Уақыттар мен халықтар кеңістігіндегі әрбір ұлт пен ұлыстың тарихы секілді қазақтың да тұтас тарихы – диалогтар тарихы. Заман мен заман, дала мен адам, баба пен ұрпақ, хан мен қара, халық пен билік диалогы. Біздің тарихты бір жақты монолог ретінде қарауға болмайды, ол бірдің ғана сөзі емес, бірдің зары емес, бірдің шері емес, әрқашан бірі бірінен сөз сұраған, сөзге кезек сұраған, сөзге тоқтаған, дат айтқан, діл айта алмағанды тіл айтқан, тіл айта алмағанды қобыз бен домбыра айтқан, әйтеуір біртұтас сұхбатты, сырласуды, шерлесуді, ақылдасуды, кеңесуді ұлттық ерекшелік, ұлттық құндылық ретінде қалыптастыра алған тарих.

Сол тарихтағы ең бір күрделі кезеңдерді, көтерілістер мен бұлғақ жылдардың жайын баққанда дәл осы диалогтың болмағанын, халықтың дауысы қамалдың сыртында қалғанын, қараша үйдің ішінде тұншыққанын, билікке таласта бір туған бауырлардың өзінің бір-бірінің дауысын ести алмағанын, ұрпақ пен ұрпақ бір-бірінің үніне құлақ аспағанын, ұлысты үнсіздік жайлағанын, құлақ жабылғанын, көздің байланғанын көреміз. Көреміз де, күрсініс ғасырларының түкпірінен құмығып ғана етілген өшкен дауыстың, өлген сөздердің қасіретін аңғарамыз. Алып даладағы айқайлар тарихы бізге осыны көрсетеді. Адамдар неге бір-бірімен айқайлап сөйлеседі деген тәмсілдегідей, жүректер алыстағанда – адамдар бірін бірі естімейді. Халықтар мен уақыттар бірін бірі естімейді. Жүрек айқайының жаңғырықтары жылай ұшқан құстың даусындай түпсіз терең тыныштыққа жұтылып кетіп жатады.
Жаңа заманда Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасының нағыз қазақы қалып, қазақы мінездің қайта жаңғыруы секілді ел көңілін еркін жайлауының да сыры осында тұрғандай. Құлақ түру – сөзіңді есту, сөзіңді есту – сөзіңді алу, сөзіңді алу – сені түсіну, ал түсіністік – құрметтеу, құрметтеу – ең ұлы құндылықтар салтанат құратын мемлекеттің әділеті.
Кешегі «көк кірсін, қызыл шықсын» деп серттескен көк түріктің заманында, Білге қаған мен Тоныкөктің, «көк түріктің көк семсері» атанған Күлтегіннің тұсындағы:
Сөзімді түгел естіңдер:
Бүкіл жеткіншегім, ұланым,
Біріккен әулетім, халқым,
Оңында шад, апа бектер,
Солында тархан, бұйрық бектер,
Тоғыз оғыз бектері, халқы,
Бұл сөзімді мұқият тыңда,
Терең ұқ, –
деген халыққа сөз салу, қағанатқа ақыл салуы – осы диалогтардың алтын бастаулары. Бабалар іргетасын қалаған дала демократиясының қазығы да сонда. Қаған мен қарашаның қатар тұрып тіл қатысуы, кешегі хандардың қасында данагөй билер мен жыраулардың кеңес құруы, дала қазағының хан ордасына келіп қай датына да жауап ала алуы – осы тұжырымдаманың түп тамырында жатқан құндылық деп ұғамыз.
Бірін бірі естімейтіндер мен естігісі келмейтіндердің мысалы болса, ол – Абайдың «жартасы» ғой. Мимырт тыныштықта мүлгіп тұрған мылқау жартас. Ол диалогқа барушы емес, қайталаушы. Қайталау – құндылық емес. Ол – жанайқайды жаңғыртып қана өзіңе қайтарып беруші. Өз қайғыңмен өзіңді қалдырушы. Дауысты жоюшы.
«Жартасқа бардым,
Күнде айғай салдым,
Онан да шықты жаңғырық.
Есітіп үнін,
Білсем деп жөнін,
Көп іздедім қаңғырып...».
Абайдың осы зарынан аңғарарымыз диалог біржақты болмайтындығы. Диалог – қоғамдық құндылық. Біздің қоғамның өз іші, азаматтар мен азаматтар, ұйымдар мен бірлестіктер, төрдегілер мен босағадағылар, сахнадағылар мен залдағылар, ат үстіндегілер мен жаяулар, қолында ғылым шырағы барлар мен сөз ұстағандар, әлеуметтік желідегілер мен эфирдің арғы жағындағылар, сатушы мен тұтынушы, үлкендер мен кішілер, әке мен бала, шеше мен қыз, аға мен іні – бәрі диалогқа баруы керек. «Ақылдасайықшы, ағалар-інілер боп» деген кешегі көркем сөздегідей, біз жаңа қоғам құрар алдында бір-бірімізге құлақ асайықшы. Қалың айқай мен дабыраның арасында уақыттың сөзін естімей қалып жүрмейік.
Ақтөбеде жаяу жүргіншіні жүк көлігі қағып кетті
Оқиға • Бүгін, 14:27
БҚО-да карантин талаптарын бұзғандарға 4,2 млн теңге айыппұл салынды
Аймақтар • Бүгін, 13:58
Қазақстан Ұлттық Банкі мен ХВҚ екі жақты ынтымақтастық мәселелерін талқылады
Экономика • Бүгін, 13:28
Эльдар Уркумбаев Массачусетс технологиялық институтының грантына ие болды
Білім • Бүгін, 13:13
Қазақстанда 12 градусқа дейін аяз болады
• Бүгін, 13:00
Бақылаудағы тарих: Біз одан арыла алдық па?
Тарих • Бүгін, 12:45
Мемлекет басшысы ақын Есенғали Раушановтың отбасына көңіл айтты
Президент • Бүгін, 12:43
Солтүстік Қазақстанда орман өртімен күресетін мекемелердің дайындығы тексерілді
Аймақтар • Бүгін, 12:28
Жексенбі күні елордада қоғамдық көліктер жүрмейді
Елорда • Бүгін, 12:25
Арнайы өкіл: Ауғанстандағы жағдайды қалпына келтіру үшін өңірлік ынтымақ керек
Әлем • Бүгін, 12:10
Сенаторлар ұлттық қауіпсіздіктің жұмысын жетілдіру мәселесін талқылады
Парламент • Бүгін, 12:07
«Nur Otan»-да 600 жас депутаттан тұратын корпус құрылды
Қоғам • Бүгін, 12:06
Президенттің Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі кеңесте сөйлеген сөзі
Президент • Бүгін, 11:59
Астық егу науқаны мамыр айының ортасында басталады
Қоғам • Бүгін, 11:44
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің жаңа төрағасы тағайындалды
Тағайындау • Бүгін, 11:35
Алик Шпекбаев қызметінен босатылды
Қазақстан • Бүгін, 11:27
Солтүстікте су деңгейі көтеріліп келеді
Аймақтар • Бүгін, 11:25
Әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы заңнамаға өзгеріс енгізіледі
Қазақстан • Бүгін, 11:23
Президенттің өкімімен бірқатар лауазым иесі қызметінен босатылды
Қазақстан • Бүгін, 11:23
Ақын Есенғали Раушанов өмірден өтті
Қоғам • Бүгін, 11:20
Алматыда 100-ден астам көшенің аты өзгереді
Қоғам • Бүгін, 11:12
Қазақстандық каратэшілер Парижде екі қола жеңіп алды
Спорт • Бүгін, 11:10
Жұмысын дұрыс атқармағаны үшін «ҚазАвтоЖол» басшысы қызметінен кетті
Қазақстан • Бүгін, 11:10
Astana IT university: Білім сапасынан цифрлы трансформацияға
Білім • Бүгін, 11:02
Азия чемпионаты: Әйелдер күресінен өткен жарыстың алғашқы күнінің нәтижесі
Спорт • Бүгін, 10:55
Отандық әуежайларды жаңғырту мәселесі талқыланды
Қазақстан • Бүгін, 10:27
Өскемендік жастар жемқорлыққа қарсы акция өткізді
ANTIKOR • Бүгін, 10:17
Қазақстандық колледждерге WorldSkills стандартын енгізу ұсынылды
Білім • Бүгін, 10:02
16 сәуірге арналған ауа райы болжамы
Ауа райы • Бүгін, 09:40
Кореяда Қазақстан тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған маркалар шығарылды
Әлем • Бүгін, 09:28
2177 адам коронавирустан жазылып шықты
Коронавирус • Бүгін, 09:22
ҰБТ тапсыруға өтінім қабылдау басталды
Білім • Бүгін, 09:18
Өткен тәулікте 2656 адамнан коронавирус анықталды
Коронавирус • Бүгін, 09:17
«Самұрық-Қазының» қоғаммен байланыс жөніндегі директоры тағайындалды
Тағайындау • Бүгін, 09:05
Қайта өңдеуді қаржыландыруға – 10 млрд теңге
Технология • Бүгін, 08:44
Аймақтар • Бүгін, 08:35
Қолөнерші әйелдер цифрлы сауданы меңгеруде
Технология • Бүгін, 08:34
Өнер • Бүгін, 08:32
Қанатымен су сепкен қарлығаштай...
Руханият • Бүгін, 08:28
Экономика • Бүгін, 08:24
Қоғам • Бүгін, 08:22
Карантин әртістерге жаңа мүмкіндік ашты
Театр • Бүгін, 08:21
Өнер • Бүгін, 08:19
Ұлт ұстазына қатысты жәдігерлер
Руханият • Бүгін, 08:18
Ақмолалық азаматтардың ақ ниеті
Қоғам • Бүгін, 08:10
Адамзат соғыстан гөрі инфекциядан көп зардап шекті
Коронавирус • Бүгін, 08:08
Аймақтар • Бүгін, 08:07
ХҚО қызметкерлері де қалыс қалмады
Аймақтар • Бүгін, 08:05
Вакцина да аласыз, көрме де тамашалайсыз
Коронавирус • Бүгін, 08:04
Жел генераторының жемісін көретін күн жақын ба?
Экономика • Бүгін, 08:02
Экономика • Бүгін, 08:00
Адам өмірінің әуедегі арашашылары (Медициналық авиация қызметіне – 10 жыл)
Оқиға • Бүгін, 07:59
Ишанбай Қарақұловты естен шығармайық
Руханият • Бүгін, 07:56
«Еңбек» бағдарламасына 158 мыңға жуық адам қатысты
Қоғам • Бүгін, 07:54
Оқиға • Бүгін, 07:52
Жартылай финалдың жұптары анықталды
Футбол • Бүгін, 07:40
Спорт • Бүгін, 07:38
Теннис • Бүгін, 07:37
Экология • Бүгін, 07:35
Жолайрықтар қала көшелерінің тынысын ашады
Қоғам • Бүгін, 07:30
Суицидтің көптігі – елімізге сын
Қоғам • Бүгін, 07:26
Қоғам • Бүгін, 07:23
Абай • Бүгін, 07:22
Экономика • Бүгін, 07:17
Қазақстан • Бүгін, 07:15
Футбол • Бүгін, 00:00
Руханият • Кеше
Қазақстан • Кеше
Табиғат тағылық жасағанды кешірмейді
Аймақтар • Кеше
Сайлау Батырша-ұлы: Қазақтың көші тоқтамауы тиіс
Тарих • Кеше
Ұқсас жаңалықтар