Өзге этностарды ренжітпейік деген желеумен тарихи жер-су атауларын қайтару ұзын арқан, кең тұсауға салынады. Елді мекендерде жиын өткізу, оларды жергілікті мәслихаттарда қарау секілді процестерден арылмайынша, тарихи жер-су атауларын қайтару мүмкін емес. Жергілікті жерде жиын жасау деген ақылға сыйымсыз әрекет. Өйткені солтүстік облыстарда басқа этностардың үлес салмағы басым болғандықтан, ондай елді мекендерде байырғы жер-су атауларын қайтару өте қиын. Сондықтан тарихшы-ғалым Аманжол Күзембайұлының осы мақалада айтылған ойын толық қолдаймын.
Ең алдымен тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік тілдегі картасы жасалуы керек секілді. Бұл картадағы жер-су атаулары түгел дерлік қазақ тілінде жазылуы қажет. Мәселен, осы уақытқа дейін Қостанай теміржол бекеті «Кустанай» болып жазылып келеді.
Қостанай облысында әртүрлі дәуірде өзгертілген елді мекен, жер-су атауларының біразына тоқтала кетейін:
Әйет – Аят (бұл өзен атауы әлі сол қалпында тұр. Бұрынғы Таран ауданы орталығы Әйет болып өзгерді), Шыбынды – Чебиндовка, Қасқа ат – Ломоносов, Малдыбай – Ново-Николаевка, Қызылқожа – Молодежный, Соналы – Целинный, Майбалық – Восточный, Өтеп – Қазақстан, Алдияр – Веселый Кут, Шолан – Елшанка, Еңбек – Котлованный, Мыңбай – Белоглиновка, Еркіншілік – Святославка, Сүлікті – Дальный, Шаған – Ново-Троицк, Сомжүрек – Подгородка, Ақтасты – Борисовка, Иманбай – Огнеупорный, Бірлік – Победа, Шақар батыр ауылы – Саманы, Қызылшырпы – Лесной, Сырдақ – Светлый, Қарағайлы – Славянка, Тоғызбай – Октябрьский, Қорпылдақ – Ленинский, Барақбай – Песчаное, Қарабас – Смирновский, Жадыра – Рыбкино, Керей – Приозерный, Қараоба – Красносельский, Қайыңдыкөл – Щербиновка, Жабағы – Журавлевка, Қызылтал – Николаевский, Бекібай – Асенкритовка, Көрпелі – Варваринка, Мақпал – Екатериновка, Дос ауылы – Аятское, Майшолақ – Павловка, Қадақ – Наталовка, Қарақожа – Стретинка, Борсықбай – Барсуковка, Көшқұл –Нелюбинка, Обалкөл – Мариновка, Күшікбай – Луговой.
Бір ғана Майлин ауданында жер бетінен тып-типыл жоқ болған қазақ ауылдары: Қаратомар, Қарбасқан, Қарақоға, Қарымсақ, Қожай, Кіндіксай, Сарыала ат, Сұпылы, Сабынкөл, Мыңатыз, Жалтыр, Шиелі, Шегебай, Елтай, т.б. Бәрін тізіп айтсақ, ұшы-қиыры жоқ. Ұзынкөл ауданындағы «Ұзынкөл» дегеннен басқа елді мекендердің атауы түп-түгел орыс тілінде. Өзге аудандардағы жағдай да жетісіп тұрған жоқ.
Бұл жалғауы «скаға» біткендердің бір парасы ғана. Ал Александровский, Владимирский, Бауманский, Ленинский, Приуральский секілді жалғауы «скийларға» көшсек, оны айтып тауысудың өзіне едәуір уақыт керек.
Жер-су және ауыл атауларына бір кездегі көзқарасқа кісінің күлкісі келеді. Мәселен, Әулиекөл ауданында Шакировка деген ауыл болды. Шәкір деген сол ауылда озат шопан болған, ауыл болса сол кісінің көзі тірісінде-ақ Шакировка аталған. Бұл ол кісінің беделіне байланысты емес, сол тұстағы ұлты орыс басшының бірі: «Озат шопан Шәкірдің ауылын Шакировка деп жаза салыңдар», деген бір ауыз сөзден қойылып кеткен.
Ақылбек ШАЯХМЕТ,
ақын-драматург
Қостанай
