БАРЫСТЫҢ БҰЛҚЫНУЫ

ҮСТІМІЗДЕГІ ЖЫЛДЫҢ БІРІНШІ ТОҚСАНЫН ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫ 6,5 ПАЙЫЗ ӨСУМЕН ҚОРЫТЫНДЫЛАДЫ Газетімізде бұдан бұрын хабарла­ғаны­мыздай, еліміздің экономикасы үстіміз­дегі жылдың бірінші тоқсанының қоры­тындысында тамаша көрсеткіштерге қол жеткізді. Мұның өзі экономикамыздың дағдарысты кезеңнен сәтті шығып келе жатқандығын ғана көрсетіп қана қоймай, сонымен қатар соңғы уақыттары жүр­гізіл­­ген жұмыстардың нәтижесінде жаңа­ша даму арнасына келіп түскендігін бай­қат­қандай. Қалай алып қарағанда да эко­номикалық дамудың ендігі беталысында нәтижелердің жаңа бір көкжиегі көзге ұрып, көріне бастағандай. Енді нақты көрсеткіштерге келейік. Бірінші тоқсан қорытындысында ішкі жалпы өнімнің өсімі өткен жылдың осы мерзімімен салыстырғанда 6,5 пайызды құрады. Соның ішінде өнеркәсіптің өсім деңгейі 11,5 пайыз, ауыл шаруашы­лы­ғы­ның өсім деңгейі 2,4 пайыз, сауданың өсім деңгейі 11,5 пайыз, көлік саласының өсім деңгейі 5,2 пайыз, байланыс сала­сы­ның өсім деңгейі 4,5 пайыз болды. Шы­нында да ауыз толтырып айтарлық­тай тамаша көрсеткіштер емес пе. Отандық сарапшылардың бағалауы бойынша әлемде дағдарысты шақ әлі толық аяқталып болмағанымен Қазақ­стан экономикасының осылайша өсудің серпінді деңгейін байқатуы оның жедел түрде қалпына келіп отырғандығын та­нытады. Мұның тікелей белгілері – негізгі локомотиві бірінші тоқсанда 18,7 пайыз даму көрсеткішіне қол жеткізген өңдеу өнеркәсібі болып табылатын жалпы өнеркәсіптік саланың өсімінен, ал жанама белгілері – рыноктық жан­дану­дың ішкі мүмкіндіктерін ашып көрсетіп, тұтыну деңгейінің артуынан анық білі­нетін сауда, көлік және байланыс сала­ларының өсімінен байқалып отыр. Сонымен қатар еліміз Ресей және Беларусь елдерімен Кеден одағына бірігіп жатқан тұста экономиканың осылайша қарқын алуы Қазақстанның аталған мәселе жөніндегі алған бағытының дұрыс екендігін де тағы бір дәлелдеп берді. Белгіленген шаралар мен атқарылған істердің барлығы Елбасының сара сая­сатының же­місі деп айқын айта аламыз. Бұл соны­мен қатар Елбасының дағда­рыс­ты сәт­тер­де берген тапсырмаларын дереу бас­шылыққа алып, жедел жүзеге асыра алған Кәрім Мәсімов Үкіметінің жемісті қызметін де көрсетеді. Қазақстан экономикасының әлем бойынша алғанда ауытқымалы болады деп болжамдалған 2010 жыл басталы­сымен осындай жақсы нәтиже көрсетуі несімен құнды? Осы мәселе туралы бір ауыз сөз қозғай кетейік. Жуықта Мәскеу қаласында дағда­рыс­ты кезеңдегі әлем экономикасының ба­ғыт-бағдарлары мен тынысына кәсіпқой түрде зерттеулер жүргізумен танымал­дық­қа ие болған Дағдарыстан кейінгі әлем институтының кезекті баяндамасы әзір болып, осы мәселеге байланысты арнайы өткізілген дөңгелек үстелде оның қорытындылары жарияланғаны белгілі. 130 беттен тұратын бұл баяндама әлемнің 53 елінен 247 сарапшының қатысуымен әзірленген. Онда сарапшыларға эконо­миканың қазіргі жағдайы, дағдарыстан шығу сценарийлері, болашақ беталысы, алдынан кездесуі мүмкін жаңа қатерлер туралы және басқа да сұрақтар қойылған. Сарапшылар осы сұрақтардың барлығы­на нақты жауап беріп, соларға қатысты өздерінің көзқарастары мен пікірлерін, ұсыныстарын білдірген. Осы бойынша әңгіме қозғайтын бол­сақ, сауалнамаға қатысқан сарапшылар­дың 60 пайызға жуығы әлемдік қаржы дағдарысы әлі аяқталып болған жоқ деп есеп­тейді. Мұнан басқа 37 пайызы дағ­дарысқа қатысты әлде де болса белгілі бір қорытынды түюге асықпау қажеттігін айтады. “Дағдарыс әлі аяқталған жоқ, – дейді Ка­наданың тәуелсіз бизнес-кеңесшісі Саймон Чарльз Перси Германт. – Дағ­дарыс алғаш белгі берген 5 жыл уақыттан бергі жауапсыздығымыз бен әрекет­сіз­дігіміздің орнын толтыру үшін мемле­кеттер басшылары мен үкіметтеріне әлі де алты ай бойы жанталасып жұмыс істеу керек”. “Дағдарыстың негізгі толқындары әлі алдымызда тұр, – деп ескертеді Өзбек­станнан Еуропалық бизнес ассоциация­сы­ның қаржыгері Аделия Атабаева. – Бұл дағдарысты әдетте жерді баяу діріл­детіп басталатын, қуатты толқындары соңында тұратын ауыр жер сілкінісімен салыс­ты­руға болады. Демек, біздің қазіргі бастан кешіп жатқанымыз дағдарыстың бастама белгілері ғана. Ал ауыр зілзала әлі алдымызда тұр”. Сарапшылардың 85 пайызға жуығы әлемдік экономикадағы дағдарыстың жаңа толқындары таяудағы он жылдың ішінде болып өтетіндігін айтады. Олар­дың пайымдауынша, қазіргі дағдарыс толқындары экономиканың басты дертін ғана ашып берді. Оның қаржы саласында тұрғандығын көрсетті. Ал ендігі кезекте оның негізгі салдарлары геосаяси саладан көрініс бере бастайды. Енді дамыған, дамушы және шикізаттық экономикалар арасындағы айырмашылық барған сайын ашыла түседі. Сонымен қатар сарапшылардың  бол­жамы бойынша бұл дағдарыстан ұта­тын­дар да ұтылатындар да болады. Негізгі ұтылатындар даму жағынан артта қалған елдер мен шикізаттық мемлекеттер. Өйт­кені оларда мемлекеттік басқару саласы сапасыз, бизнестің дамуы тұрақсыз. Соны­мен қатар оған халық санының азаюы да әсер етеді. Соның ішінде көптеген сарапшылар ендігі кезекте әлемдік экономикада жаңа көш­басшылар мен қарқынды дамушы елдердің көп өтпей-ақ қара көрсете­тін­дігін айтады. Көптеген сарапшылар осы топқа Қазақстанды да қосып отыр. Са­рап­шылар пікірінен қорытынды шығар­ған баяндаманың өзінде бұл жайында бы­лай делінген: “Қазақстанда елді үдеме­лі индустрияландыру үдерісі дағдарысты шақтың өзінде-ақ басталып кетті. Соның нәтижесінде Қазақстан экономикасы 2009 жылдың қорытындысы бойынша 1,1 пайызға өссе, өнеркәсіптің өсімі  1,7 пайыз­ды құрады. Бұл 2009 жылдың қоры­тындысындағы тек ТМД елдеріндегі ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлем бойынша алғанда саусақпен санарлықтай өте сирек  жетістіктердің бірі. Салыстыру үшін келтірсек, Ресей ішкі жалпы өнімі аталған жылы 6-8 пайызға төмендесе, Украинанікі  14-15 пайызға құлдырады”. Сонымен қатар Дағдарыстан кейінгі әлем институтының осы жаңа баян­дамасында Ресейдің ТМД аясында әлде де болса көшбасшылық рөлді сақтап келе жатқандығы, бірақ мұндағы экономика­лық жаңарулар үдерісі тым ұзаққа созы­ла­тын болса, онда бұл рөл Қазақстанға көшетіндігі айтылады. Қазақстанда дағдарыс пен күрес шараларының сәтті жүргізілуі тек ТМД-ға ғана емес, сонымен қатар бүкіл әлемге үлгі болғандығы баяндалады. Осыған орай сарапшылардың бір қатары Ресейге қазақстандық тәжірибені жедел қабылдап, қолдану қажеттігін ескерткен екен. Мәскеуде өткен дөңгелек үстелге қатысқан сарапшылардың арасынан осы баяндаманы әзірлеуге белсене қатысушы Ресейдің Дағдарыстан кейінгі даму институтының директоры Екатерина Шипованың пікірін келтірейік. Ол былай деген еді: “Дағдарысты шақтың өзінде-ақ Қазақстанның мұндай жоғарғы нәтижеге жетуінің бірнеше себебі бар. Біріншіден, мемлекеттің экономикаға ішкі жалпы өнім деңгейімен алғанда үлкен көмек көрсетуі. Екіншіден, дағдарыспен күрес шаралары­ның жедел жүзеге асырылуы: Қазақстан дағдарыспен күрес шараларына бөлінген мемлекет көмегінің нақты секторға жедел жетуіне өте үлкен көңіл бөлді. Үшіншіден, бизнеске жақсы көмек көрсетілді. Тікелей қаржы көмегін айтпағанның өзінде шикізат секторына түсетін ауырпалықты жеңіл­детуге бағытталған жаңа Салық кодексі  енгізілді. Сонымен қатар елдің әлеуметтік саласына жасалынған қолдау да өте сәтті болып шықты. Мәселен Қазақстан үлес­керлердің мәселесін шешу проблемасын мемлекет қолға алған бірден-бір ел болып табылады. Осының өзі құрметтеуге тұрар­лық жағдай. Әйтпегенде үлескерлер осы үлкен ауыртпалықпен күресте жеке қалған болар еді”. Ал Ресейдің “Бизнес солидар­ность” үкіметтік емес ұйымының дирек­торы Виталий Седневтің айтуынша, Қа­зақ­стандағы рецессиялық кезең бар бол­ғаны төрт-ақ айға созылған. “Себебі, – дейді ол, – Қазақстанның 2007-2009 жыл­дардағы дағдарыспен күрес саясаты ба­рынша сәтті болып шықты. Біздің зерт­теулеріміздің қорытындысы бойынша дағ­дарыспен күрес шаралары жөнінде Қазақ­стан оны сәтті жүзеге асырған алғашқы 10 мемлекеттің ішіне кірді. Тіпті ол бұл жөнінен Жапонияны да артқа қалдырып отыр”. HSBC банкі басқармасының төрағасы Саймен Мюнтер Қазақстанның қабыл­даған дағдарыспен күрес шаралары эко­но­миканың көптеген салаларына жағымды ықпал еткендігін айтса, Ресейдің “Эко­но­микалық талдаулар институты” қоры­ның президенті Андрей Илларионов Қазақстанның дағдарыстан бірінші болып шыққан ел екендігін және дағдарысты сәттің өзінде өндіріс көлемін өсіре алғандығын атап көрсеткен. Жалпы сарапшылардың Қазақстан жайындағы осындай пікірлерін бұдан әрі де көптеп келтіре беруге болады. Неліктен Қазақстанның дағдарыспен күрес шаралары соншама сәтті болып отыр? Жалпы Қазақстан экономика­сы­ның тәуелсіздікке ие болған алғашқы жыл­дардағы ауыртпалықтан бергі қарқын­ды дамуының сыры неде? Біздің еліміз көп ұлтты болып саналса да, халқымыз­дың татулығына да көптеген елдер назар аудара бастағандығы байқалады. Бұл мәселенің өзін қалай түсіндіруге болар еді? Міне, осы сұрақтардың барлығына да  автор ретінде біздің өзіміздің де ой-толғаныстарымыз бен жеке жауабымыз бар. Еліміздің бас басылымы “Егемен Қазақстан” газетінің журналисі ретінде көп­теген шетелдерде  іссапарларда болға­ны­мызда бір байқағанымыз, Батыстың көптеген елдерінде мемлекет басқару моделі бұрыннан қалыптасқан. Оның заң шеңберінде ғана жүзеге асырылатындығы байқалады. Былайша айтқанда, елдердің президенттері мен премьер-министрлері осы қызметтерге келеді де, кетеді. Сондықтан экономиканы, әлеуметтік саланы жақсартуда тың ізденістер жасап, көп бас ауыртып жатпайтындай. Ол елдерде кәсіпкерлік әбден дамып жетілген. Сондықтан көбінесе соған ғана сенім артып, негізінен конституциялық қағидаттарды сақтап отырсақ болды деп есептейтіндей. Ал бізде бәрі де жаңадан басталып келе жатыр. Ел тарихында бірінші рет президент сайладық. Ол сайлау біз үшін өте сәтті болды. Бағымызға орай Нұрсұлтан Назарбаев секілді қарапайым халық ортасынан шығып, сан ұлттың өкілдерімен біте қайнасып өскен, білімі мен білігі мол кемел тұлғаны таңдай алдық. Екіншіден, ұзақ жылдарғы жоспарлы экономикадан кейін тұңғыш рет нарықтық экономиканы құрдық. Тәуелсіз ел ретінде көптеген елдермен тікелей қарым-қатынасқа жаңадан түсіп, айналамыздан, әлем халықтарынан көп зерттеп, көп үйрену үстіндеміз. Міне, сондықтан да біздің тұңғыш Президенті­міз Нұрсұлтан Назарбаев арада сан ға­сыр­лар өткеннен кейін барып өз тәуел­сіздігіне ие болған халқының алдында барлық жауапкершілікті мойнына ала отырып, қызмет етуде. Елді ел ету, ата-бабамыздан қалған сайын даламызды жерұйық жер ету қамына барынша күш-жігерімен кірісіп отыр. Уақытпен санаспай қызмет етіп, ұрпаққа гүлденген жер мен бақытты да берекелі дамыған елді қалдыру – Елбасының  алдына қойған ұлы мақсаты. Осы жағдай Елбасымыздың өзіне де қосымша қуат беретіндей. Қажымайды, талмайды, шаршамайды. Уақытпен санаспай жұмыс істейді. Өзгелерден де осыны талап етеді. Менің ойымша, қазіргі Қазақстан феномендігінің бір сыры осында. Қазақстанда мемлекет басқарудың ізденгіш те тиімді моделінің жедел қалыптасып келе жатқандығының да бір сыры осында. Дағдарысты кезеңнің өзінде-ақ одан кейінгі дамуы мәселесіне мән беріліп, уақыттан ұта қимылдауға ерекше ден қойылып, үдемелі индустрияландыру бағдарламасының қолға алынуының да мәнісі осында. Бірінші тоқсан қорытындысы бізге ең алдымен осыны дәлелдеп берді. Ол алдағы уақытта болатын секірісті сәттерді қамтамасыз ету үшін Азиялық тау барысының бұла күшін бойына жинап, қазіргі күні қатты ширығу үстінде екендігін, бұлқынысты сәттерді бастан кешіріп отырғандығын көрсетті. Мемлекеттің белгілі бір кезең ішінде жүзеге асырып үлгерген осы шаралары­ның нәтижесінде еліміздің әлеуметтік саласы дағдарыстық кезеңнен соншама бір зардап көрмей шықты деп айта аламыз. Жұмыссыздық белең алған жоқ. Бұған Үкіметтің аса ірі кәсіпорын­дармен жұмыстан қысқартпау жөнінде арнайы меморандум жасасуы, еліміздің ішінде “Жол картасы” бағдарламасының жедел әзір­леніп, іске қосылуы үлкен әсер етті. Егер 2010 жылдың басында елдегі жұ­мыс­сыз халықтың саны 554,5 мың адам­ды құрап, жұмыссыздық деңгейі 6,6 пай­ыз болса, алдын ала мәліметтер бой­ын­ша, үстіміздегі жылдың бірінші тоқса­нында елдегі жұмыссыздар саны 526,2 мың адамды құрап, жұмыссыздық дең­гейі 6,2 пайыз болды. 2010 жылдың бі­рінші тоқсанында 2009 жылмен салыс­тыр­ғанда жұмыс істейтін адамдардың саны 8 млн. адамды құрап, 197,8 адамға өсті. Жыл басынан бері халықты еңбекпен қамтудың аймақтық бағдарламаларына сәйкес 17,1 мың жұмыссыз қайта даяр­лану мамандықтарын алуға жіберілсе, 30,1 мың адам қоғамдық жұмыстарға ба­ғытталды. Әлеуметтік жұмыс орындарына 11,9 адам орналастырылды. 10,1 қыз бен жігіт жастар практикасынан өтті. 2010 жылдың 1 сәуіріндегі мәлімет бойынша республикамызда 41 мың жұмыс орны құрылды. Мұның 16,2 мыңы ауылды жерлерде құрылды. Міне, осы жағдайдың бәрі осы аптада өткен Үкімет отырысында 2010 жылдың бірінші тоқсанының қорытындысын қараған тұста сөз болған еді. Онда негізгі баяндаманы жасаған Экономикалық даму және сауда министрі Жанар Айтжанова өнеркәсіп өндірісінің өсуі республиканың барлық облыстарында байқалғандығын атап көрсетті. Мұның өзі еліміздің өңірлік бағдарламалар бойынша дұрыс жұмыс істеп келе жатқандығын да байқататын болса керек. Премьер-Министрдің орынбасары Индустрия және технологиялар министрі Әсет Исекешевтің айтуы бойынша жуықта ғана Президенттің Жарлығымен бекітілген 2010-2014 жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық даму бағдарламасы экономикалық дамудың жаңа тынысын ашуға тиіс. Үстіміздегі жылдың өзінде осы бойынша 144 индустриялық нысанның жұмысы аяқталады. Осыған 713,6 млрд. теңге бағытталып отыр. Осының негізінде жаңадан 20 мың жұмыс орны ашылмақ. Осы индустриялық нысандардың 72-сі бірінші жартыжылдықта аяқталуы тиіс. Бұл жөніндегі жұмыстар Павлодар, Маңғыстау, Ақмола облыстарында жоғары деңгейде жүргізілуде. Ал үстіміздегі жылдың екінші жартысында тағы да 72 жоба жүзеге асады. Осы жобаларға бөлінген 440 млрд. теңгенің қазірдің өзінде 263 млрд. теңгесі немесе 60 пайызы игерілген. Бұл жоба­лар­дың жүзеге асырылуы жағынан қазіргі күні Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан облыстары алда келеді. Мәселен, Қарағанды облысында қазірдің өзінде жобалардың әзірлігі 84,3 пайызды құрап отыр. Сонымен қатар қазірдің өзінде жүзеге асқан жобалар да бар. Олардың қатарын­да Оңтүстік Қазақстан облысындағы керамогранит шығаратын зауытты, мақ­таның сорттық тұқымдық материалдарын шығаратын зауытты, Қызылорда облы­сындағы қиыршық тас шығаратын зауытты айтуға болады. Ал осы сәуір айының ішінде Ақтөбе облысындағы құс фабрикасын қайта жаңғырту жобасы, Маңғыстау облысындағы шағын кемелер жөндейтін зауыт құрылысы аяқталмақ. Кезегін күткен жобалардың тізімін, міне, осылайша жалғастыра беруге болады. Ауыл шаруашылығы министрі Ақылбек Күрішбаев отырыс барысында жасаған баяндамасында осы салада бірінші тоқсанда 143,5 млрд. теңгенің өнімдері өндірілгендігін айтты. Бұл өткен жылдың осы мерзіміндегіден 2,4 пайызға артық. Қазіргі күні еліміздің оңтүстік және оңтүстік-шығыс өңірлерінде көктемгі егіс жұмыстары қызу жүргізілуде. Алдын- ала мәліметтер бойынша биылғы жылы жалпы республика бойынша 22,1 млн. гектар жерге егін салынбақ. Бұл 2009 жылғы деңгейден 0,7 млн. гектарға артық. 2010 жылдың 1 сәуіріндегі мәлімет бойынша республикадағы мал басы барлық түлік түрлері бойынша өсе түскен. Мәселен, мүйізді ірі қара саны 1,7 пайызға, қой мен ешкі саны 3,2 пайыз­ға, жылқы саны 4,5 пайызға, шош­қа 0,4 пайызға, түйе саны 4,1 пайызға, ал құс саны 11,4 пайызға өскен. Бірінші тоқсанда ауыл шаруашылығындағы өңдеу саласында өнім шығару 11 пайызға артқан. Қазіргі күні еліміздің ауыл шаруашы­лығы саласындағы серпінді жобалар жөнінде “ҚазАгро” холдингі бойынша көп­теген жұмыстар жүзеге асырылуда. Отырыста бұл жайында аталған хол­дингтің басшысы Асылжан Мамытбеков баяндап өтті. Оның айтуынша 57 млрд. теңгенің 55 жобасы қаржыландыру үстінде. Осы жобалардың 15-і бірінші жартыжылдықта іске қосылып, пайдалануға берілмек. “Самұрық-Қазына” қорының басшы­сы Қайрат Келімбетов осы қор бойынша жалпы құны 20 млрд. долларды құрайтын 40 ірі жобаның іске асырылатындығын айтты. Мұның 19-ы еліміздің индустрия­ландыру картасына енгізілген аса ірі жо­балар болып табылады. Олардың жалпы құны 14,6 млрд. долларды құрайды. Қор шағын және орта бизнесті қолдау мақсатында бірінші тоқсанда 18 млрд. теңгенің қаржысын екінші деңгейдегі банктерге орналастырып отыр. Міне, осы бағдарламаның шеңберінде ғана 21 мыңға жуық жұмыс орнын құруға қолдау көрсетілетін болады. Үстіміздегі жылы қор құрамындағы 12 ірі компания бірінші тоқсанды 822 млрд. теңгенің кірісімен аяқтады. Бұл жоспар­дағыдан 7 пайызға артық. Соның ішінде “Самұрық-Энерго” компаниясындағы электр қуатын өндіру көрсеткіші 10 пайызға арта түскендігін айтуға болады. Сонымен үстіміздегі жылдың бірінші тоқсанын экономикамыздың көптеген салалары мен ірі құрылымдары табыспен аяқтап отыр. Бірінші тоқсандағы Қазақстан экономикасының табыстары ТМД бойынша алғандағы, тіпті әлемдік экономикадағы үздік жетістіктердің бірі ретінде бағалануда. Бұған осы мақалада келтіріліп отырған халықаралық сарап­шылар бағасы мен Дағдарыстан кейінгі әлем институтының қорытындылары да жақсы дәлел бола алады. Үкімет отырысында Премьер-Министр Кәрім Мәсімов осы жағдайларды атап көрсете келе осының барлығы Елбасының сара саясатының жемісі екендігін атап көрсетті. Ендігі кезекте осы қарқыннан жаңылмай алға баса беру қажеттігін айтты. Сұңғат ӘЛІПБАЙ.