Күнделікті өмір мен әрекетіміз расымен IT мамандар айтқандай, роботпен басқарылып, технологияға байланып қала ма? Бұл сұрақ осыдан отыз жыл бұрын қойылса, жауап, әлбетте, белгілі болар еді. Ол кезде адам технологияны емес, технология адамды басқарады дегенге кім сенсін. Одан бері небәрі бірнеше онжылдықта IT саласы қарыштап дамып кетті, оған дамыған мемлекеттердің құйған қыруар қаржысы мен ерекше назары ықпал еткені анық. Қазірдің өзінде жасанды интеллект өмірімізді жеңілдеткенін аңғару оңай. Көлік, өндіріс, қаржы, денсаулық сақтау, білім беру, қала құрылысы мен ақпарат саласы ілгерілеп, тұтынушыларға жаңа әрі тиімді өнімдерді ұсынып келеді.
Осы секілді әлеуметтік желідегі дыбыстық хабарламалар да – жасанды интеллектінің жемісі. Одан бөлек, Google, Facebook секілді платформаларда шығатын жаңалықтар да әр адамның талғамы мен қызығушылығына қарай ұсынылуы да технологияның дамуымен байланысты. Сондай-ақ технология мәтіннің грамматикалық, стилистикалық қатесін шығару, банктерде кредит беру-бермеу секілді шешім, қаржы жүйелеріндегі алаяқтықты анықтау секілді сараптамалық дағдыны да үйреніп үлгерген. Бұрындары бірнеше күнге созылған логистика мен түрлі қызмет көрсету секілді салалардың қызметі қазір әлдеқайда тиімдірек жүреді. Мұның барлығы адамзаттың технологиялық жетістігі деуге болады.
Жаңа технологиялардың дамуына байланысты күмәнға толы мәселелер де жетерлік. Мәселен, роботтар еңбек нарығын жаулап алуы мүмкін бе? Бұл мәселеде келтіретін басты дәйек – олардың адамша ойлау қабілеті мен зияткерлігінің жоқтығы. Олар адам секілді шешім қабылдап, жазу, сызу секілді ой еңбегімен айналыса алмайды деген пікірлер болды. IT саласының мамандары бұл ұстанымды да жоққа шығарды. Роботтар зауыттар мен өнеркәсіпте ғана емес, БАҚ, жаңа медиа саласында қолданыла бастады. Өздігінен ақпарат дайындай алатын ақпараттық жүйелер қолданыста екені белгілі. Бұл технология күнделікті жаңалықтарды дайындайтын журналистерді де жұмыссыз қалдырды деуге болады. Олар еңбек нарығында роботтармен бәсекеге түсетін мамандықтар қатарында емес еді. Алайда, технология бір орында тұрмайды. Бұрын адамдар тек автоматтандыруға болатын қызмет үшін алаңдайтын еді, қазір кез келген мамандық иесіне ойлану керек секілді.
Роботтар жұмысымызды тартып ала ма деген сарындағы әңгімелер бұрыннан айтылып жүр. Енді пандемия кезінде технологияға толығымен сенім артып, үйден жұмыс істеген қызметкерлер бұдан былай керек болмай қалмас па екен деген үрей пайда болыпты. Жазу туралы айтқанымыздай, былтыр Ұлыбританияның The Guardian басылымы GPT-3роботынан «Адамдар неге жасанды интеллектіден қорықпауға тиіс» деген тақырыпта 500 сөзден тұратын қысқа эссе жазуды сұрайды. GPT-3 сегіз түрлі бір-біріне ұқсамайтын қызық мәтін дайындап берген. Эсседе қолданылған дәлелдер мен пікірлер де қайталанбаған. Осылайша роботтардың түсінікті, мағыналы мәтін жаза алатынын дәлелдеген бұл эксперимент шығармашылық ортаға бәсеке бола алатынын көрсетті.
Әзірге толығымен кітап жазып шығатын технология табылмағанымен, жазушылардың өмірін жеңілдететін құралдар пайда бола бастады. Америкалық деректер маманы және жазушы Майкл Грин роман жазу барысында қиындықтарға тап болады. Ол бес жүз бет болған кітабын редакциялап жатып, сюжеттер мен кейіпкерлердің тым көп екенін байқап, шатаса бастайды. Осылайша, өзіне көмекші онлайн платформа әзірлеп шығады. Lynit жобасы авторларға оқиғаны, кейіпкерлерді, сюжеттік тізбектер мен тақырыптарды және негізгі оқиғаларды алдын ала жоспарлап, елестетіп көруге және біріктіруге көмектеседі.
Әлемнің ең озық жаңа технология мамандары қоныстанған Калифорнияның Силикон алқабында жасалып жатқан революция жайында ұзақ әңгімелеуге болады. Олардың қызметтері мен өнімдерінде шек жоқ. Алайда мамандық иесі атана алатын роботтарға келгенде жаңа өнім бірден көзге түсті. Ол – заңгер робот. Мұндайды елестетіп көрдіңіз бе? Кім өзінің тағдырын сотта роботқа сеніп тапсырады екен? Десе де бұл – біз жоққа шығара алмайтын шындықтың бірі. 24 жастағы маманның осы өнімі заңмен бетпе-бет келген кез келген қолданушыға көмектесе алады. Әзірге сотқа барып қорғай алмағанымен, құқықтық құжаттар мен хаттарды қалай рәсімдеудің жолын айтып бере алады. Жоба авторы: «Кей жағдайда құқық қорғау органдарының тілін, жұмыс ретін білмесең, босқа сандалып, шашылатының бар. Сол себепті қарапайым халықтың күнделікті қажеттілігіне жарасын деп осындай платформа жасап шықтым», дейді.
Байқағанымыздай, жаңа технология біз күтпеген салалар мен мамандықтарды игеріп жатыр. Оған таңғалудың да қажеті жоқ. Заңгер жалдау секілді қымбат қызметтерді онлайн тегін алуға сұраныс бар. Сұраныс бар жерде, өнім де бар. Сол секілді, денсаулық саласындағы жаңалықтарды да айтып өтуге болады. Ем алу, дәрігерге қаралу, дәрі-дәрмек сатып алу жылдан-жылға қымбаттап бара жатқан секілді. Әсіресе, дамыған елдердегі медициналық сақтандырудың бағасы тым қымбат. Ал денсаулық – ең қымбат байлық болып қала береді. Швецияның оңтүстігіндегі Лунд университетінің ортопедия профессоры Лейф Дальберг, ақпараттық технологиялар мамандығында оқыған ұлымен бірге остеоартритті емдеуді жақсарту үшін 2014 жылы арнайы мобильді қосымшаны іске қосқан екен. Технология науқастың ауруы мен денсаулығына қарай күнде орындайтын жаттығуларды таңдап отырады. Бұл емханадағы физикалық терапияны алмастыра алады. Осылайша, науқастар үйде отырып-ақ дәрігерсіз ем қабылдай береді. Стокгольмнің 55 жастағы тұрғыны пандемия кезінде осы бағдарлама ұсынған әрекеттерді жасап, денсаулығын жақсартқанын айтқан. Қазір денсаулық сақтау саласына арналған технология өте көп, тек олардың ішінде нағыз мамандар жасаған сапалысын табу қиын болуы мүмкін.
Бүкіл әлем телміріп көретін сүйікті футболды да роботтар ойнауы мүмкін деген қауіп бар. Оны жанкүйерлердің қалай қабылдары белгісіз. Десе де, робот техникасын зерттеушілер тобы құрған RoboCup ұйымы 1997 жылдан бастап роботтар арасында футбол жарысын ұйымдастырып келеді. Олар XXI ғасырдың ортасына қарай толықтай автономды робот футболшылар командасының ФИФА-ның ресми ережелеріне сәйкес Әлем кубогын иеленген командамен жарыста жеңіске жетуін көздейді. Роботтардың әлемнің ең үздік футбол ойыншыларын жеңу тұрмақ, ресми жарыста бір алаңда ойнауы қаншалықты шындыққа жанасады? Бірақ соңғы жылдары жынысы, нәсілі немесе кез келген ерекшелігі бойынша алуандылықты сақтауға тырысып жүрген Батыс елдері роботтың да құқығы бар деп жарысқа жіберуі әбден мүмкін. RoboCup президенті және Остиндегі Техас университетінің ақпараттық технологиялар профессоры Питер Стоун бұл әбден мүмкін деп отыр. Оның айтуынша, отыз жыл – технологияның дамуы үшін ұзақ уақыт. Сондықтан кесіп айтуға болмайды дейді маман. Расында, соңғы отыз жылда адамзат ғарышқа туристер жіберу туралы айтып жатқанда, роботтардың футбол ойнауы қолжетімді болып көрінеді.
Қалай болғанда да, бәсекеге қабілетті, сұраныстағы мамандық иесі боламын деген кез келген адам ағылшын тілімен қатар, технологияның тілін жетік меңгеруі керек-ақ.
