Қайысбай балуаннан қалған белгі

Осы орайда, айтпағымыз, күллі қазаққа аты мәшһүр таэк­вондошы Мұстафа Қа­бенұлы (Өзтүрік) осы Қайыс­бай балуанның үлкен қызы Разиядан туады. Бұл апамыз сіңлісі Зариямен бірге 1940-шы жылдары Алтайдан ел үріккенде Ақсай-Гансу жаққа ауып барып, әрі қарай Үндістан өтіп, Түркияға же­тіп, соңында Еуропадан бір-ақ шыққан. Бұл өз алдына үлкен тарих. Жарықтық апамыз осыдан бес-алты жыл бұрын дүниеден өтті.

Сонымен айтпағымыз, Қайысбай балуан 19 жасын­да жарысқа түсіп, Баркөл-Мори­дің «Ақтас» жайлауында ұй­ғырдың атақты балуаны Н­асыр­ды жығып атағы шықса, одан кейін Алтай-Қобданың қа­зақ-қалмақ қатысқан дүбірлі тойда ойраттың жойқын күш иесі Донғара балуанды жеңіп, тең­дессіз күш иесі атанған екен.

Жалпы, қазақ салтында күш иесі балуан өзінен кейінгі ұрпаққа мықтылығын паш ету үшін ауыр тасты көтеріп белгі ретінде көрнекті жерге қойып кететін дәстүр болған. Мысалы, Қаба-Буыршын өңі­рінде атақты Қойлыбай ба­­­луанның көтерген тасы тұр­са, еліміздің тарихи өңірі Баян­­ауылда Қажымұқан Мұ­ңайт­пасов атамыз көтерген тас аудандық өлкетану мұра­жа­йының алдында тұр.

Осындай үрдісті Қайсекең де аттап өтпепті. Бірде балуа­н атамыз Төлеубай бидің ал­қауымен үлкен асқа барып, күресіп, бас бәйгеге ие болып келе жатқан жолында көре­ген би Қайсекеңе қаратып: «Артыңызға бір белгі қалдырып кетсеңіз болмай ма? Болашақ ұрпақ сіздің күшіңізді көріп, қуатыңызды бағаласын», дейді.

Сөйтіп, ел ағасының өті­нішін қабыл алған Қайсекең ағып жатқан өзеннің арғы жа­ғасындағы үлкен ақ сұр тасты құшақтай көтеріп әкеліп, жақын жердегі төбешікке шы­ғарып қойған екен. Бұл ке­зде балуан шамамен 37 жаста болыпты.

Тас қазір Қытайдың Мори ауданы «Асырқай» ауылына баратын жолдың жиегінде жатыр. Мына суретте тасты құшақтап тұрған әйел Қайыс­бай атамыздың қызы Зария. Бұл апамыз 1981 жылы 26 маусым­да Швецияның Сток­гольм қаласынан туған жеріне келіп, әкеден қалған көз ақ сұр тасты құшақтап, мау­қын басып тұрған сәті.

Жалпы, Қайысбай атамыз қартайған шағына дейін бо­йына­н күші кетпеген екен. Бұл әңгіме Қайысбай балуанның өмірінен ойып алынған бір ғана үзік сыр. Әлі де бізге жетпеген ерліктері жетерлік.