Қоғам • 27 Наурыз, 2022

Өре

5182 рет
көрсетілді
3 мин
оқу үшін

Бала күнімізде жайлауда кез келген үйдің жанында өре тұратын. Оның төрт сирағы болады. Олар жерге қаққан қазықтай нық та, мық орнатылып, үстіне көлденең белағаштар қойылады. Осы бел ағаштарды шабақтап, көлденең қадалар жайғастырылып, оның үстіне тоқылған ши төселіп, дайын болған керме тұғырды өре деп атайды.

Өре

Осы өреге қыз-келіншектер іркітті қайнатып, сүзіп алған құрттары мен қайнай-қайнай суы сорғыған қызыл және сары суынан айырған ақ ірімшіктерін жаяды. Сонан соң жартылай тобарсыған ақ тамақтарды мө­шекке салып, аузын буып, өренің астына, яғни көлеңкеге кептіреді. Көлеңкеде кепкен тағам көгермейді әрі ыс шалмайды. Жаздың шілдесінде ыстықтан қашқан ит-күшіктер өренің астын паналап, көлең­келеп жатады.

Уикипедияда: «Өре – құрт-ірімшік сияқты сүттен жасалған тағамдарды кептіруге арналып, ағаштан жасалған сөре» деген анықтама беріп әрі қарай жасалу тәртібін баяндайды. «Ұзынша төрт тіреуіш ағашты жерге қаққаннан кейін, екі ұзын жанағашты ашаларға кигізіп, олардың басына қысқа жанағаштарды көлденең орналастырып, жіппен немесе қайыспен біріктіріп, үстіне тоқылған ши жабады. Дайын болған соң бетіне кептірілетін тағамдар қойылады. Сондай-ақ жанағаштар жетіспеген жағдайда бір жақ шетін киіз үй  маңдайшасына тіреп, екінші басын екі тіреулік ағашқа бекітіп те жасайды» депті.

Сол сияқты 2014 жылы жа­рық көрген «Қазақтың эт­ног­рафиялық категориялар, ұғымдар мен атаулардың дәс­түрлі жүйесі» атты бестом­дық энциклопедияның бесін­ші томының 49-бетінде: «Өре – құрт-ірімшік сияқты ақ та­ғамдарды кептіруге арнал­ған құрал. Өреге жаздың жаңбыр­сыз ашық күндері құрт-ірімшік жайып кептіреді. Әдетте, өрені үйдің алдындағы ашық алаң­қайға ұзындығы екі құлаш, ені бір құлаш аумаққа төрт діңгекке орналастыра­ды. Дің­гектің бастарын сырық ағаш­пен байланыстырып, арасына шабақ ағаштар қойылады. Үстіне өре ши неме­се шыпта ши деп аталатын арасы сирек тоқылған ши төселеді. Мұндай сирек тоқылған шидің үстіне жайылған құрт-ірімшіктің астынан жел кеулеп, оның көгермей тез дегдуіне септігі тиеді» деп жазыпты. Бұлардың қай-қайсысы да дұрыс. Тек бірін-бірі толықтырып тұр. Қазақтың талпынысы шамалы адамды «Өресі тар» деп, емесе талантты тұлғаны «Өресі биік» деп бағалайтыны осы – өре.

Осы өренің жауы – кез­құйрық деген құс. Бұл хайуан­ның дене ұзындығы 70 см шамасында, құйрығы екі айып болғандықтан осылай атанған. Тірі мақұлықтарды (тышқан, сарышұнақ, түйеқұлақ т.б.) ұстап қоректенуге қабілеті аз. Көп жағдайда ауыл үйді төңіректеп, сәл қиыс қалған тағам көрсе іле қашып жейді. Әсіресе, өреден құрт ұрлауға шебер. Марқұм ақын Жәркен Бөдешұлы «Ауыл сағынышы» атты жырында «Өреден ірімшігін ап қашатын, Сағындым кезқұйрығын, қар­ғасын да...» деп толғайтыны осы.

Оның сыртында ауылдың еріккен балалары, апалардың көзін ала беріп, өреден құрт-ірімшік ұрлайтынын қайтерсіз.  Үлкен ақын Мұқағали Мақатаев  «Нені аңсаймын» атты жырында: «Сені аңсаймын, қайнаған ақ бастаулар, Ақ бас таулар - самайын ақ басқандар. Сені аңсаймын, қазіргі ақ бас шалдар, Бұрынғы өреден құрт ап қашқандар» дейтін шумағы сөзімізге дәлел.