Жалған жеке куәлік жасатқан

Педагогтер 2 маусымнан бастап біліктілік санатын жо­ғарылату үшін Ұлттық білікті­лік тестін тапсырып жатыр. Ұлт­тық тестілеу орталығының мәлі­меті­не сүйенсек, педагог-моде­ра­тор санатына 4 мың 100, педа­­гог-сарапшы санатына 4 мың 297, педагог-зерттеуші сана­ты­на 3 мың 881, педагог-ше­бер са­натына 271 мұғалім өті­ніш берген. Тестілеу тамыз айы­ның аяғында аяқталады. Тесті­леуден өтіп, біліктілігін көтерген педагог санатына сәй­кес (педагог-модератор – 30, педагог-сарапшы – 35, педагог-зерттеуші – 40, педагог-шебер – 50 пайыз) жалақысына қосымша үстемеақы алады.

Аталған тестілеуді тапсыру барысында түрлі заңсыз фак­тілер­дің тіркелгенін Ұлттық тесті­леу орталы­ғының директоры Дидар Смағұлов Білім және ғылым министр­лігінің жақын­да өткен аппа­рат жиналысын­да жария етті. Ор­та­лық басшысының баяндауын­ша, небәрі 2 аптаның ішінде тест тап­сырып үлгерген 12 мың 549 педа­гог­тен 300-ге жуық тыйым салын­ған заттарды пайдалану әре­кеті тіркелген. «Пандемияға бай­ланысты Ал­маты облысында тесті­леуді әлі бас­тай алмай отырмыз.

Жоғарыда аталған келеңсіз фактілер Ұлттық біліктілік тестілеу өткізіліп жатқан әр облыста бар. Осыған дейін 296 педагогтің тестілеу нәтижелері жойылды. Тестілеуді тапсыруға өзге адамды кіргізуге 18 педагог оқталған. Қазіргі таңда 6 фактіге байланысты тергеу жұмыс­тары басталды», деп мәлімдеді Д.Смағұлов.

Ең сорақысы, шымкенттік мұғалім жалған куәлік жасатқан. Осы жағдай жөнінде арнайы акт толтырылып, құқық қорғау органдарының тергеуіне жолдан­ған. Мұғалімнің мәртебесі деп енді қалай шырылдайсың?

Тест сұрақтарын жаттап алу керек

Белсенді мұғалім Өмір Шыны­бекұлы әріптестерінің мұндай әрекеттерін ақтауға болмайтынын айтады. Дегенмен оның ойынша, тиынның екінші жағында тағы бір өзекті мәселе тұр. «Тест сұрақтары аспаннан алынған жоқ. Оқулықтарға сүйеніп жасалды. Ал оқулықтардың сапасы, дәлірек айтсақ сапасыздығы жыр болғалы қашан. Меніңше, оқулықтардағы ең үлкен олқылық – өзге ел идеологиясының ықпал­ы­нан әлі күнге шыға алмауын­да. Бұл – олқылық емес, сорақылық. Педагогика бойынша келетін сұрақтарда біраз авторлардың (Александер Робин – Британ академиясының мүшесі, Эллиот Аронсон – америкалық психолог, Лев Выготский – кеңес психологі, Курт Левин – неміс психологі, Нил Мерсер – Кембридж университетінің педагогика профессоры) цитаталары келеді. Олардың екі-үшеуінен өзгесін алғаш рет 2013 жылы деңгейлік курсқа барғанда естідім. Онда да нұсқаулықта әрқайсынан әрі кетсе 2-3 цитата келтіреді. Нұсқаулықтың түпнұсқасы ағылшын тілінде жазылған. Ағыл­шын тілінен орыс тіліне, одан қазақшаға аударғанда бастапқы мәнмәтіннің түпкі мәні қанша­лық­ты сақталады? Мен курста 3 ай оқыдым. Ал жоғарыда аталған авторлардың еңбектері туралы бірінші рет бар болғаны 2 апталық курста естіген мұғалімдер тест тап­сырарда не істеуі керек?», дейді Ө.Шыныбекұлы. Мұғалім­нің айтуынша, тесттегі кейбір сұрақ­тарды жаттап алмаса, жа­уап беру қиын. Оның үстіне білім беру саласын ғана емес, жалпы басқару жағын түзетпей мұғалімді түзетемін деу де – қисынсыз.

Бұл да – қылмыстың бір түрі

Тестілеуде тыйым салынған заттар­ды қолданудың артын­да педагогтің өз-өзіне, білім-білігіне деген сенімсіздігі жатыр. Респуб­ликалық «Үздік педагог-2019» бай­қауының жеңімпазы, орыс сынып­тарына қазақ тілі мен әдебиеті пәнінен сабақ беретін Тамара Ғабитқызы осылай дейді. «Жалған құжат жасату, өз орнына тест тапсыруға бөгде адамды кіргізу, телефон немесе шпаргалка пайдалану да қылмысқа жатады. Педагог тестілеуді қабылдап, өткізіп отырғандарды алдаймын деп ойлауы мүмкін, шын мәнінде ол өзін өзі алдап отыр ғой. Мұндай мұғалімдерді ақтауға болмайды. Себебі аттестациядан өту, тест тапсыру деген кеше ғана енгізілген жаңалық емес, қанша жылдан бері осы бағытта келе жатыр­мыз. Бұған қоса әр мұғалім тесті­леуде өзі күнделікті сабақ беріп жүрген пәніне, білетін, білуі тиіс жұмысына қатысты сұрақтарға жауап береді. Мен, мәселен, жетекшілік еткен сыныбым­ды 2018 жылы бітірттім, 28 оқушымның 25-і грантқа түсті. ҰБТ-ны әділ, дұрыс, таза тапсы­руға оқушыларымды дайын­дай­мын деп жүріп, өзімнің аттес­та­ция­­дан өтетінімді ұмытып кетіп­­пін. Мектеп әкімшілігінен ер­тең тес­тілеуге кіретінімді естігенде, әзірлігімнің жоқтығы­на аздап қобалжыдым», деп еске түсірді Т.Ғабитқызы. Үздік ұстаз дайындықсыз тестілеуге кіріп, 110 балдың 90-ын жинап «педагог-зерттеуші» санатын иеленді. Өз пәнін 30 жылдан бері оқытып келе жатқан мұғалімнің бірінші блоктан сүрінуі мүмкін емес. Ал Т.Ғабитқызының екін­ші блоктағы «Педагогика, әдіс­теме, оқыту» бойынша тестіні еш қиын­дықсыз тапсыруына «Кэмбридж тәсілдерін қолдану» курсынан өткені көмектесіпті.

Тестілеу тазартуға түрткі болуға тиіс

Жеңіл жолмен біліктілігін көтеретін мұғалім оқушыларына да ҰБТ-ға немесе маңызды емти­хандарға сондай қылмысқа жататын әрекеттермен дайындалуды үйретеді. Мейлі, үйретпеген күннің өзінде заңсыз әрекеттермен жоғары балл жинаған педагогтің оқушыларға тестілеуді таза тапсыру туралы мораль оқуына моральдық құқы жоқ.

Жоғарыда «Енді қалай мұға­­лім­нің мәртебесі деп шырыл­дай­мыз?» дедік қой. Сол сөзіміз­ге қай­та оралайық. Осыған дейін бірнеше рет мақаламызда педагог­тің беделі тек заңмен көтерілмей­тінін жаздық. Мұнда педагогтің өз міндетін жақсы білуі, кәсібилігі мен білім-білігі басты рөл ойнайтыны белгілі. Иә, нарықтық қоғамда мамандықтың мәртебесі сол саланың қызметкерлеріне төленетін жалақының жоғары болуымен де өлшенеді. Бұл да ескеріліп, педагогтердің еңбек­ақысы жыл сайын 25 пайызға көтері­леді. Жалақысы 10 жылдап көбейтілмеген кейбір мамандарға қарағанда әлдеқайда жақсы ынталандыру екенін мойындау керек. Газетімізде жақында жарияланған «Ер мұғалім неге аз?» атты мақа­ла­мыздағы бас кейіпкеріміз ауыл­да отырып 400 мың теңгеден аса жалақы алатынын айтып еді. Мегаполистерге жұмыс іздеп кеткен қаншама басқа сала мамандары мұндай айлықты армандап жүр. Ендеше, білім беру саласын білімсіздерден тазартатын уақыт жетті. Ұлттық біліктілік тестілеу білім-білігі жоғары мамандарды іріктеп,  мәртебелі мамандыққа кір келтірген, жауапты қызметке жауапсыз қарайтын, салмақты салаға жолдан қосылғандардан арылуға негіз болуы тиіс. Бұл педагог мәртебесін көтерудің ең төте, тиімді жолы болар еді.

Осы ойымызға, яғни жоғары­дағы ұсынысымызға «Педаго­ги­ка­лық мамандықтарға түсетін талапкерлерге талап күшейті­ліп, шекті балл 70 балға дейін жоға­­­рыла­ды ғой. Әрі педаго­гика­­лық маман­дықтарда оқи­тын студ­­ент­тер 42 мың теңгеге дейін шәкірт­ақы алмақ» дейтін  уәж ай­тылуы мүмкін. Бұл бола­шақ­­тың еншісіндегі шаруа, біз бүгін­ге жауап беруіміз керек. Мұн­дай қадамдар педагог ма­маны­на деген сұранысты, жауап­кер­ші­лікті арттырып, оң көз­қарас қалып­тастырады. Деген­мен ертең білікті мамандар қатарға қосылса да, ісі тергеуде жатқан педагогтер мәр­тебелі мамандықтың мәрте­бе­сін түсіре­тіні анық. Өйткені «бір құ­малақ бір қарын майды шірітеді».