Хорезмде білім алып, қазіргі Шіркейлі ауылы аумағында екі мешіт салдырған ахуннан сирек кездесетін 40-қа жуық кітап қалған. Құнды жәдігерлердің біразы ауыл кітапханасында тұр.
– Осыдан 2 жыл бұрын «Құнды жәдігер» жобасы аясында Сыр еліндегі әулие-әнбиелер, ахун-ишандар, билер мен батырлар пайдаланған, халық қасиетті санайтын дүниелерді зерттеу мен насихаттау бағытында біраз шаруа атқарылды. Ал Сыр бойындағы діни ағартушылар мұрасын кешенді зерттеуде қайраткерлер пайдаланған кітаптар мен қолжазбалардың көшірмесін жасап, музей қорына қосуды көздеп отырмыз. Бұл болашақта осы бағытта ізденіс жасайтындар үщін де үлкен көмек болмақ, – дейді тарихи-өлкетану музейінің директоры Сапар Көзейбаев.
Жаңа жобаның басында мұрасы зерттеліп отырған Тапал ахун – ғұламалығынан бөлек сырттың ықпалына қарсы қайрат көрсеткен тұлғаның бірі. Ел аузындағы әңгімелердің бірінде 1916 жылы Ресей империясына қарсы Торғай даласындағы ұлт-азаттық көтеріліс кезінде Амангелді Иманов өзінің сенімді серіктерінің бірі Омар Шипинді Тапал ахунның батасын алу үшін Сырға жібергені айтылады. Ахун алыстан келген жолаушыға бата беріп, «Бұл соғыс – әділ соғыс» деген пәтуа жасапты деседі.
Тапал ахун мұрасын зерттеуде мамандар назарына 1545 жылы Кутахиа қаласында жазылып, арабтың 40 мың сөзі түркі тіліне аударылған «Ахтари-Кабир» сөздігі мен шариғат заңдары, жалпы этика, әскери стратегия, экономикалық саясат қамтылған «Фатауа Аламгияр» туындылары ілініп отыр.
– Бұл туындылар осыған дейін «Құнды жәдігер» жобасы барысында да зерттелген болатын. Осы жолы ұрпақтарының қолынан 1896 жылы Үндістанда жарық көрген «Салоти Масъуди» кітабын алып, көшірмесін жасаттық. XIV ғасырда өмір сүрген шейх Масуд ибн Самарқанди жазған бұл үштомдық мұсылман дәстүрінің әліппесі іспетті. Парсы тіліндегі бұл еңбектің мән-мағынасын толық түсіну үшін ғалымдар көмегі қажет, – дейді музейдің ғылыми хатшысы Асхат Сайлау.
Қазір ел арасында Марал ишаннан, Әлібай ахуннан қалған көп дүние сақтаулы тұр. Әйгілі Жанқожа батырдың пірі болған Дәрменқұл ишан баласы Орынбет ишан пайдаланған кітаптар мен қолжазбалар ұрпақтарының қолында. Жоба барысында осылардың көшірмелері жасалып, музей қорына қойылмақшы.
Музей ұжымы осы жылы Алматыдағы М. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты қорындағы Сыр өңіріне қатысты фольклорлық мұра, деректердің көшірмесін жасап, жәдігерлер қатарын толықтыруды жоспарлап отыр. Ғылыми хатшы Асхат Сайлау бұл бағытта Сыр бойы қазақтарының фольклоры мен этнографиясын түп-тамырына дейін түгендеген Әбубәкір Диваев жинақтаған мұралардың мәні жоғары екендігін айтады.
Қызылорда
