Қаралы қаңтар оқиғасы бізге тәуелсіздік деген асыл құндылықты ғана емес, бірлік пен бейбітшіліктің қадірін де жете түсіндірді. Сол оқиғадан кейін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев көтерген «Жаңа Қазақстан» идеясы ауқымды реформалар мен оң өзгерістерге бағыт берді. Халқымыз жалпыұлттық референдумда саяси жаңғыру бағдарын қолдап, Конституциялық реформа Жаңа, Әділетті Қазақстанды құру жолындағы жаңаша қадамға жол салды. Осы саяси жаңғыру экономикалық өзгерістерге жалғасты. Біз оны Қазақстан Президентінің халқымызға арнаған «Әділетті мемлекет. Біртұтас ұлт. Берекелі қоғам» атты Жолдауынан анық көріп отырмыз. Құжат жарияланғаннан бері жұртшылық талқысына түсіп, кең қолдау тапты. Мемлекет басшысы бұған дейінгі Жолдауында саяси реформаға мән берсе, осы жолы әлеуметтік-экономикалық дамуға баса назар аударды.
Президент өз сөзінде: «Біз «Азамат-бизнес-мемлекет» арасындағы қатынасты түбегейлі өзгертеміз. Мемлекет, ең алдымен, бәріне бірдей мүмкіндік беріп, әділдік орнатады» дей отырып, осы бағытта нақты жүзеге асатын реформалардың бес бағдарын ұсынды.
Біздің экономикамызда жылдап қордаланып қалған проблемалар баршылық. Еліміздің әлі күнге дейін шикізатқа тәуелділігі мен еңбек өнімділігінің төмендігі және инновацияның жеткіліксіз екендігі ешкімге жасырын емес. Сонымен бірге Ұлттық табыстың игілігін елдің бәрі бірдей көру үшін нақты жолдарын қарастыру керек. Осы бағытта Президент макроэкономикалық тұрақтылықты қамтамасыз ету, экономиканы әртараптандыру және цифрландыру туралы нақты айтты. Осыдан-ақ шағын және орта бизнес пен адам капиталын дамыту, заң үстемдігін орнықтыру кезек күттірмейтін уақыт талабы екенін түсіндік.
Мысалы, әлемдегі өркениет жолына түскен елдердің экономикасында шағын және орта бизнес жоғары деңгейде дамыған. Біз де осындай деңгейге жету үшін осы салаға айрықша қолдау қажет. Сонымен қатар маңызды құжатта жаңа экономикалық бағдарымыздың басты басымдықтары ретінде жеке кәсіпкерлік бастамаларды ынталандыру, яғни мемлекеттік капитализмнен және мемлекеттің экономикаға шектен тыс араласуынан бас тарту, бәсекелестікті дамыту, яғни бәріне бірдей мүмкіндік беру, сондай-ақ, ұлттық табысты әділ бөлу туралы жан-жақты сарапталған. Бір жағынан, экономиканың тұрақты өсуі салық саясатына тікелей байланысты. Мемлекет басшысы фискалды реттеу ісін қайта жаңғырту үшін 2023 жылы жаңа Салық кодексі әзірленіп, жұмыс барысында бетпе-бет кездесу мүлдем болмайтындай етіп, салықтық бақылау қызметін толық цифрландыру керектігі айтылды. Қасым-Жомарт Кемелұлы салық реформасы туралы айта келіп, соның аясында «сән-салтанатқа салық» салуды енгізу туралы сөз қозғады.
Жолдаудағы екінші: нақты секторларды дамыту бағдарында ауыл шаруашылығы саласына арнайы тоқталған. Шын мәнісінде, қазір елімізде бұл саланы айтарлықтай дамыту үлкен проблемаға айналып отырғаны рас. Өйткені осы саладағы
ахуал мемлекетіміздің азық-түлік қауіпсіздігіне тікелей әсер етеді. Сондықтан Мемлекет басшысы еліміздің ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі мен оның қосымша құнын арттыру стратегиялық міндетіміз екендігін мәлімдеді. Сонымен бірге үкімет агроөнеркәсіп саласын субсидиялаудың ұзақ мерзімге арналған жаңа тәсілдерін әзірлеуге тиіс және оған бөлінген бюджет қаражатының қайтарымы болуы керек екенін жеткізді. Енді мемлекет қаржыны оңды-солды шашып, ысырап етуге жол бермейді.
Қазір ауыл шаруашылығына арналған жер туралы толыққанды ақпарат жоқ. Осы ретте Қасым-Жомарт Кемелұлы игерілмей жатқан жерді қайтарып алу жөніндегі комиссияның қызметіне жеке тоқталып: «Комиссия жұмысының аясында ауыл шаруашылығы мақсатындағы 2,9 миллион гектар жер мемлекетке қайтарылды. Жылдың соңына дейін кемінде 5 миллион гектар жерді қайтарып алу жоспарланып отыр. Игерілмей жатқан немесе заңсыз берілген жер көлемі 10 миллион гектарға жуықтайды. Үкімет пен әкімдіктер келесі жылдың соңына дейін осы жерлерге қатысты нақты шешім қабылдауға тиіс. Қазір жер мәселесін тексеруге жарияланған мораторий де күшін жойды. Бұл қадам жұмысқа оң ықпалын тигізеді деп ойлаймын» деді.
Еліміздің басты құндылығы – адам. Сондықтан Жолдауда ұлттық байлықты тең бөлу және баршаға бірдей мүмкіндік беру – реформаның басты мақсаты болып отыр. Ұлт саулығы жақсы болса ғана қоғам орнықты дамитындығы даусыз. Тәуелсіздік алғаннан бері еліміздің денсаулық сақтау саласына біраз реформа жүргізілді. Оның жетістігі де, кемшілігі де болғаны жасырын емес. Сонда да осы саланың жағдайы әлі де көңіл көншітпейді. Мемлекет басшысы осы Жолдауда денсаулық сақтау саласына айрықша маңыз беріп, оған қаржының жеткілікті бөлінбеуі қалыпты жағдайға айналғана назар аударды. Соның кесірінен, жұрт сақтандыру жүйесіне қосылса да, медициналық қызмет толық көлемде көрсетілмей отырғандығы айтылды. «Үкіметке денсаулық сақтау саласын және жалпы әлеуметтік саланы қаржыландыру жүйесін қайта қарауды тапсырамын. Бүгінде еліміздегі 650 елді мекенде емдеу мекемесі жоқ. Алдағы екі жылда бұл ауылдарда медициналық және фельдшерлік-акушерлік бөлімшелер салынып, қажетті құрал-жабдықпен толық қамтамасыз етіледі. Осылайша, мемлекет бір миллионнан астам адамның алғашқы медициналық-санитарлық көмек алуына мүмкіндік жасайды. Ұлттық жоба аясында 32 аудандық аурухана заманға сай жаңарып, ауданаралық көпсалалы мекемеге айналады» деді.
Сондай-ақ орта білімнің сапасын көтеріп, әрбір оқушының білім алып, жан-жақты дамуы үшін «Жайлы мектеп» ұлттық жобасы қолға алынды. 2025 жылға дейін 800 мың баланың заманауи мектепте оқуына барлық жағдай жасалады. Осы арқылы апатты жағдайдағы және үш ауысыммен оқитын мектеп мәселесі толық шешіледі. Халықтың әл-ауқатын көтерудің басты факторы – еңбекақыны нарықтық жағдайға сай өсіру. Осы бағытта мемлекет ең төменгі жалақыны айқындаудың жаңа тәсілін еңгізетін болды. Президент осы Жолдауында ең төменгі жалақы деңгейін 60 мың теңгеден 70 мың теңгеге көтеруге шешім қабылдады. Бұл шешім 1,8 миллион азаматтың табысына тікелей әсер етеді. Зейнетақы жүйесі туралы да сөз болды. Бұған дейін қабылданған шешімдермен бірге бұл қадам 2025 жылға қарай жиынтық зейнетақы мөлшерін орташа алғанда 27 пайызға көбейтеді. Сондай-ақ әлеуметтің талап-тілегін ескере отырып, әйелдердің зейнет жасын 2028 жылға дейін 61 жас деңгейінде қалдырылды. Сонымен қатар 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап бала күтімі үшін төлемақы төлеу мерзімін сәби бір жарым жасқа толғанға дейін ұзартылды. Жастарға жан-жақты қолдау көрсету – мемлекетіміздің басты міндетінің бірі. Еңбекпен қамтитын түрлі шаралар арқылы келесі жылы 100 мың жас жұмысқа орналастырылады. Жастардың кәсіпкерлік бастамаларына қолдау көрсету жалғасады. Оларға жеңілдетілген тәртіппен жылдық өсімі 2,5 пайыз болатын шағын несие беріледі.
Құжатта әрбір отбасы еліміз пайдаланып жатқан ұлттық байлықтың игілігін көруі керек екеніне баса мән берілген. Биылғы «Балалар жылы» аясында «Ұлттық қор – балаларға» атты жаңа бағдарлама жүзеге асады.
Осы айтылған реформаларды іске асыру үшін мемлекеттік басқару жүйесіне серпіліс қажет. Осыған орай республика басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев жұрт бос сөз бен жалған ұраннан жалыққандығын айтып, мемлекеттік басқару ісін қайта жаңғырту туралы нақты тапсырма берді. Сонымен қатар қоғамда заң үстемдігі берік орнау үшін сот төрелігі әділ болу керек екенін және құқық қорғау органдарын реформалау туралы парасатты ой қозғады.
«Қасіретті қаңтар» оқиғасы тәртіп сақшылары үшін нағыз сынақ болды. Арандатушылардың кесірінен шерулер жаппай тәртіпсіздікке ұласты. Оның ақыры мемлекетке қарсы бүлік шығаруға әкеп соқтырды. Жұртты арандатушылардың көбі шартты немесе жеңіл жазамен құтылып кетті. Шын мәнінде, олардың кінәсі әлдеқайда ауыр. Өйткені жағдайды қасақана ушықтырды. Соның салдарынан іс насырға шауып, қайғылы оқиғалар болды» дей отырып, қаңтар оқиғасына қатысушыларға бір реттік рақымшылық жариялау туралы шешім қабылдады. Бірақ бұл рақымшылық жаппай тәртіпсіздікті ұйымдастыруға қатысы бар адамдарға, сондай-ақ мемлекетке опасыздық жасағаны және билікті күшпен басып алуға әрекеттенгені үшін айыпталғандарға қолданылмайды.
Қ.Тоқаев Жолдауда жаңа стратегияға барлық реформаны іске асыру үшін уақыт қажет екеніне ашып айтты. Ол реформалардың қазіргі қарқынын сақтау мен саяси мәселелердің бәрін кейінге қалдырмай шешу маңызды екеніне тоқтала келіп, биыл кезектен тыс Президент сайлауын өткізуді ұсынды. Президент мандатының ұзақтығын жеті жылмен шектеп, қайта сайлануға тыйым салу нормалары елдің талқысына салынып, ол қос Палатадан қолдау тапты.
Жолдау ел дамуына тың серпін беріп, жұртымызды жаңа саяси дәуірге бастап, жақсылыққа жетелейді деп сенемін.
Коллажды жасаған Амангелді Қияс, «ЕQ»
Абдалы НҰРАЛИЕВ,
Сенат депутаты
