Анталиядан Алматыға ұшқалы тұрмыз. Бір әйел қолына сирек өсетін әдемі гүлдің кішкене өскінін пластик стақанға отырғызып, орап алып барады екен. Әуежай қызметкері шекарашы формасын киген азаматты сол жерге шақырып алды да, өз тілдерінде бір нәрсе деді. Ол азамат жолаушы әйел қолынан гүлді алып, қағазға шығарып, гүлдің сабағын ғана орап, жолаушы әйелге ұстатты да, бір уыс топырақты түсіріп алып қалды. Сол сурет те менің жан дүниемді астаң-кестең еткені бар.
Туған жердің бір уыс топырағы! Оның бір адымы үшін ата-бабам басын құрбандыққа шалды емес пе?! «Өлсем, сүйегімді еліме апар» деген өсиетті талай ұрпақ атасынан естіп өсті емес пе?! Қолына қалам ұстаған әр ақынның алғаш жыры туған жерге арналады емес пе?!
Туған жер! Атамекен! Жер-Ана! Осыдан өткен адамда қымбат не болуы мүмкін?
Біз бүгін ұрпағымызға үлгі етіп айтатын қыран құс балапанын да сатамыз. Ұлы даланың рухы – қыран бейнесін көк туға неге салдық? Соны ойлауға қабілеті жетпейтін жігітті кім өсірген? Ондай намыссыз адам шекарамызда неге жүр? Намыс деген сөзді естімей өскен жан екен ғой. Біз сонда қайда қарап жүрміз, не үшін мәз боламыз? Сан сұрақтың астында қалдым. Осынша ұзақ ғұмырым текке өткендей құлазып отырмын. Егіліп жылап, о дүниедегі анама хат жазып, өлең арнаймын. Оны кім оқып жатыр?
Иә, біз бүгін мектепте «Қазақ әдебиеті» сабағын өз дәрежесінде оқыта алмай отырмыз. Жазушы шығармасын да оқыта алмаймыз. Ата-аналардың өзі оқуды доғарды. «Ағылшын, орыс тілдерін білсін, ақша есептеуді білсін, сол екеуі жер басып жүруге жетеді» деген ұғымды санаға сіңіріп алған сияқтымыз. Ал Туған жер, Атамекен, Ұлы Дала, Намыс, Абырой дегенді айту сиреп барады. Оның басты бұлағы – әдебиет пен қазақ ақыны.
Биыл 175 жасқа толған ойшыл-ақын, данышпан Абай жырын оясызға ұқтыру да оңай болмай келеді. «Атаңның баласы болма, адамның баласы бол» деген ақын нені өсиет етті? Оны ұққандар аз болып тұр. Бүкіл қазаққа емес, өз руына ұл болып жүргендер қаншама? Сонда Ұлы Дала тағдырын, ұрпақ намысын кім ойламақ? Бүгінгі тәрбие мен білім саласына үлкен сілкініс қажет-ау.
Қыран балапаны! Ата-баба қан төгіп қорғаған туған дала көгіндегі қыранмен оның балапаны! Ол өз балаң сияқты ғой. Олар өз аспанында самғап ұшуы керек, өз балаң да өз мекенінде еркін өмір сүруі керек. Ал қыран көрмеген ұл ол мінезді қайдан үйренсін?! Қыран балапанын сатып жүрген адамның өсірген баласы да өзі сияқты болары сөзсіз. «Ұяңда не көрсең, ұшқанда соны ілерсің» деген халқымыз. Бір ауыз сөзбен берілген әділ баға.
Астанадан теледидардан естіген жаңалығым аздай, таңғы поштамен келген газеттерді алдым. Ескі әдетім бойынша бәрін түгел ашып, бастан-аяқ шолып шықтым. Интернеттен оқыған бір бөлек, мен үшін өз көзіммен газеттерді ашып, қарап шығу – ежелгі әдетім. Өзім сүйіп жырлап, көшіп келіп, шырылдап, сырласып жатқан Ақжайықтың өзінен шығатын газет – «Орал өңірі». Суретте кесілген киіктердің мүйізі үюлі жатыр. Туған даласының ерке еліктерін аямай қырып, мүйізін кесіп отырғандарды адам деуге аузым бармайды. Тағы да жан дүнием дүрбелеңге түсті. Шіркін-ай, атамекенде еркін жортып жүрген киік туған даланың байлығы мен көркі емес пе еді?! Осындай сұлулыққа да оқ атуға болады екен-ау. Жәудіреген жанарларын сөндіруге қалай ғана дәті барды екен? Бұл мүйіздер ертең өсер ұрпақтың мұрасындай сақталуы керек еді ғой. Туған жер алдында, ұрпақ алдында жауапкершілігі жоқ неткен жауыз пенделердің ісі екен бұл?
Иә, олар да мектепте, не үйінде туған жер деген ұлы ұғым жайлы ештеңе естімегендер-ау. Туған ел, атамекен қасиетін сезбеген сорлылар ғой. Оларды да өсіріп, оқытып шығарған біздің қоғам ба сонда? Ендеше, атамекен алдында түгелдей күнәһар сияқтымыз-ау деген ой келді маған. «Бір күні киесі ұрады» деген сөзді ата-бабам сескендіру үшін, ойлану үшін, қорқыту үшін қолданатын еді ғой. Ал біз әр нәрсенің киесі барын жеткілікті айтпай жүрген шығармыз, бәлкім?! Туған жерді, Атамекенді, Жер-Ананы, Отанды сүйетін келешек жастарды бесіктен тәрбиелеуді еске салатын идеология бұл күнде ауадай қажет.
Әр таңда теледидардан айтылатын ән, көрсетілетін көрініс туған жерге деген сүйіспеншіліктен басталса ғой, шіркін! Бесіктегі сәбиге айтылатын әлди әні де содан басталса, бәрі түзелер, бәлкім... Туған жерге тағзым мен ұлы махаббат – біздің ұлт ұрпағының қанында бар нәрсе. Ол жоғалып кетуі мүмкін емес. Ендеше, осы далада туғандар оның тағдырына бейжай қарамауы керек. Бабадан қалған мұрамыз, әкелер аманаты – ұлы даланың қыраны мен киігі түгілі оның бір уыс топырағын да сүюге тиіспіз!
Ақұштап БАҚТЫГЕРЕЕВА,
ақын, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты