Мектеп кітапханашыларының міндеті неге нақтыланбаған?

Кітапхана кітапханашының қолында

Әнеугүні Білім және ғылым министрі Асхат Аймағамбетов ведомствоның аппарат жиналысында мектептердегі кітап­хана­лар­дың жұмысын жандандыру мәселесін көтерді.

«Оқу сауаттылығы бойынша бізде біраз проблема бар. Бұл мәселені шешу үшін балаларды көркем әдебиет оқуға баулу қажет. Ал осы ретте мектеп кітапханаларының жағ­дайы, ондағы қор, кітапханашылардың әлеуеті туралы түйткілдер алдымыздан шы­ғады. Сол себепті осы бағыт үлкен өзгеріс­терді талап етіп отыр. Бүгінде елі­міз­дегі оқушылардың 70 пайызы қазақ тілін­­де білім алады. Ал сол оқушыларға қазақ тіліндегі әдебиеттер жеткілікті ме? Қа­зақ әде­биетінің классикасымен толықтырған күннің өзінде әлемдік әдебиет жау­һарлары қазақ тілінде қолжетімді ме? Міне, біз алдымен осы мәселені шешуге тиіспіз», деді министр.

Иә, қазір мектеп кітапхана­лары­ның жағ­­дайы, ондағы кітаптардың қоры сын көтермейді. Республикалық «Оқулық» орта­­лығының директоры Ғани Бектай­ұлының айтуынша, 2000 жылдары PISA көрсеткіштерінде оқу сауаттылығы бо­йын­ша соңғы орында тұрған Германия жаппай мектеп кітапханаларының жағдайына көңіл бөліпті. Бүгінде Германияда жылына 4500 балалар әдебиеті шығарылады және жыл сайын мектеп кітапханалары балаларға арналған көркем кітаптармен толықтырылады.

Кітапхананы мың сан кітаппен то­лықтырсақ та кітапхананың «тағ­дыры» кітапханашының қо­лында. Студент кезімізде оқу ор­ны­мыздағы кітапханамыздан бөлек орталық «кітаптар үйін» жаға­лайтынбыз. Сондағы кітапханашы бір кітаптан соң екіншісін қызық­тыра ұсынғанда кітапханада қа­лай сағаттап отырғанымызды, 2 кі­тап алуға барып, қалай 5-6 кі­тап құшақтап қайтқанымызды бай­қамай қалатынбыз. Кейін кітап оқу әдетке айналды. Көрдіңіз бе, кітап­ханашының қарапайым оқушыдан тұрақты оқырман қалыптастыруға дейін ықпалы зор. Алайда олар әлі күнге дейін өздерінің қандай топқа жататынын білмей, шарқ ұрып жүр. Бұл туралы Ғ.Бектайұлы:

«Мектептегі кітапханалардың жұмысын жандандыру үшін ма­ман­дардың әлеуетін көтеру керек. Қазіргі таңда мектептегі кі­тап­ха­нашының айлығы 70 мың тең­генің көлемінде екені ешкімге де жасырын емес. Олардың әлеуметтік мәртебесі анықталмаған. Мектеп кітапханашылары не педагог қыз­меткерлердің қатарына, не мә­де­ни қызметкерлердің қатарына кір­мейді. Мәдениет саласындағы кітап­ханашылардың жалақысына Үкіметтің қаулысымен үстемеақы қосылды. Мұғалімдердің де айлығы жыл сайын көтеріліп келеді. Ал мектеп кітапханашылары әлеуметтік мәртебесінің анықталмағаны кесі­рінен қолдаудың қай-қайсынан да қағылып отыр», дейді.

Жүкші ме, кітапханашы ма?

Міне, мәселенің бәрі осыдан шы­ғып отыр. Білім саласына қа­тыс­ты қандай да бір сауалдама жүр­гізсек, болмаса министрдің қа­ты­суымен өткен тікелей эфирдегі жи­налыстардың бәрінде мектеп кітапханашыларының сұраулы әрі көңілге қаяу түсіретін пікірлерінен көз тұнады. Соның ішінде ең ауыр тигені Youtube қолданушысы Жә­ми­гүл Байжігітованың: «Құрметті министр! Мен 35 жыл­дан аса уақыт мектеп кітап­ханашысы болып жұмыс істеймін. Жоғары педагогикалық біліміммен орта білімі бар ша­руа­шылық қыз­мет­керлерімен теңдей 78 мың теңге жалақы ала­мын. Мұ­ғалім­дердің айлығы көтеріл­генде, біз­дікі өз­геріссіз қалды. Мек­тепке оқу­­лық­тар әкелінгенде, жүк маши­наларын өзіміз жалдап, ауыр кітаптарды тасимыз. Қазір 58 жас­тамын, ме­нің денсаулығым мұндай ауыр жұмысты көтере алмайды. Осы мә­селені шешуді қатты өтініп сұ­раймын. Еңбегімізді бағалаңыз», деген пікірі болды.

Атырау мемлекеттік универ­ситетінің кадр маманы, заңгер Айгүл Мұқашева мектеп кітап­хана­шы­ларының заң бойынша шаруа­шылық қызметкерлері қатарына жатқызылмауы тиіс екенін айтады.

«Мектептегі мұғалімдер педаго­гикалық қызметкерлер құрамына кіреді, ал кітапханашылар, әдіскер­лер, т.б. қызметкерлер оқу-көмекші қыз­меткерлері болып саналады. Сіздер айтып отырған шаруашылық қызметкерлерге еден жуушылар жатады. Директор, басшының орынбасарлары – әкімшілік-басқару­шы қызметкерлер. Мәселен, өзім еңбек ететін оқу орнында да кітап­ха­нашылар бар. Олар оқу-көмекші қызметкер ретінде шаруашылық қызметкерлерінен жоғары жалақы алады. Негізінен осы тәртіп мектептерде де сақталуы тиіс», дейді заңгер.

Шынында да кітапханашылар әдіскерлердің, болмаса қосым­ша білім беру ұйымдары педа­гогтерінің қатарына қосылса, әлеу­меттік мәр­тебесі де анықталып, ең­бек өтілі мен біліктілігіне қарай жалақысына қосымша үстемеақы алуына мүмкін­дік болар еді.

Педагог қатарына қоса аласыз ба?

Мектеп кітапханашыларының басым бөлігі өздерін педагогикалық қыз­меткерлер қатарына енгізуді сұрайды. Бірақ белсенді мұғалім Айман Сағидулла: «Кітапханашы қалай педагог қатарына кіреді? Кі­тап­ханашы – кітапхананың қыз­меткері. Олар Мәдениет және спорт министр­лігіне қарайды. Ал педагог бала тәрбиесімен айналысады. Екеуі – екі басқа мамандық», дейді. Негізі А.Сағидулланың сөзінде де салмақ бар, кітапханашыны мұғалім­мен теңестіруге бола ма? Иә, әлбетте кітап­ханашылардың кәдімгі мұға­лімдердей педаго­гикалық оқу орын­дарында 4 жыл оқып, даярланатынын, жоғары білімі болатынын, сондай-ақ балаларды кітап оқ­уға бау­лып, әрдайым рухани кемел­деніп отыруға тәр­биелейтінін ескерсек, қосымша білім беретін маман­дар ретінде педа­гогикалық қызмет­керлер қа­­­тарына жатқызуға да болар. Өйткені дұрыс кітапханашы баланы кітап оқуға тәрбиелейді, таным көкжиегін кеңейтеді. Дегенмен бәрі солай ма? Осы сұраққа жауап берерде белсенді мұғалімнің сөзі үлкен рөл ойнайды.

Десек те кітапханашылардың жауа­бына қарасақ, олар мектеп­те мұғалімдермен бірдей тәр­бие жұмыстарына араласады. Қызыл­орда қаласындағы Е.Әуел­беков атын­­дағы дарынды балаларға ар­налған №4 облыстық мектеп-интернатында кітапхана меңгерушісі Гүлмира Қайырбекқызы:

«Менің кітапхана саласындағы еңбек өтілім – 32 жыл. Кітапхана­шылар да мектептің тәрбие үде­рісіне өзінің зор үлесін қосып отыр. Біз де түрлі іс-шара өткізіп, бала тәрбиесіне бір кісідей араласамыз. Мен педагогикалық институттың кітапхана мамандығын бітіргенмін. Білім саласында тәрбие берумен айналысамыз. Сондықтан біз­дің педагог-қызметкерден еш айырма­шы­лығымыз жоқ», дейді.

Ал әріптесінің бұл пікірін Шым­кент қаласындағы №131 мек­­тептің кітапхана меңгерушісі Мар­жан Ма­нуарқызы:

«Жалпы мектеп кітапханашысы білім саласында қызмет атқарып жүр­ген маман болғандықтан, олар әр­дайым баламен жұмыс іс­­тей­ді. Мұғалімдер әр пәннен ап­талық өткізгенде жүгінің бір шетін көте­рісеміз. Кітапхана – өнег­е ордасы. Түрлі іс-шараларды ұйымдас­тыру ар­қылы балаға тәлім-тәрбие беруде үлкен жұмыс атқарып отырған мектеп кітапханашылары қандай мәртебеге болса да лайық. Мектеп оқушыларын түрлі іс-шараға тарту, кітап оқуға деген ынтасын арттыру мақсатында тынымсыз еңбек атқарамыз. Бірақ еңбегіміз елеусіз қалады. Кітапханашы қызметіне педа­гогикалық білімі бар адамды алады, онда неге білім саласында жүрген кітапханашыларға кітап­ханашы-педогог мәртебесін бермеске?! Мәдениет және спорт министрлігі де, Білім және ғылым министрлігі де қажет етпей, дип­ломы бар еден жуушы етіп қоя салғандарына ішіміз ашиды. Бір жылдан бері шырылдап айтып та, жазып та жүрміз», деп толықтыра түседі.

Айтпақшы, бұл да ауадан алын­ған ұсыныс емес екен. Себебі Назар­баев зияткерлік мектептерінде кі­тап­ханашыларға «педагог-кітап­ха­нашы» мәртебесі берілген.

Қызметіне – міндеті

Бәрінен де маңызды мәселе – мектеп кітапханашыларының функ­ционалдық міндеттерінің нақты анықталмағаны. Мақала жазу барысында екі әлеуметтік желіде жүр­гізілген сауалдамамызға жа­уап берген кітапханашылардың 90 пайы­­зы жүкші болып кететініне шағымданады.

Мектеп кітапханашыларының атқа­ратын функциялары нақтылан­бағаннан кейін де көбіне олар мектеп басшыларының қолжаулығына айна­лып кетеді. Соның бір дәле­лін «Мұғалім мәртебесі» қоғам­дық бірлестігінің жетекшісі Мейір­жан Темірбек карикатурамен көрсе­тіпті. Суреттен «Мұғалім газет-жур­­­налд­арға жазылмай қойғанда кітапханашы мектеп басшыларын айдап салады» дегенді оқуға болады. Кейбір мұғалімдер кітап­ха­нашылардың мұғалімдерді тек газетке жазумен айналысаты­нын айтады. Бюрократиядан әлі арылмаған білім саласында мұн­дай олқылықтың бар екені рас. Дегенмен өзінің құ­қықтары мен мәртебесі үшін арнайы заң шығарылған мұғалім өз құ­қығын қорғай алса, жазылу-жазылмауды яки қандай басылымды оқитынын өзі шешеді.

Кітапханашының мәртебесін айқындап, оның лайықты өсуіне жағдай жасауды көздесек, қыз­метіне қарай міндетін нақтылау қа­жет. Заңды күші бар құжатта мек­теп кітап­ханашыларының ат­қаратын функ­циялары анық көр­сетілуі керек. Сонда ғана кітап­ханашы мін­детіне жатпайтын жұ­мыс­тардан қорғалады.

P.S. Сонымен, кітапханашы неге керек? Кітапханаға. Кітапхана кімге керек? Оқушыға. Оқушының рухани бай, сауатты болғаны кімге керек? Бәрімізге. Соның ішінде алдымен мұғалімге, мектепке, білім саласында еңбек етіп жүрген барша жанға оқушының озат болғаны керек. Міне, сол себепті кітапханашы бір мәртебені иеленгені жөн. Бірақ мәселенің қашан шешілері белгісіз. «Еститін үкіметтен» үміт қана бар. Оған дейін мектеп кітапханашылары қай саланың қызметкеріне жататынын өздері де білмей, ауылынан адасқан баладай күй кешіп жүре бермек.