Шолудың негізгі тәсілдерін Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жасаған. Олар кәсіпкерлерге түрлі сауал дайындап, неліктен парақорлыққа баратынын анықтаған. Мәселен, Ақтөбе, Түркістан, Жамбыл, Алматы, Павлодар, Ақмола, Солтүстік Қазақстан облыстары және Алматы, Шымкент қалаларында жемқорлық деңгейі орташа болса, Нұр-Сұлтан қаласы мен Қостанай, Қарағанды, Шығыс Қазақстан облыстарында көрсеткіш төмен.
Қазақстан кәсіпкерлерінің құқықтарын қорғау жөніндегі уәкіл Рустам Жүрсінов соңғы жылдары кәсіпкерлердің сыбайлас жемқорлыққа тартылу деңгейі 16 пайызға төмендегенін жеткізді.
– Зерттеу еліміздің барлық өңірінде жүргізілді. Шағын және орта бизнес өкілдеріне 70-ке тарта сауал қойылды. Нәтиже осындай. Дегенмен, мемлекеттік орган өкілдері арасында жемқорлық өте көп. Олардың тарапынан орын алған кез келген әрекет тексеріліп отырады. 2017 жылмен салыстырғанда заңға сәйкес жұмыс істеген және өз мүдделерін заңды тәртіппен қорғауды қалайтын кәсіпкерлердің үлесі 4 пайызға артты. Бұл аз болса да жақсы көрсеткіш, – дейді Р.Жүрсінов.
Оның айтуынша, сыбайлас жемқорлықтың негізгі себебі – шағын және орта бизнес өкілдерінің құқықтық сауатының төмендігі. Олар кәсіп жолында кездескен кедергілерді заңды жолмен шешу мүмкіндігінен бейхабар. Әрбір бесінші адам нормативтiк-құқықтық актiлердің өзекті ақпараттары қолжетімсіз екенін тілге тиек еткен. Әрі қосымша ақы төлесе түйткіл тезірек шешіледі деген оймен осындай қадамдарға баратынын жасырмаған.
Бүгінде шенеуніктердің кәсіпкерлерді бопсалауы ең өткір түйткілдердің бірі. Сұхбат кезінде көбіне осындай жағдайларға мысал келтіріліпті. Бұл туралы «Стратегия» әлеуметтік және саяси зерттеулер орталығы» қоғамдық қорының президенті Гүлмира Илеуова айтты.
– Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін бағалау 4 балдық шкала бойынша жүргізілді. Еліміздегі мемлекеттік орган өкілдерінің 49 пайызы мен кәсіпкерлердің 36 пайызы парақорлыққа себепкер болған. Бұл 2018 жылға қарағанда біршама жоғары көрсеткіш. Жемқор шенеуніктерге қатысты қолданылатын жазалау шараларын қатаңдатуды талап еткен кәсіпкерлер үлесі өзгеріссіз қалып отыр, – дейді Г.Илеуова.
2018 жылмен салыстырғанда былтыр параның орташа мөлшері 205 мың теңгеге артқан. Параның төмен көрсеткіштері Солтүстік Қазақстан және Түркістан облыстарында тіркеліп отыр. Ең көбі Ақтөбе, Қарағанды, Алматы облыстары мен Алматы және Нұр-Сұлтан қалаларында – 100 мың мен 200 мың теңге арасында.
Бір қызығы, парақорлық аз өңірлерде пара мөлшері жоғары, ал парақорлық өршіп тұрған жерлерде керісінше. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің Превенция департаментінің басшысы Анар Жарова:
– Мемлекеттік сатып алулар басқармасында, кедендік қызметте және көліктік бақылау инспекциясында жемқорлық жиі орын алады. Экология саласында да осы жағдай. Біз сауал барысында мемлекеттік қызметкерлер мәселені шешуді әдейі созатынын байқадық. Бір өкініштісі, бұл бір үлкен дерт секілді. Жыл сайын алдымыздан шығады да отырады. Соңғы 12 айда құрылыс саласындағы мемлекеттік органдармен 10 компанияның біреуі ғана қарым-қатынас жасаған. Әрбір үшінші кәсіпкердің мәселесі парамен шешілген, – дейді А.Жарова.
Қазіргі таңда кәсіпкерлердің құқықтық сауатын арттыру жөніндегі жұмыстарды кеңейту шаралары жүргізіліп жатыр.
Мұхтар КҮМІСБЕК,
«Egemen Qazaqstan»
