Инфографиканы жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Маңғыстауда митингке шыққандар Мемлекет басшысының шешіміне ризашылық білдіріп, алаңды тап-тұйнақтай етіп тазалап, жерге бір түйір қоқыс тастамай, шын жанашырлықтың үлгісін көрсеткен еді. Елімізде соңғы кезде қабылданған заңға сай митинг мәдениеті дұрыс бағытқа бет бұрды деп іштей қуанғанымызды да жасырмадық. Алайда «жау жоқ деме, жар астында» деген сөз рас болып шықты. Жау алыстан келген жоқ, ішімізде жүр екен.
Жағдайдың оң шешіле бастағаны сол-ақ екен, еліміздің оншақты қаласында халық көшеге саяси талаптар қойып шыға бастады. Негізі жұртшылықтың бұрынғы билікке деген ашу-ызасы болғанын ешкім де жоққа шығармайды. Халықтың сондай көңіл күйін білетін арамза күштер жағдайды өз мақсаттарына шешуге ұмтылып бақты. Олар билік пен бұқара арасында қақтығыс ұйымдастыру арқылы ел ішіне іріткі салғысы келді. Түп мақсаттары билікті басып алу болғаны қазір екінің біріне түсінікті. Алайда тәуелсіз еліміздің тұрақтылығын бұзбақшы болғандар оңбай қателесті!
Алғашында Алматыда митинг бейбіт сипатта басталғанымен тез арада басқа арнаға ауысып кетті. Еліміздің басқа өңірлерінде де осы жағдай қайталанып, бұзақылық бой көтерді. Неге? Тасада тұрып тас атқандардың басты мақсаты ел ішінде қорқыныш, үрей туғызу еді. Қарапайым халықтың қымбатшылықты ауыздықтау жөніндегі орынды талабының соңы «Қасіретті қаңтарға» ұласты. Президент жағдайдың беталысын тез түсініп, шұғыл түрде батыл қадамдарға барды. Егемен елімізге қауіп төніп тұрғанын, мемлекеттің тұтастығы мен халықтың бейбіт өмірін қамтамасыз ететін күштік құрылымдардың пәрменсіздігін сезінген Мемлекет басшысы барлық шешімді өз қолына алды. Қабылданған шешімдер туындаған жағдайды тез арада қалпына келтіруге ықпал етті. Егер сол күндері Қ.Тоқаев табандылық танытпағанда Тәуелсіздігімізден әп-сәтте айырылып қалуымыз әбден мүмкін еді. Сол қысылтаяң шақта Президент өзінің нағыз халықшыл, мемлекетшіл, батыл тұлға екенін көрсете білді.
Президенттің «Ел астанасынан ешқайда кетпеймін. Халықпен бірге болу – менің конституциялық міндетім» деген сөзі абдырап қалған халыққа жігер берді, көңіліне сенім ұялатты. Мемлекет басшысы бүлікшілермен күресте ешқандай ымыраның болмайтынын да анық айтты. Президент бұл жөнінде өз ұстанымын ашық білдірді, халықтан ештеңе жасырып қалған жоқ.
Қаңтардың 11-де сөйлеген сөзінде Президент елдегі қордаланып қалған мәселелерді алғаш рет жария етті. Ащы да болса шындық айтылды. Әрине, бұл Президент үшін оңайға соқпағаны анық. Қазақстан халқы Президенттің сөзін зор ықыласпен тыңдады. Басқаша болуы мүмкін де емес еді. Қалыптасқан жағдайда Мемлекет басшысы дамудың жаңаша жолын ұсынатыны, халықтың көкейіндегі түйткілді тұстарды тап басып, келеңсіздіктерді, кемшіліктерді көрсетіп, оларды жоюдың жолдарын көрсететіне өз басым сенімді едім. Өйткені Қасым-Жомарт Кемелұлы Сенат Төрағасы болғанда бірнеше жыл бірге қызмет еттік. Мен Президентті мемлекетшіл ғана емес, қазақы азамат ретінде де білемін.
...Бір жолы Сенатқа ұнды йодтау қажеттігі туралы заң жобасы келіп түсті. Мұның қажеттілігі күмәнсіз еді. Әсіресе, ауыл халқының денсаулығындағы кінәраттың көпшілігі йод жетімсіздігінен болып жататыны жасырын емес. Алайда ұнды йодтау жеке меншік элеватор иелеріне қосымша қаржы жұмсауды талап етеді. Соны жақсы білетін кейбір элеваторға қатысы бар сенаторлар заң жобасының аталған бабына қарсы шықты. Осы сәтте Сенат төрағасы Қасым-Жомарт Кемелұлы «Заң талабы ең алдымен ел азаматтарының, соның ішінде қазақтың мүддесін қорғауға бағытталған. Ал сіздер басқа мүддені көздейтін секілдісіздер. Бұл – теріс пікір!» деп, әріптестерінің бетін қайтарып тастаған еді.
Қасым-Жомарт Кемелұлы бойына өркениет мәдениетін терең қабылдай білген тұлға ретінде ерекшеленіп тұрады. Интеллигент отбасында дүниеге келген оның руханиятқа жақын болып өскені айтпаса да түсінікті. Жастайынан дипломатиялық қызметтің бел ортасында жүрген ол бүгінде әлемдік дәрежедегі саясаткер. Осыдан, он бір жыл бұрын, яғни 2011 жылдың 15 сәуірінде Қ.Тоқаев БҰҰ Бас хатшысының орынбасары және аталған ұйымның Женева бөлімшесінің басшысы болып тағайындалды. Бұл күллі қазақ баласының мерейін аспандатты. Бұрын-соңды қай қазақ әлемдік деңгейде осындай зор құрметке бөленіп еді?
Қ.Тоқаев 2019 жылдың 19 наурызында ел тізгінін ұстады. Содан бері үш жыл өтті. Осы уақытта Президент елімізді тек оң өзгерістерге бастап келеді. Әрине, бәрін тізбелеп шығу міндет емес шығар. Маған әсіресе, Президенттің тікелей бастамасымен қабылданған жемқорлықпен күресті күшейту мақсатында тиісті заңдарға енгізілген өзгертулер айрықша ұнайды. Бұл – өте өзекті мәселе. Сыбайлас жемқорлық талай жыл санамызды улап, жазылмайтын дертке айналып кеткен еді. Қазіргі заң талаптарына сәйкес, жемқорлықпен сотталған адам амнистияға ілінбейді, мерзімінен бұрын босатылмайды.
Израильдің төртінші Премьер-министрі болған Голда Меир «Егер сіз азаматтарыңыз жарқын болашағына кәміл сенетін мемлекет құрғыңыз келсе, ең басты екі қадам жасаңыз. Бірінші, сыбайлас жемқорлықты Отанға жасалған опасыздық деп санап, жемқорларды жеті атасына дейін сатқынға теңеңіз. Екінші, үш мамандық иелеріне – әскерилер, мұғалімдер мен дәрігерлерге ең жоғары жалақы тағайындап, оларды құрметтеңіз» деген екен. Соңғы үш жылда Президент осы екі мәселеге де ерекше көңіл бөліп отыр. Табысы төмен, жағдайы жоқ азаматтардың 300 мың теңге мөлшеріндегі несиелеріне мемлекет есебінен кешірім жасағаны Президенттің халыққа жанашырлығының айқын көрінісі емес пе?
Екі жылға созылған пандемия кезінде Президент тарапынан халыққа барынша қолдау, көмек көрсетілгенін бәріміз де көрдік, білдік, басымыздан өткердік. Президенттің «Саяси реформаларсыз экономикалық даму да болмайды» деген тұжырымы өте дұрыс деп санаймын. Елімізде алғаш рет әкімдерді халықтың өзі сайлай бастады. Саяси реформаның бір ұшқыны – әкімдер сайлауы. Халық өзі сайласа әкімдерден сұраныс, талап та күшейе түседі. Биылғы Жолдауда еліміздегі саяси реформаларды одан әрі тереңдету бағыттары көрсетілді, жолдары айқындалды. Алдағы уақытта елімізде Конституциялық Сот құрылады. Мәжіліс депутаттарының 30 пайызы бір мандатты округтерден сайлануы көзделіп отыр. Бұл тіпті, 50 пайыз болса да артық болмас еді. Партияны тіркеуден өткізу үшін бар болғаны 5 мың мүшесі болса жеткілікті. Ұлттық келісім кеңесі алдағы уақытта Ұлттық құрылтайға айналмақшы. Осының бәрі де ел көңілінен шыққан өзгерістер.
Президенттің «Жаңа Қазақстан: Жаңару мен жаңғыру жолы» атты Жолдауы жаңарған Қазақстан мемлекетін құруды көздейді. Бұл шындығында Екінші Республика! Бұл бақытты баршамыз қалаймыз. Олай болса барлығымыз Президенттің жанына топтасып, халқымыздың үкілі үмітіне бірге жетейік!
Жолдауда Президент көптің күтпегенін де жариялады. Мен бұл жерде Абай, Ұлытау, Жетісу облыстарын құру туралы бастаманы айтып отырмын. Ұлы Абайдың елі, жер жәннаты Жетісу өңірі, кіндік қаным тамған Ұлытау, Жезқазған, Жаңаарқа, Балқаш жұртшылығы осыдан ширек ғасыр бұрын жабылып қалған облыстарды қайта ашу туралы хат жолдап, өтініш айтып әбден көңілдері қалып, үміттері үзілген еді. Президенттің жаңадан облыстар ашу жөніндегі сөзін естігенде жасырып керегі не, көктен іздегеніміз жерден табылғандай қуандық. Бір емес, үш облысты бірден ашу – қазіргідей күрделі кезеңде нағыз ерлік! Қаңтарда Тәуелсіздікті сақтап қалу үшін басын бәйгеге қалай тіксе, жаңа облыстар құру туралы бастамасын да батыл шешімге теңер едім. Екі жылдан аса пандемия құрсауында қалу экономикаға аса ауыр соққы болып тигені рас. Бірақ соған қарамастан үш облыстың шаңырағын көтеруге ұмтылу Президенттің тәуекелшіл тұлға екенін танытады. Бұл қадам аймақтардың дамуын арттыру арқылы республикамыздың дамуына тың серпіліс береді.
Ал жаңа облыстардың шекарасы қалай анықталмақ? Бұл ретте Ұлытау өңіріне қатысты Президент «Бұрынғы Жезқазған облысының аумағында» деген сөзді бекер айтқан жоқ деп санаймын. Өйткені «жер шалғай, халыққа қиын соғады» деген желеумен бұрын Жезқазған облысына қарасты болған кейбір қала, аудандарды Қарағанды облысының құрамында қалдыру көзделіп жатқанға ұқсайды. Қазір бұрынғыдай заман емес, қарапайым халық үшін күнара облыс орталығына сабылудың еш реті жоқ. Қазір байланыс та, қатынас та жақсарған. Көп құжатқа үйден шықпай-ақ қол жеткізуге болады.
Кезінде өзін өзі артығымен қамтамасыз етіп отырған Жезқазған облысы Қарағандыға не себеппен қосылғанын біреу білсе, енді бірі білмейді. Ол мәселе тарих қойнауына кетті. Бабаларымыздан «бөлінгенді бөрі жейді» деген ұлағатты сөз қалған. Ал дана халқымыз «Ел мен елдің қосылғаны құт» дейді. Жаңа облысқа жаңа мамандар, ел басқаратын азаматтар керек. Алаш арыстары шыққан Ақтоғай, Ақсу-Аюлы, Ағадыр өңірінің көп азаматы бұрынғы Жезқазған облысының басшылығында болған. Сол азаматтардың ұл-қыздары енді Ұлытау облысына қызмет ететін болса, қандай ғанибет?! Ұрпақтар сабақтастығының бұл да бір көрінісі болар еді.
Жезқазған мен Балқаш – ежелден бір организм, оларды бір бірінен бөлуге мүлде болмайды. Жаңа облыстың негізгі тірегі – «Қазақмыс» корпорациясы. Ендеше облысты аяғынан нық тұрғызу үшін «Қазақмыстың» күшін, қуатын пайдалану керек. Қасым-Жомарт Кемелұлы Президент болғалы бері Ұлытау өңіріне екі рет ат басын тіреді. Қарт Ұлытаудың жаңа дәуірге сай жаңаруын қамтамасыз ету Президенттің арман, мақсаты тәрізді. Мен солай түсінемін. Жаңа облысқа Ұлытау атауын берудің астарында да терең мән жатыр. Бұл ұлтымыздың ежелгі ордасын әлемге таныту.
Алдымызға Жаңа Қазақстан құру мақсатын қойдық. Ұлытаудың жаңаруы ұлттық жаңғыруға бастаса екен деп тілеймін. Ұлы Абайдың еліндегі, орталығына қазақтың ұлы перзенттерінің бірі Дінмұхамед Қонаевтың есімі берілетін Жетісу облыстары елдің жаңаруына үлгі танытса деп тілеймін. Осы облыстардан жаңа дәстүр, өнегелі істер бастау алса, жемқорлық, сыбайластық дейтін келеңсіздіктерге жол берілмесе екен деп ойлаймын. Әрине, бұл үшін жаңа облыстарға нағыз мемлекетшіл тұлғалар басшылыққа келуі қажет. Әрине, ой көп. Бәрі де «Еліміз өркендесін, халқымыз еңсесін көтеріп, Тәуелсіздіктің жеңісін көріп, жемісін теретін деңгейге жетсек» деген арманымыздан туындап жатыр. Қазіргі қолға алынып жатқан барлық шаруа ұлтымыздың ұлы құндылығы – Тәуелсіздікті одан әрі нығайта береді деп сенемін.
Мұхамбет КӨПЕЕВ,
мемлекет және қоғам қайраткері
