Жол апатын қайтсек азайтамыз?

«Айта, айта Алтайды, Жамал апай қар­тайды» демекші, бұл тақырыпқа қайта айналып отыруға тура келеді. Өйткені ел аман, жұрт тынышта жол-көлік оқиғаларынан талай боз­дақтың бақилық болып жатқаны адамды бейжай қалдырмайды екен. Мәселен, 2020 жылы 13 515 жол-көлік оқиғасы орын алып, 17 844 адам жарақаттанған, 1 997 адам көз жұмған, оның 184-і – он екіде бір гүлі ашылмаған балалар. Бұл цифрларды санада қорыту ауыр. Біз осы қасіреттен сабақ алып, жағдайды түзеу үшін оған қоғам мен атқарушы биліктің назарын барынша аударуымыз қажет. Өйткені аталған қайғылы жағдай мүдделі мемлекеттік органдардың тарапынан қолданылып келе жатқан шаралар әлі де болса жеткіліксіз немесе олардың тиімділігі төмен екендігін көзге шұқығандай етіп көрсетіп отыр.

Соңғы деректерге сүйенсек, бүгінде елі­мізде жол-көлік оқиғалары себебінен болатын өлім-жітім 100 мың адамға шаққанда шамамен 10,5 адамнан келетін көрінеді. ДДҰ-дың деректеріне қарағанда, дамыған елдерде 100 мың адамға 3 өлімнен, ал жағдай төмен мемлекеттерде 10 мың тұрғынға 40-қа жуық өлімнен келеді екен. Демек, дамудың даңғыл жолына түскен еліміз осы салада озық елдердің қатарынан көрінуге күш салуы керек-ақ.

Жол-көлік оқиғаларының орын алуына себеп болар жағдаяттар өте көп: ауа райының қолайсыздығы, жүргізушінің ұқыпсыздығы, жылдамдық шектеуіне бағынбау, мас күйінде көлік жүргізу, көліктердің техникалық жай-күйінің төмендігі, жаяу жүргіншілердің жолды кез келген жерінен кесіп өтуі және басқалар. Деректерге қарағанда, бұлардың ішінде жол-көлік оқиғаларының көбі жылдамдық режімін сақтамаудан туындап жатады екен. Сондай-ақ автомобиль жолдарындағы қауіпсіздікті қамтамасыз ету ісіндегі олқылықтар да талайды жол бойында зар еңірететін жайттарға мейлінше көбірек себепші болатын көрінеді. Ал көлік құралдарының соқтығысуынан болатын өлім-жітім жол-көлік оқиғаларынан қаза болғандардың жалпы санының 36%-ын құраса, бұдан кейінгі өлім-жітім көп болатын жайт – жаяу жүргіншілердің көлікпен соқтығысуымен байланысты (30%). Жол-көлік оқиғаларының аталған екі түрінің үлесіне барлық қаза болғандардың жартысынан астамы тиесілі болып шықты.

Демек, басты қауіп неден екені, қан­дай мәселелерге басымдық беру қажет­ін жо­ғарыда келтірілген деректерден анық аңға­руға болады. Тарата айтар болсақ, біріншіден, жаяу жүргіншілер инфрақұрылымын дамыту аса маңызды. Бұл өз кезегінде барлығы үшін тиісті қауіпсіздікті қамтамасыз етеді. Сон­дай-ақ қажетті білім беру, мәдени-тәрбиелік іс-шаралар өткізу арқылы жас ұрпақты жол ережелерін қатаң сақтауға тәрбиелеу мүм­кіндігін кеңейте түседі. Бұл ретте жерүсті және жерасты жаяу жүргіншілер өткелдерінің санын арттыра түсудің де қажеттілігін еске салғымыз келеді. Екіншіден, кешенді шаралар қабылдай отырып, жолдардың инфрақұрылымын дамыту қажет. Егер осы мәселелер уақыт талабына сай шешімін табар болса, жол-көлік оқиғаларын, олардан адамдардың зардап шегуін, әсіресе қайғылы жағдайлар едәуір азаяр еді деп ойлаймыз. Осы арада energyprom.kz-тің ақпараты бойынша Қазақстан 2019 жылы жол сапасы бойынша әлем мемлекеттері рейтингінде 141 елдің ішінен 93-орын иеленгенін айта кетейік. Содан бергі аралықта бұл рейтингтегі жағдайымыздың қаншалықты жақсарғаны, не төмендегені әзірге белгісіз. Біздің ойымызша, өзгеріс соншалықты көп бола қоймауы мүмкін.

Тұрғындар тарапынан еліміздің жол инфрақұрылымына қатысты айтылатын сын аз емес. Олардың көбі жол құрылысының минималды стандарттарын сақтамау себебінен жолдардың басым бөлігінің нашар жағдайда болуына, жол салуға сапасыз материалдарды пайдалануға, жол құрылысы технологиясының өрескел бұзылуына, яғни жолдың ені, тегіс­тігі, таңбалануы, жарықтандырылуы, жол бойын­дағы белгілер мен объектілердің орнатылуы бо­йынша талаптардың сақталмауына, жол қозға­лысы ережелерін сақтауды бақылаудың жет­кіліксіздігіне, қысқы маусымда жолдарды қардан уақтылы тазартпауға қатысты. Осының барлығы еліміздегі жол апаты қасіретін барынша азайту мәселесіне жаңа да жанашыр көзқарас қажеттігін ұқтырғандай. Сонымен бірге тұрғындардың жол ережелеріне қатысты құқықтық санасы мен мәдениетін көтеру ісі де өзекті күйінде қалып отырғаны айдан анық.