ТӘУЕЛСІЗДІК ШЕЖІРЕСІ ОНЫ ТАРИХИ ТҰЛҒАЛАР ЖАСАЙДЫ

Тәуелсіздік алғаннан бергі кезеңде Қазақ елінің қадір-қасиеті төрткүл дүниеге бірлігімен танылып келеді. Сол сүттей ұйыған бірліктің арқасында бас-аяғы он сегіз жылдың ішінде еліміз ғасырлар бойы қалыптасатын құндылықтарды жасап үлгерді. Сол баға жетпес жауһарларымызды қазір қағазға түсіріп, том-том кітап етіп шығару үстіндеміз. Тәуелсіз ел болғаннан бергі жылдар ішіндегі өткен жол, шыққан белестерді – алтын әріппен жазып, бүгінгінің танып-білуімен қатар, болашақ ұрпақтың еншісіне қалдыратын уақыт жетті. Сол игілікті істі елордадағы Қазақстан Республикасы Президенттік мәдениет орталығы жүзеге асыруда. Тәуелсіз Отанымыздың жиырма жылға таяу уақыт ішіндегі тарихын жүйелеген еңбектің алғашқы қарлығаш томдары жарық көре бастады. Сол игілікті жобаның негізгі авторы Мырзатай Жолдасбеков таяуда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың қабылдауында болып, осы іргелі еңбек туралы жан-жақты мәлімет беріп, 14 томды табыс еткен болатын. Біз көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, танымал ғалымнан осы туралы кеңінен тарқатып айтып беруін сұраған едік. – Тәуелсіздіктің шежіресіндей бұл құ­жаттық көптомдық еңбек туралы Нұр­сұлтан Әбішұлына мәлімет берумен бірге көкейде жүрген көп мәселе әңгіме ар­қауына айналды. Әңгіме желісі негізінен туған ел тарихына қатысты болды. Та­рих­ты тұтас жазып, жас ұрпаққа пат­риоттық тәрбие беру, отаншылдық рухқа баулу жайы сөз болды. Біздің тарихы­мыздың арқауы көбіне аңызға құрылып жазылғаны белгілі. Тарихты сақаға қорғасын құйғандай етіп, нақты жазбаса, ұрпақ адасады. Біз ендігі жерде тәуелсіз Отан тарихын, жер, ел тарихын келешек ұрпақтың санасына сіңіруге тиістіміз. Жастарымыздың көбі ел тарихын білмейді, білгісі де келмейді. Мен Елба­сына кеңес заманында барлық мамандық иелері түгел дерлік төрт пәнді оқығанын айттым. Олар: КПСС тарихы, ғылыми коммунизм, саяси экономика, фило­со­фия болатын. Бұл төрт пәнді дәрігер де, ұшқыш та, ауыл шаруашылығы маманда­ры да, тарихшылар да бірдей оқитын еді. Біз тәуелсіз ел тарихын дәл осылай мін­детті түрде оқытуымыз керек. Балабақ­шадан бастап, мектеп, жоғары оқу орны – бәрінде де Отан тарихын ұрпақтың санасына құюға тиістіміз. – Осындай іргелі еңбекті қолға алуға себеп болған да жоғарыдағы ой байлам­дарыңыз шығар. – Әрине. Тәуелсіздіктің алдындағы ала­сапыран, Елбасымен бірге Отан ірге­сін бекіту жылдары – бәрі де менің көз алдымда. Нұрсұлтан Әбішұлының қа­сында жүріп, бес жыл елдің идеология­сын басқардым. Бәрін көзіміз көрді. Қиындықтар да аз болған жоқ. Пікірлер қайшылығы да сапырылысып жатты. Халықтың тарихы мемлекеттің тарихы­мен бірге дамитыны әлімсақтан белгілі. Менің бұған түрлі дәлел-дәйектер келтіре отырып, жауап беруіме болады. Есте жоқ ескі замандардан бері жер бетінде қоғамға ықпал етіп, адамдарды басқарудың мемлекеттен асқан формасы болған емес. Әрқилы замандарда қағанат, патшалық, хандық деп аталғанымен, бар­лығы да сайып келгенде мемлекет деген ұғымға саяды. Адамзат тарихында мемлекет жайлы, оның пайда болу алғы­шарттары мен маңызы турасында, мем­лекетті басқарудың түрі мен тәсілдері төңі­регіндегі ой-толғамдар, ғылыми зерт­теулер, пікірталастар мыңдаған жылдар­дан бері үздіксіз жалғасып келеді. Бұл ретте сан ғасырлар бойы тарихтың тара­зы­сына тартылып, бүгінде өз алдына дербес ел атанып отырған Қазақ елінің мемлекеттілігі тарихын тайға таңба бас­қандай анық жазу тарихшыларға үлкен жауапкершілік жүктейді. 1991 жылдың 16 желтоқсанында көк түріктің қара шаңырағы болған қазақ жерінде жаңа заманның жаңа тарихы өзінің алғашқы парағын ашып, тәуелсіз Қазақстан Республикасының мемлекет­ті­лігі жарияланды. Ел-жұртымыз ғасыр­лар бойы аңсап өткен азаттыққа жетті. Бас-аяғы 18 жылда Қазақстанды әлем мой­ындады. Бұл жайында Елбасы Н.На­зарбаев: “Тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңде, небір тар жол, тайғақ кешу­лерден сүрінбей өтіп, әлеуметтік, эко­но­микалық, саяси жаңару жолына түскен Қазақстан бүкіләлемдік қауымдастық­тағы өз орны, өз беделі бар абыройлы мемлекетке айналды” деп жазды. Қазақ даласында байырғы заманнан бастап, бүгінгі күнге дейін ұрпақтар сабақтастығы, байтақ тарих тағылымы үзілмей жалғасып келеді. Ұлы даланың тұрғындары әрқилы кезеңдерде әртүрлі аталып келді. Өкініші, біз әлі күнге дейін өз тарихымызды, бабалар жасап кеткен байтақ тарихымызды тұтас жаза алмай, өзгелердің жылнамаларына жүгінумен, айтқанын қайталаумен келеміз. Олар не­гізінде біздің тарихымызды өз мемле­кеті­нің мүддесі, өз таным-түсінігі тұрғысы­нан жазды. Оның үстіне жердің де, елдің де, тарихи тұлғаларымыздың да аттарын әбден шатастырып жіберді. Әйтпесе, атаулары әр кезеңде әрқилы айтылғаны болмаса, Ұлы далада өсіп-өніп келе жат­қан халықтың тегінің бір екені бесенеден белгілі еді. Бүгінгі қазақ халқын құраған, бір кездері әртүрлі мемлекет аталған ру-тайпалардың құт мекені, ата қонысы осы Ұлы дала еді. Біздің бабаларымыз алтынмен аптал­ған ақ орданың ішінде, алтын тақтың үс­тінде отырған. Өзге халықтар абыройын жапырақпен жасырып жүргенде, сақ бабаларымыз саф алтыннан киінген. Мінген атын да алтын әбзелдермен көм­кер­ген. Тірісі түгілі, өлгенін де алтынға орап, арулап көмген. Сақ қорғандары­ның аяусыз тоналғанына қарамастан, бүгінде Қазақстан өңірінен төрт бірдей “Алтын адамның” табылғаны, Шілік­тіден шыққан “Алтын адамның” саф ал­тын­нан құйылғаны таң қалдырады. Алып империялардың жалғасы болған хан­дықтың да “Алтын Орда” аталуы тегін емес еді. Осыншама өркениет жасаған, тау­сылмайтын дәулет, тозбайтын дәстүр қалдырып кеткен, адамзаттың өсіп-өр­кендеуіне орасан үлес қосқан бабалар тарихы мүлтіксіз, шынайы, жүйелі жа­зылуы тиіс. Басқаша айтқанда, байырғы заманнан бергі қазақ тарихы сабақтас­тықта, тұтас жазылуы керек. Сол байтақ тарихты халықтың санасына ұялататын да, сол тарихпен мақтанатын да мезгіл әлдеқашан жетті. Халқымыздың тарихы жайында айт­қан­да “көшпелілер” деген сөздің де жиі қайталана беруі ойландырмай қоймайды. Тегінде ұлы даланың байырғы тұрғын­да­ры жел айдаған қаңбақтай жөн-жосық­сыз көше берген жоқ еді. Олардың ата қонысы, жаз жайлауы, қыс қыстауы, ір­гелі қалалары, шекарасы, орныққан ор­дасы болған. Ұлы даланы еркін жайлаған ел мемлекеттіліктің өзіндік үлгісін қа­лып­тастырған, дала демократиясын ор­нықтырып, сөз бостандығы салтанат құр­ған. Кезінде Еуразия даласын ат тұя­ғымен дүбірлеткен қаһарман халық осы­нау кеңістікке толық ықпалын жүргізген. Шығыста Қытай қорғанының салынуы, Батыстан келіп, беті жаудан қайтпаған Ес­кендір Зұлқарнайын әскерінің осы дала­да сансырап кері шегінуі, Дарий патшаның бұл даладан тауы шағылып, Кир патшаның өз қанына тұншығып өлуі сияқты оқиғалар – бабалары­мыз­дың туған жерін жанқиярлықпен қорғай білудегі қаһармандығы еді. Біз кейде тарихтағы ерлік істеріміз бен әйгілі батырларымызды дәріптеудің орнына елімізге басып кірген өзге ұлтты ұлықтауға әуеспіз. Соның салдарынан да өзімізге қарсы тұрғызылған қорғанды “ұлы” деп әспеттеп, сол қорғанның са­лы­нуына себеп болған құдіретке мән бер­мей келдік. Мәселен, өзге елдер ас­пан­ның үстінде, я жердің астында пайда болғандай, көрші Қытай елін “аспан ас­ты елі” деп атауға әуестеніп алдық. Әр нәр­сені өз орнымен, өз жөнімен атаған дұрыс. Кезінде дүниенің төрт бұрышын тіреген, әлемді аузына қаратқан, мәңгілік ел орнатуды армандаған ержүрек түрік қағандары мәңгі тасқа қашап: “Биікте көк Тәңірі, төменде қара жер жарал­ған­да, екеуінің арасында адам баласы жа­рал­ған. Адам баласы үстіне ата-тегім Бу­мын қаған, Істемі қаған отырған. Түрік хал­қының ел-жұртын қалыптастырған, ие­лік еткен. Дүниенің төрт бұрышы со­ларға қараған”, – деген сөзді жазып кеткен. Және: “Ей, Түріктің бектері, халқы! Сендер таққа кіріптарсыңдар, алауыз­сың­дар! Әкелі-баланың ымырасызды­ғы­нан, ағалы-інілінің дауласқандығынан, бекті-халқының жауласқандығынан, дұшпаныңның сөзіне алданғандығыңнан қағаныңнан, қағандығыңнан айырыл­дың. Жер-жерге босып сандалдың. Біре­се ілгері шаптың, біресе кері шаптың, барған жерде не пайда таптың? Бек ұл­да­рың құл болды, пәк қыздарың күң бол­ды. Қаның судай құйылды, сүйегің тау­дай үйілді. Түрік бектері, халқы, өкін!” – деп жазылған Күлтегін ес­керткішінде. – Сай-сүйегіңді сырқырататын осы сөздерді мәңгі өшпестей етіп жүрегінің қанымен, шырылдаған жанымен, көзінің жасымен біздің бабаларымыз тасқа қашап жазып кеткен ғой. – Иә. Білге қаған дүние салғанда ын­тымақ-бірліктің белгісі болсын деп Алты Алаш анттасып, аңыр тасқа өзде­рінің таңбасын басқан. Бабалар аңсап кеткен, келешек ұрпаққа өсиет етіп кет­кен аманат бірлік, ынтымақ халқымызға бүгін де керек. Мәңгілік ел орнатамыз деп шарқ ұр­ған, заманының ұлы империясы – Түрік қағанатын құрып, келешекке осыншама байтақ жерді, сарқылмайтын, таусыл­май­тын байлықты, тозбайтын дәстүрді қал­ды­рып кеткен Бумын, Істемі, Құтлығ, Білге қағандар да, абыз Тоныкөк те (Тұң­ғиық), айбынды Күлтегін де – бәрі де біздің бабаларымыз. Байырғы түрік даналары иелік еткен жер де, дәулет те, қалыптасқан дәстүр де, ой-сана да – ең алдымен, қазаққа мирас. Көп түрік енші алып тарасқанда, Қара шаңырақ қа­зақта қалған жоқ па? – деп ақын Мағжан жырлаған­дай, көк тү­ріктің де, көп түріктің де мекені, ата қонысы, түп қазығы – қазіргі осы қазақ даласы. Жаңаша жыл санауға дейін-ақ ірге бекітіп, әр алуан мемлекет құрған сақ, ғұн, үйсін, қаңлы елдері, VІ-VІІІ ғасырлар­дағы түрік, түргеш, қар­­лық қағанаттары, VІІІ-ІХ ға­сыр­лардағы оғыз, қып­шақ, қарахан дәулеттері ХІ-ХІV ғасырлардағы Ал­тын Орда ұлысына ұлас­ты. Ұлы дала төсіндегі алып империялардың сы­нығы – Алтын Орда хан­дығы есеңгіреп, ыдырап, ақыр аяғында бірнеше хандықтарға бөлініп кетті. Ағайынның арасына алауыз­дық кіріп, бүтін ха­лық екі жартыға бөлінді. Бір ата, бір анадан ту­ған­дар жылап айырылысты. Қарға бойлы Қазтуған­ның: Қайран да менің Еділім, Мен салмадым, сен салдың. Қайырлы болсын сіздерге, Бізден бір қалған мынау Еділ жұрт! – деп етегі жасқа толып еңірейтіні осы тұс. Ноғай Ордасы өз алдына ұлыс бо­лып, Ақ Орданың ішінен Қазақ хандығы шықты. Бұл – қазақ деген атаумен алғаш мемлекет құрған хандық еді. Ал Қазақ хандығы, шынтуайтына келгенде, Ұлы далада салтанат құрған мемлекеттік құрылымдардың тікелей жалғасы. Біздің Ұлы Даланың тарихы өзге елден келген саяхатшылардың айтуымен сақталған. Мәселен, Византияның кө­пестері, Қытайдың елшілері, кешегі Ресейдің саяхатшылары, миссионер­лерін қосып есептегенде, бәрі жер-су аттарын, кісі аттарын адам ажырата алмастай етіп өзгертіп жіберген. Ұлы дала туралы бәзбір әңгіме-деректердің қазаққа тіпті қатысы жоқ болып шыға келетіні содан. Әйтпесе, қазақ ру­ла­ры­ның құрлықтың шартарабына быты­рай шашырап, бүкіл жер бетін жаулап алуға жақындағанды­ғын байқайсың. Арғыларын айтпағанда, ғұн­дардың ұлы патшасы Аттиланың (Еділ пат­ша­ның) күллі Еуропаны уысын­да ұстап, әлемді аузына қаратқандығы баршаға аян. Қазақ өздігінен ешкімге соқ­тық­паған, бірақ тиіскен жауды аяма­ған. Әр үйдің белдеуінде бестен-алтыдан жараулы ат байлаулы тұратын болған, жасы онға толған жасөспірімдердің өзі “жау келді” деп аттан салғанда атқа жай­дақ мініп, тайсалмай жауға қарсы шапқан. – Өзінің байтақ тарихында қазақ ылғи осылай жойқын, қым-қиғаш соғыстар мен жаугершілікті басынан кешті емес пе? – Кешегі Ресейге бодан болған үш ғасырда да ондай күндер аз болған жоқ. Тарихымыз табанға тапталды, елге тұтқа болған хан-сұлтандарымыз, билеріміз бен батырларымыз келеке-мазаққа ай­налды. Отаршылдық саясат бізді опасыз­дыққа итермеледі. Ол аз болғандай, Кеңес дәуірінде қазақ тарихы саясаттың ойынына айналды. Сана, руханият күйреді. Түптеп келгенде, бұл ұшы-қиыр­сыз, қиян даланы, абыз даланы түгел иемденудің амалы еді. Бұл бір ғана қазақта емес, әлемде өз­геге отар болған елдердің бәрінің басы­нан өткен жағдай. Мәселен, үнді халқы­ның қайраткер ұлдарының бірі Джава­харлал Неру қызы Индира Гандиге жаз­ған хатында: “Біздің Үндістанның нақты тарихы әлі жасалған жоқ. Үндістан та­рихын ағылшындар жазған, олар бұр­малап, теріс көрсетуге тырысқан. Біз өз тарихымызды өзіміз жазуымыз керек” деп шырылдайтыны тегіннен-тегін емес. – Тіл тағдыры да оңай болып тұрған жоқ қой. – Қазақ жаратылысынан, тегінен шешен, кемеңгер халық. Халқымыздың байтақ тарихын тереңінен тартып, нақты деректермен жүйелі зерттеу керек. Ана тілімізді базардың, нарықтың, күңкілдің тіліне емес, мемлекеттің тіліне айнал­ды­ру керек. Төрде мемлекеттік тілді біл­мейтін, оны менсінбейтін адамдар емес, мемлекеттік тілді меңгерген, оны ардақ тұ­татын, мемлекеттің тарихын, мәде­ниетін, әдебиетін, халықтың салт-дәс­тү­рін дәріптейтін азаматтар отырулары керек. Жиырмасыншы ғасырдың соңында, жаңа мыңжылдықтың басында тәуелсіз мемлекет құрдық. Бұл бұрын-соңды ел тарихында болмаған оқиға еді. Жүген, құрық тимеген, ауыздықталмаған асау тайдай жас мемлекетті бас білдіру де, жөнге салу да оңай болған жоқ. Тәуел­сіз­дікті алу да, оны баянды ету де, мем­лекеттікті орнату да, оны орнықтыру да оңай емес. Осы орайда бұралаң-бұл­та­ры­сы көп шырғалаң жолдан елімізді аман алып шығып, бүгінге жеткізген Елба­сы­ның ерен еңбегінің, салиқалы, терең саясатының мем­­­­ле­кет­тігімізді қалып­тастырып, оны орнықтырып, баянды ету жо­лындағы орасан еңбегінің тарихы­мыз­да алтын әріппен жазыла­­­­тын­дығында еш күмән жоқ. – Ата тарихымыз терең зерттеліп, мемлекеттігімізді дәуірлеу мәселесі бір ізге түсіріліп, жүйеленуге тиіс. Осы жайын таратып айта кетсеңіз. – Ол үшін жалпы жұртқа ұғынықты, сүйсініп оқитын тарих оқулығы жазылуы керек. Тарихқа тіл бітіріп, оған жан са­лып, рухын асқақтататын уақыт келді. Бізге енді КПСС тарихымен сусындаған та­рихшылардан гөрі, жаңа заманды сезі­не білген білікті тарихшылардың жаңа легі керек. Халық тарихы тұлғалар ар­қылы жасалуы керек. Кейінгі кезде елді шатастыратын балама тарих жазушылар көбейіп барады. Қолы қалт еткендер дін мен тарих тақы­ры­бын ермек қылатынды шығарды. Қа­зақ тарихы еріккеннің ермегіне айнал­мауы керек. Бүгінгі Мемлекет тарихы институтын да Елбасы қазақ тарихын бір жүйеге түсіріп, анық тарихты жазу үшін құрып отыр деп ойлаймын. – Тектілік, ұлттық сана деген бар ғой. – Сұрағыңның астарын түсіндім. Шы­нында, мені соңғы кездері осы мәсе­ле қатты толғандырып жүр. Тұтас елді біріктіретін ұлттық сананы қалай қалып­тастыруға болады деген сауал көп тол­ған­дырады. Бүгінде қазақ ұлт ретінде әлі қалыптасқан жоқ дейтіндер де аз емес. Әр адамның жасы секілді – тарих ғы­лымының да, ұлттың да жасы болады. Қа­зақ ұлты ішкі потен­циалы мол жас ұлт­тар­дың бірі. Тарихи сұрыпталу негізінде бүгінде өз алдына дер­бес мемлекет құруға қол жеткізіп отыр. Ен­дігі жерде ұлттық сананы қалыптастыру үшін Ұлы дала та­рихын ұрпақ санасын­да жаңғыртуға күш са­луымыз керек. Ұр­пақ­ты тарихпен ауыздан­дыру керек, жастайы­нан санасына сіңіріп, жаттатуымыз керек. – Сонда ата та­ри­хымыз туралы шырылдап сөй­лей­тін кез жетті дейсіз ғой. – О не деге­нің. Келешек ұр­паққа ата тари­хын оқытып, үй­ретпеу – сәбиді ана сүтінен айыр­ғанмен бір­дей қылмыс бо­лар еді. Өкініші сол, бүгінде та­рихын, тегін біл­мейтін ұрпақтың жаңа легі өсіп ке­леді. Ең қорқы­ныштысы – ұлт та­рихын білмей­тін адам Отанын да сый­ла­майтын бо­ла­ды. Онда патриоттық тәрбие береміз, отаншылдыққа баулимыз дегеніміздің бәрі далбаса болып шығады. Ұлт та­рихын білмеген адамнан пәлендей жақ­сылық күтуге болмайды. Кешегі ке­ңес үкіметі тұсында тарих идеологияның бірден-бір құралы болды. Әрбір ма­мандыққа сай оқу жоспары жасалғанда СОКП тарихы, ғылыми коммунизм міндетті түрде мемлекеттік емтиханға енгізілетін. Ендеше, ұлт тарихы, мемлекеттілік тарихы оқу орындарында міндетті түрде оқытылып, ол пәндерден мемлекеттік емтихан қабылдануы тиіс. Әсіресе, жоғары оқу орындарында Жаңа заманның жаңа тарихы арнайы пән ретінде оқытылуы тиіс. Оны оқыта алатын, үйрете алатын білімді мамандар керек. Бұл міндетті бүгінгі саны бар, сапасы жоқ тарихшылар атқара алмайды. Сол себепті тарихшылардың жаңа буынын, жаңа легін әзірлеу керек. Тарих туралы жалпылама сөйлеп, ойына келгенді айтуды тоқтату керек. – Деректермен, нақты сөйлеу керек дейсіз ғой. – Ойымды бірден түсіндің. Тарихтың қайнар көзі – дерек. Тарих ғылымының маңызды саласы – деректану. Өкінішке қарай, ұзақ жылдар бойы осы ақиқат еленбей келді, тарихымыз деректанусыз жазылды. Тек тәуелсіздік алғаннан бері ғана деректануға мән беріліп, ұлттық деректер тарих ғылымына қызмет ете бастады. Мәселен, Ресейде деректану ғылымының тұтас мектебі қалыптасқан, батыста да солай. Сондықтан да өрке­ниетті елдердегідей, тарихты деректану іліміне сүйеніп қана жазу керек. Тарихқа қатысты зерттеулер де, тарих саласынан қорғалып жатқан диссертациялар да – бәрі де тарихымызды тұтас, жүйелі жа­зу­ға қызмет етуі тиіс. Ғылымға еш пай­дасы жоқ тақырыптарды жаздыруды, қалай болса солай диссертация қор­ғатуды тоқтатқан жөн. Тарихымызға қатысты деректерді тынбай іздеу керек. Әлемде теңдесі жоқ “Мәдени мұра” мемлекеттік бағдарла­ма­сы­ның арқасында да жер-жерден бір­та­лай деректер жинақталды. Сол дерек­тер­дің өзін бұрынғы тарих көздерімен са­лыс­тырып, Ұлы даланың тарихын жазуға пайдалансақ дейміз. Иә, “Мәдени мұра” бағ­дарламасы бойынша жинақталған, жа­рияланған мұралар да зерттеудің дереккөзіне айналуы тиіс. – Сұхбатымыздың негізгі өзегі, өзіңіз бас болып, жобасы жасалып, алғашқы том­дары жарық көре бастаған жаңа за­ман­ның жаңа тарихын – “Тәуелсіздік ше­жіресін” оқырмандарға таратып айта кетсеңіз. – Тәуелсіз Қазақ елінің тарихына зер салған адам осы күннің өзінде Қазақ­стан­ның тарихына қатысты құжаттардың газеттерде өшіп, жыртылып тоза баста­ған­дығына көз жеткізген болар еді. Енді бір 10-15 жылда одан да айырылып қа­луы­мыз ғажап емес. Сол кемшіліктің ор­нын толтыру мақсатында Қазақстан Рес­публикасы Президенттік мәдениет ор­та­лы­ғы соңғы жылдары Елбасының мақұл­дауымен “Қазақстан Республикасы” се­риясымен “Жаңа заманның жаңа та­рихын – Тәуелсіздік шежіресін” дай­ын­дап шығара бастады. Мемлекетіміздің тарихымен үнемі, үзілмей жалғаса беретін, жариялана беретін, сөйтіп түбінде өз алдына жеке, байтақ кітапхананы құрайтын көп­том­дық жобаның “Қазақстан Республикасы” сериясымен “Тәуелсіздік шежіресі”, “Елмен сырласу” “Елбасы жолдады – елі қолдады”, “Әлем Қазақстан туралы, әлем Президент туралы” атты төрт түрлі сериямен соңғы екі жылда 14 кітабы “Күлтегін” баспасынан жарыққа шықты. “Тәуелсіздік шежіресі” – Тәуелсіз Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың әлемдік экономи­каның ғаламдану жағдайында бәсекеге қабілетті, экономикада – шаруашылық жүргізудің нарықтық тәсіліне, саясатта – дәйекті демо­кра­тия­ға, идеологияда – пікір алуандығына негізделген әлеумет­тік бағдарлы мемле­кет орнатудың қ­а­зақ­стандық моделін қалыптастыруға және еліміздің дү­ние­жүзілік қауым­дастықтан лайықты орын алуына құқық­тық негіз қалайтын әр кезең бойынша өмірге жолдама ал­ған заңнамалық акті­лердің атауларын қам­титын көптом­дық басылым. Бұл басылымға Елбасы қол қойған, мем­ле­кетті және мем­лекеттілікті қалып­тастыру мен ны­ғай­туға, экономи­калық және саяси құрылыстың ірге­та­сын қалауға ба­ғыт­талған тәуел­сіздік, шекара, қа­рулы күштер, ұлт­тық қауіпсіздік, тіл, ұлттық валюта туралы және тағы бас­қа көптеген ір­гелі кұжаттар ен­гізілген. Тәуелсіз мем­лекет­тің Президенті ретінде Нұрсұлтан Әбішұлы саяси қызметінің алғашқы күндерінің өзінде-ақ мемлекетті құру және ұлттық мемлекеттілікті жасампаз­дықпен баянды етуді көздеген айқын идеяны ұстанды. Бұл Елбасының мем­лекетіміздің әлеуметтік-экономикалық және саяси беріктігі мен халықаралық беделін арттыруға бағытталған, ішкі және сыртқы саясаттағы басымдықтарға деген көзқарастары мен ұстанымдарын жүйелі және мақсатты түрде жеткізген, көптеген тарихи, дәстүрлі Жолдауларынан көрініс тапты. Президенттің 1996 жылдан бас­талған Қазақстан халқына Жолдаулары толық қамтылған келесі серия “Елбасы жолдады – елі қолдады” деп аталады. Елбасы әлемдегі дамыған мемлекет­тер­дің бай тәжірибесін таразылай оты­рып, тәуелсіздігін жаңа алған еліміздің жаһандық өркениет көшіне қосылуының бірден-бір дұрыс жолын нұсқап және жүзеге асыруды өз жауапкершілігіне алып, оны жыл сайынғы халыққа ар­наған жолдауларында егжей-тегжейлі баян­дап келеді. 2009 жылғы дәстүрлі Жолдауында Президентіміз тәуел­сіз­­дік­­тің толыққанды шежіресін жазу міндетін де ұлт зиялыларының алдына талап етіп қойған болатын. Бұл теңдессіз жобаны Елбасының осы тапсырмасы негізінде шығып жатқан еңбек деп түсінуіміз керек. – Іргелі еңбектің бұдан өзге томдары туралы да таратып айта кетсеңіз. – Осы орайда шығарылып жатқан “Әлем Қазақстан туралы. Әлем Президент туралы” басылымы – тәуелсіз Қазақстан мемлекетінің негізін қалаушы, оның тұңғыш Президентінің әлемдік өркениет дамуының теориясы мен арғы-бергі тәжірибесін терең пайымдап, жан-жақты талдап, Қазақстан жағдайында оны рет-ретімен жүзеге асыруы нәтижесінде халықаралық қауымдастықтан лайықты өз орнын тапқан Қазақ елінің жасампаздығын паш ететін көптомдық болып табылады. Жинақ Қазақстан туралы, оның Президенті Н.Назарбаев туралы қазақ, орыс, ағылшын, неміс және т.б. тілдер­дегі деректерден жинақталып, отандық және шетелдік БАҚ жарияланымдары­нан, Қазақстан Президентінің мұрағаты қорларынан алынған құжаттардан және Н.Назарбаевтың көшбасшылық фено­меніне арналған кең көлемді материал­дардан түзілді. “Елмен сырласудың” қазіргі күнге жарық көрген жинақтарына әр жыл­дар­дағы Елбасының Парламент отырыс­тарында, баспасөз конференцияларында, ел алдында сөйлеген сөздері, көгілдір экранда тікелей эфир арқылы еліміздің көркеюі жолындағы көкейкесті мәселе­лерді көтерген баяндамалары, сөздері, ел және шетел журналистеріне берген сұх­баттары, оқыған дәрістері жинақталды. “Қазақстан Республикасы. Тәуелсіздік шежіресі” деп аталатын көп сериялы жинақ еліміз тарихында тұңғыш рет жарық көріп отыр және мұны тәуелсіздік шежіресі, тұңғыш Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың ерлікке толы ерен еңбегінің жемісі, жаңа заманның – жаңа тарихы десе де болады. Бұл, түптеп келгенде, дербес, жаңа мемлекеттігіміздің шежіресі, анық тарихы. Бұл игі бастама бұдан былай да жалғасын тауып, жаңа томдар жарық көре беретін болады. Қазіргі таңда ұлы далада байырғы бабаларымыз жасаған байтақ тарихты баяндайтын біршама еңбектер жарық көр­­­ді. Дегенмен, біз жас ұрпақтың бо­­­йына, санасына отаншылдықты, мемлекетшіл­дік­ті сіңіреміз десек, осы жаңа тарихы­мызды оқытуға күш салуымыз керек. Тәуелсіздіктің шынайы шежіресіндей бұл құжаттық көптомдық еңбек еліміздің жаңа тарихын, талайлы тағдырын бағалай білетін отаншыл, мемлекетшіл оқырман қауымның сүйіп оқитын кітабына және жаңа тарихымызды насихаттаудың мүлтіксіз құралына айналатынына еш күмән жоқ. Биылғы жылы Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі – бұл мемлекетімізді және аймақтағы қауіпсіздікті қамтамасыз етудегі оның жетістіктері мен жаһандық қауіпсіздікке қосқан орасан зор үлесін нақты мойындау. “Қазақстан Республикасы” сериясы­мен шығып жатқан ғылыми-деректік еңбектердің құндылығы – олардың Отан тарихына деген қызығушылықты, тәуелсіз мемлекеттің саяси мұрасын қадір тұтуға, Елбасына деген құрмет сезімін, өскелең ұрпақтың туған жерге деген сүйіспеншілігі мен отансүйгіштігін бойына сіңіретіндігінде, елдегі және әлемдегі түбегейлі қоғамдық-саяси қайта құрулардың жалпы үрдісімен біте қайнасып жатқан Қазақстанның тәуелсіз мемлекет ретіндегі даму динамикасын жіті көзбен қадағалауға мүмкіндік беретіндігінде. Бұл жинақ кез келген үйдің төрінде тұратын маңызды серия болып табы­лады. Сондықтан да бұл нақты дерек­көздерден тұратын еңбектерді барлық оқу орын­дарының бағдарламасына енгізіп, арнайы курс ретінде оқытқан жөн. Биылғы жылы Президенттік мәдениет орталығының “Қа­зақстан мем­лекеттілігі және Президенттік институ­тын зерттеу зертханасы” қыз­мет­кер­лері Байланыс және ақпарат ми­нистрлігінің қолдауымен аталған серия бойынша тағы 17 кітап шығаруды жоспар­лап отыр де­сем, 1991-2015 жылдар аралы­ғын қам­титын материалдардан түзілген дерек­намалық еңбектер 138 томдық кітапты құрамақшы. Се­рия­лық еңбектің “Әлем Қазақстан туралы. Әлем Пре­зидент ту­ра­лы” басылымына қатысты шет­ел­дер­де жария­лан­ған материалдар қазіргі таңда Ота­нымыздың шет мемлекеттердегі ел­шіліктері ар­қы­лы жинақталу үс­тінде. Осыған бай­ланысты бұл серияның көлемі әлі де арта түседі. Осылайша бұл мемлекеттік қыз­мет­керлерге, сая­сат­керлерге, ғалымдарға, студенттерге, мектеп оқушыларына, Отан тарихына қызығушыларға, қоғам­дық ұйымдарға, тәуелсіз Қазақ­­станды білемін деушілерге өте қажет, ұрпақты отаншылдыққа баулитын және ешқашан аяқталмайтын, үнемі үздіксіз жалғаса беретін серия болады әрі Қазақстан Республикасының шынайы шежіресіне, келешекте өз алдына дербес кітапханаға айналатынына сенімдіміз. Тәуелсіздіктің жиырма жылдығына орай жарық көре бастаған шежірелі кітаптың алғашқы 14 томының ресми тұсаукесер рәсімін ертең елордадағы Президенттік мәдениет орталығында өткізуді жоспарлап отырмыз. – Әңгімеңізге рахмет. Әңгімелескен Сүлеймен МӘМЕТ.