Медиа: зерттеу мен болжам

1. Медиадағы жаңалықтарға сұраныс азайып келеді. Әлеуметтік дағдарыс пен қоғамдық күйзеліс жағдайында кез келген адамның жаңалықтарға және жалпы медиа құралдарына деген сенімі төмендеуі ықтимал. Мұны қалыпты құбылыс ретінде бағалауға болады. Зерттеуге сәйкес, қиыншылық қысқан кезеңде адамдар күн тәртібіндегі жаңа­лықтар ағынынан хабардар болуға ұмтылмайды. Бұл құбылыс «жаңалық­тан қажу» («news fatigue») деп аталып жүр. Өткен жылы медиакомпания басшыларының 72 пайызы осы трендті аңғарып, оны соңғы геосаяси ахуал төңірегіндегі және қоршаған орта мәселелерімен де байланыстырған.

Оқырмандардың жаңалық оқуға деген құлқының төмендеуін  бағамдаған БАҚ бас­шылары жаңалық таратудың форматы мен бағытын өзгертуді жоспар­лап отыр. Мы­­салы, медиакомпания бас­шы­лары­ның 48 пайызы позитивті жаңа­лық­тарға ба­сымдық беруді жөн көреті­нін айтқан. Зерт­­теуге сүйенсек, әдетте ауди­тория ерек­­ше шабыт сыйлайтын және көңіл күй­ді көтеретін жаңалықтарды жақ­сы қабыл­дайды. Десе де «BBC» мен «The Guardian»-ның осы бағыттағы жаңа­лық­тар айдары оқырман қауымының жүрегіне жол таба алмай келеді.

2. Журналистика саласы TikTok-қа басымдық бере бастады. Facebook және Twitter сияқты әлеуметтік медианың «аға буыны» көпшілікті жалықтыра бастағанын мойындау қажет. БАҚ басшылары олардың орнына TikTok, Instagram мен YouTube-қа көбірек көңіл бөлгенді жөн деп санайды. Өйткені соңғы жылдары егде жастағы адамдардың да көпшілігі TikTok-та көп уақыт өткізе бастаған.
3. Жасанды интеллектінің мүмкіндігі мен сын-қатері қатар артып отыр. БАҚ-тың өз жұмысында жасанды интеллектіні қолдануы қалыпты құбы­лысқа айналып келеді. Өткен жылы медиакомпаниялардың 28%-ы жасанды интеллектіні күнделікті деңгейде пайдаланатынын айтқан. «ChatGPT», «DALL-E2» мен «Midjourney» сынды модельдер медиа жұмысын жартылай автоматтандыруға көмектеседі. Мұндай қолданбалар БАҚ-тың өнімділігін арттырады әрі контенттің жаңа түрін жасауға жол ашады. Машиналық оқыту негізіндегі жасанды интеллект өнімдері кең тарағаны соншалық, осы сала мамандарының жұмыстан қысқартылуына себеп болуы мүмкін. ЖИ-дің қолжетімділігі мен сарқылмас мүмкіндіктері адами фактордың, медиа этиканың маңызын жоққа шығармауы керек.
4. Медиабизнес бағыттарындағы өзгерістер. The Washington Post сияқ­ты Батыстағы кейбір елеулі газет-журналдар қағаз күйінде басып шыға­рылмайтын болды. Медиакомпания басшыларының 80%-ы жаңалықтарға онлайн жазылым арқылы қол жеткізуге болатынын ескеріп отыр. Медиабизнес үшін онлайн жазылым нағыз табыс көзі бола алады. Газет-журналдарды онлайн жариялау арқылы жарнамадан көбірек табыс түсетіні анықталған.

Медиакомпаниялар аудиториямен байланысын үзбеу үшін подкаст (интернеттен жүктеп алуға болатын аудиобағдарлама) мен электрондық пош­таны белсенді қолданып жүр. БАҚ құралдарының 72 пайызы оқырманды қызықтыру мақсатында подкаст жүр­гізуге ден қойған. Ал 69 пайызы оқыр­мандарға электрондық пошта арқылы тұрақты түрде ақпарат таратады.

Журналистиканың әлемдік техноло­гияның қарқынына,  бүгінгі әлеуметтік, саяси және экономикалық бет-бейнесіне бейімделуге тура келеді. Ал медиадағы жасанды интеллектінің ықпалымен бірге осы саладағы этикалық мәселелер де жетіле түсуі мүмкін.

 

Айдана АМАЛБЕКОВА,

Қазақстан қоғамдық даму

институтының сарапшысы