақханадан кампусқа арқалап кетіп бара жатады. Олар өте қатаң бәсекелік ортада өскен соң да болар, шағымдану мен ақталуды білмейді. Қытай – өмір мектебі. Өзіңіздің мықты екеніңізді сәт сайын дәлелдеп, шығармашылық және кәсіби тұрғыда өсу керек болады. Қытай нарығында бәсекенің күшті екені рас, сәйкесінше мүмкіндік те мол. Қандай мата керек, ине-жіп дейсіз бе, қиялыңдағы кез-келген дүниені табуға болады. Сондықтан жеңіл өнеркәсіп саласында жұмыс істейтіндер үшін таптырмайтын мүмкіндік алаңы ретінде басымдық беру керек.
– Бүгінде қай бағытта, қандай жобамен жұмыс істеп жатырсыз?
– Қазір үш бағытты дамытуға ден қойып отырмыз. Яғни, киім, парфюмерия және бет пен тері күтімі бойынша ірі компаниялармен бірлесіп, көптеген іс-шараларды атқарып жатырмыз. Бұл тарапта хабарлайтын жаңалықтарымыз әлі де болады. Ал танымал брендтермен бірге жұмыс істеудің әзірге сәті түсе қоймады. Бүгінде
Нью-Йорк, Лондон, Милан, Париж әлемдік сән алпауыттарының «үлкен төрттігі» саналады. Бұл қоғамдастықтың қатарына кіріп, сән апталықтарына қатысу үшін үлкен қаржы керек. Үлкен команда мен таныс қажет. Ал оның бәрі бірден бола қоятын оңай нәрсе емес. 2016 жылы Милан сән апталығына шақырту келгенде, инвестор таппағандықтан қатыса алмай қалдым. Кейін 2018 жылы британдық атақты Vogue журналы мен туралы жазған кезде ізінше көптеген ұсыныстар түсті. Ендігі меже – Париж сән апталығына қатысу. Бұл тараптағы әзірлік жұмыстары басталып та кетті.
– Сән әлеміндегі нарық алдағы жылдары қай бағытта өзгеруі мүмкін?
– Бұрын сән апталықтарында ерлер мен әйелдер киімдері қатар жүретін. Соңғы он жылдықта ерлер сәні әйелдердікіне қарағанда басым. Өйткені ерлердің саны көп, бәсеке күшті. Одан кейін сапалы экологиялық бағыттағы материалдардан тігілген киімге көшу жаппай сәнге айналып келеді. Fast fashion емес, сапалы, ұзақ киіс беретін киімдер алуға ден қойылды. Бір сөзбен айтқанда сән әлемінде әртүрлі субмәдениетте өмір сүретін жекелеген шағын аудиторияларға арналған киімдер сатылымға шығады.
– Қазақстандық дизайнерлер көбінде жеке-дара жұмыс істейтіндей. Бұл жағынан қандай ой қосар едіңіз?
– Иә, мұны мойындау керек. Қазақстанда нарықтың реттелуі өзгеше – әркім өзі үшін. Қытайлық дизайнерлердің бір үлгі болар тұсы – олар бір-бірін қолдайды, барлық халықаралық сапарларға, фестивальдер мен сән көрмелеріне компания ретінде қатысады. Бір ұстаным аясында еңбек етіп, тауарларына Қытайда жасалған деп маңыз береді. Қазақстандық дизайнерлердің басын біріктіру мақсатында Qazaq Fashion Association ұйымын құрдық. Жаңа бастамалар ұсыну жоспарда бар. Қазақстандық нарық шағын, сондықтан өз деңгейінде дизайнер табу да өте қиын. Біреу бұқаралық нарық жасауды қош көрсе, біреу кутюр жасайды.
– Ал Қазақстан неліктен өз халқын әлі күнге дейін киіндіре алмай келеді?
– Мұның ешқандай сыры жоқ, жыры мен мұңы бар. Мұнай мен өзге де жерасты қазба байлықтарына сеніп жеңіл өнеркәсіп саласын құлдыратып жібердік. Қазір біз импортты салаға өте тәуелді, мұқтаж елміз. Қандай дамыған ел болсақ та айналдырған 18 миллион халқымызды киіндіре алмай отырмыз. Біздің елді қазір Қырғызстан мен Өзбекстан, Қытай мен Ресей киіндіріп отыр. Бұл кәсіпорындар ғана емес, мемлекеттің кемшін тұсы. Өзім осы саланың ішінде жүрген соң көргенімді айтайын, жеңіл өнеркәсіпте жүргендердің 90 пайызы әйел адамдар. Көп балалы аналар жұмыс сұраған кезде, тігін фабрикаларын көбейтіп, қасынан жатақхана салып неге жағдай жасамасқа?! Айта берсек, бұл өз алдына ауқымды тақырып.
– Сәнге қоғамның жағдайын бейнелейтін, әлеуметтік сипатқа ие өзгеріс деп қарауымызға бола ма? Ендеше біздің халықтың киім киісіне қарап қандай ой түйесіз?
– Қоғамның материалдық дамуын анықтайтын факторлармен байланыстыру сәнді сөзсіз әлеуметтік құбылыс етеді. Осы ұстанымдардан идеологиялық, әлеуметтанулық, экономикалық сән туралы, оны өмірге әкелетін жақтардың әлеуметтік маңызы туралы айтуға болады. Бір байқағаным, қазақстандықтар бір-біріне өте ұқсас киінеді. Ерекше, ашық, сәнді киінетін адамдар аз. Ұлттық киімдеріміз тек шетелге шыққанда ғана еске түсіп жатады. Бірақ кейінгі жылдары ұлттық стилдегі киімдерді жаңғыртуға ұмытылып жатқандар да бар, смартфон кең етек жайып түрлі деңгейдегі адамдар бір-бірінің талғамына, тәрбиесіне әсер етіп жатыр деуге болады. XXI ғасырдағы сән дүниесінде ыңғайлылық басты орынға шықты. Өйткені жүріс-тұрыс көбейеді. Ең бастысы сән адам құқығын таптамауға, ішкі жан-дүниесінің ерекшелігін ашып көрсетуге арналған әсемдік аясынан өрбуі тиіс.
–Подиумнан қайталанатын ретро-суреттерді көргенде сән әлемі мәреге жетті ме деп ойлайсың. Сіздіңше қалай?
– Мен мұны ностальгия деп білемін. Іс жүзінде сән стандарттар мен үлгілердің жиынтығы емес, олардың артындағы мәдени шындықтар мен мағынасы деп түсінген абзал. Адам өмірінің әр түрлі салаларына айтарлықтай әсер ете отырып, сән адамзат қоғамы үшін маңызды «ер», «әйел», «бала», «күнделікті өмір», «үй» сынды мәдени маңызды бейнелермен байланысты. Жалпы 90-60-90 өлшеміндегі құлын мүсінді қыздар подиумның өткен дәуіріндегі «қаһармандары». Қысқасы әр қоғамның өзінің басты кейіпкерлері бар.
– Біздің денемізге еркіндік беретін киім төңкерісі қашан басталды? Әлемдік сән индустриясында ыңғайлылық пен жайлылық баннерін алғаш болып көтерген кім?
– Киім еркіндігін сезіну үшін алдымен ми мен сана тәуелсіздігі керек. Өйткені жұмыс пен қоршаған орта белгілі бір деңгейде еркіндікті шектейді. Көп жұмыс орындарында жұмыс формасы қалыптасқан. Болашақта бұл үрдіс еркіндікке ұласады деп ойлаймын. Өйткені бүгінгі ғасыр жаңашылдықтың, жаңарудың ғасыры!
– Әңгімеңізге рахмет.
Әңгімелескен
Ая ӨМІРТАЙ,
«Egemen Qazaqstan»
