Қоғам • 16 Маусым, 2020

Деңгей-ай, сені қайтейін?!

4031 рет
көрсетілді
5 мин
оқу үшін

Аты өшкір әлгі індет туралы кеше әлеу­меттік желі қолданушылардың бірі, әжеп­тәуір пікірі бар замандас: «Бір министр, бір депутат шықты. Енді бір әнші шықса» депті. Соны оқып отырып, көкейде көптен жүр­ген бір секеміме әбден бекіндім: COVID қауіпті ме? Көп ит қауіпті ме? Үлкен сұрақ. Ауыз­дан ақ ит кіріп, көк ит шықпағанға не жетсін!

Деңгей-ай, сені қайтейін?!

Керітартпалық кәдімгідей кеселге айналып кеткендей көрінеді. Ел – өзіміздікі. Жер – өзіміздікі. Абзал азаматтардың алғадай ақ ниетін мүмкіндігінше қолдап, мейлінше келесіге жолдаса, қане. Айқын нәрсенің өзіне көр-жер топырақ шашып, соркөкірек кеудемпаздану, көрсоқыр бола қалуды жиі аңдайтынымыз рас. Әйтеуір бір бітпейтін құсалық, шетінен – ғаріп. Шынында қарекеттің бәрі қате, әрекеттің бәрі әрсіз емес еді ғой. Бұл ғадет бізге қайдан жұқты?! Қайдан «жұқ­қанын» әрі оны емдеудің жолдарын кең талқы­ласуымызға болады. Ләзім. Керек-ақ...

Әлеуметтік желідегі әулекі желікті көре отырып, қаралай жаның қараяды. Білерге де, білмеске де данышпансып, маманси пікір білдіру, «жөні осы шығар-ау» деп те ойланбастан, суқараңғы таяқ сілтей салу секілді дағдылар, өкінішке қарай, тым жиі байқалады. Ненің болса да, қараңғы жағын көру – түптеп келгенде, денсаулыққа да зиян шығар, негізі. Әрине салиқалы, сыни көзбен қарауды қол­даймыз. Не болса, соған бас шұлғып, ыржалақтап ырза бола берейік демейміз. Сал­қын ақылға, салмақты сарапқа, санаткер сауатқа дауымыз жоқ. Мәселе  «рухани кембағалдықта» болып тұр.

Өзің зор көріп жүрген кей азаматтар түк­ке татымайтын тақырыптарға, тақырып деу­ге тұрмайтын жайттарға бола өзара тым төмен­десіп, бет жыртысып, жік-жік болып жатса, өкінбей қайтесің. Биіктік қайда, кесектік қай­да? Ішкі мәдениет-ау, өзің қайда жүрсің? Бі­ріңе ешкімде жоқ логиканы, енді біріңе бала­масыз интуицияны не интеллектті, тағы қайсыңа сондай бір асыл қасиетті құдай «бір-біріңмен қырқысыңдар» деп бермеген шығар?! Әншейінде «қазақ, қазақ» деп зар илегенде керімбіз. Сол қазақ қазір де музей жәдігеріне айналып кетпеп еді ғой. Бәрімізді біріміз, бірі­мізді бәріміз дос көргіміз келсе, нағыз мүм­кіндік – біздің заманда. Ақиқат іздескен дұрыс. Бірақ «беті ашылған», «басының желі кеппеген» деген – қиын сөз. Сындарлы сыйласым дәрежесінен аспау, жеке бас жаққа барыспау – абыройдың абыройы. Ал әркімнің жеке абыройы табиғаттың тылсым кодына қазақ халқы өкілінің өлшемі ретінде жазылады. Оны дер кезінде ғылым зерттер – ұрпақ ұғынар. Әдетте өзіміз қолдануға әуес «ген», «менталитет» сөз, сезімдері осындайын қабылдаулардан түзіле түседі.

Сенбестік пен төзбестік – кейде егіз, кейде кереғар ұғымдар... Сөз басындағыдай тым қиғаш сенбестік кез келген саяси шешімге қатысты болып жатуы ықтимал. Көбіне-көп жөн-ақ: дүниеге сергек қарауға, байыбын аң­дауға бастауы мүмкін. Әйтпесең, саясат шір­кіннің сұңғыласы ұңғыл-шұңғылына оңай­лықпен бойлата қоя ма?! Алайда әлгіндей ала­пат індет жаһанды тұтас қусырып келе жат­қанда, «қазақ елі неге қол қусырып отыр­масқа?», «бұл – қолдан жасалған вирус» де­ген ұстанымдар шектен шығудың шегі секілді. Төтенше күй кешіп жүргенімізге үш айдың жүзінен асты. Соның өзінде табандап сенімсіздік танытқан ағайынға әріптес-ағамыздың «Диагнозымның рас екенін өліп дәлелдеуім керек пе енді?» дегендей шарасыз сұрағынан асыра не дерсің.

Жаның ашығаннан айтқың келеді. Әйтпесе оңайлықпен ашыла қоюымыз екіталай-тын. Оның үстіне біреуге ақыл айту үшін, адам баласы «өзіне көптеу алып қоймау» жағын ойланар болар. Нақты кейіпкері жоқ сөз демеңіз, көбімізге ортақ, типтік образға айналып бара жатқан соң, ортан белде бір әу деп қоюдан тартынбадық. Қазақтың «кең болсаң...», «пейіліне береді», «пейілің тарылмасын», «ақ тілек», «ақ жүрек» сынды көптеген қайран ұғымын жиі еске түсіріп отырсақ екен деген тілектестік. Асүйдің өзінде айтуға ұят әңгімеден жырақ болсақ екен.

Жарық дүниеге қалыпты жағдайда қа­дам басқан әр пендеге міндетті түрде екі шү­бе­рек тиесілі. Басқасын айтпағанда! Фәни табалдырығында – иткөйлек. Бақи табал­ды­рығында – ақ кебін, Бұқарға барсақ, «үшкүлсіз көйлек». Еш жұмырбас бұл қос қастерліні бір ме­зетте қолына ұстап көргенін біз білмейміз. Ұстап көре аларына сенбейміз. Өлшем бірлігі дегеніміз – осы: аталған екі матаның бірінен екіншісіне дейінгі жолыңыз. Біреуге уақытпен есептелер. Біреуге жеке көрсеткіштерімен есептелер. Енді біреу парасат дәрежесімен есептер. Әлдекім табаны қамтыған топырақ ауқымымен ойлар. Аңсатары – шүберектен шүберекке адамша жету. Ұлт ұстазы Ахаң, ұлы қазақ Ахмет Байтұр­сын­ұлы айтқан: «...біз ірі болуымыз керек», жігіттер!