24/7 дамылдамайтын «103»

Жедел жәрдем қандай жағдайда кешігеді?

Күндіз, мейлі түнде күтпеген, оқыс оқиғаға ұрынбасыңа ешкім кепілдік бере алмайды. Былайғы күні еңбегін елемегенмен, жан қысылғанда дүние атаулыны ұмытып, ал­ғашқы медициналық көмекке жүгінесің. Жедел жәрдем жедел жетсе дейсің. Біз осы жолы қауырт шақ, қиын сәтте адам жанын араша­лап қалуға тырысатын мамандардың жұмысымен танысуды ойлап, Астана қала­сының жедел медициналық жәрдем стансасына аялдадық.

Қоғам болған соң ел арасында түрлі сын-пікір айтылады. Со­ның бір ұшы ара-тұра медицина қызметіне, жедел жәрдемге тиіп жатады. Қызмет көрсету сапа­сына, маманның жұмысына сын көз­бен қарайтындар табылад­ы. Десек те сұрақтың көбі жедел жәр­демнің жедел келмей­тініне қа­тысты. Жедел медици­налық жәр­­дем стансасына барғаны­мыз­да ма­мандықтың қыр-сырын, қиын­дығын көрсетумен шектел­мей, көптің көңілінде жүрген сауал­дарға да жауап алуға тырыстық. 

Жедел жәрдем стансасының кіре­бері­сінде қызметтік көліктер қаз-қатар тізіліп тұр. Бірі шақыртуға асығып-үсігіп, жедел шығып бара жатса, енді бірі тұраққа аялдап жатты. Сол маңда шақыртудан енді келіп, құрал-жабдық, дәрі-дәрмектерін түгендеп жүрген фельд­шер Азат Рахматулинмен жүздесіп, пікір­лестік. Ол – жедел-жәрдем стансасында 10 жылдан бері еңбек етіп жүр­ген білікті маман. Әдетте түске дейін шақырту аз түсетіндіктен, осы сәтті біз де тиімді пай­даланып, жедел жәр­­дем­дегі құралдарды маманмен бірге тү­ген­деп шықтық. Көліктің кіребе­рісін­де есіктен сәл жоғары маңдайшада ілулі тұрған «дефибриллятор» деген құ­рылғыны байқадық. Түр-түсін ескі те­лефон аппаратына ұқсаттық. Сөйтсек, бұл қысқамерзімді күшті электр­лік импульспен жүрекке әсер ете­тін арнайы құрал болып шықты. Жү­­рек бұл­шықетінің жиырылуын және релак­сациясының жиілігін қалыпқа келті­руге арналған екен. Сосын оттегі аппараты, акушерлік көмек көрсетуге арнал­ған жиынтық, реанимация кезінде қолданатын монитор, электркардиограмма, науқас ауыр жарақат алғанда, аяқ-қол сынғанда таңатын, тіпті күйік шалғанда қолданатын құралдар көзге түсті. Ал акушер үнемі алып жүретін сары қорапша адреналиннен бастап физраствор, ауырсынуды басатын ношпа, кетоналдан басқа да дәрі-дәрмекке толған. Жедел жәрдем қызметінің қыр-сырынан бейхабар біз үшін көліктің іші шағын емхана секілді көрінді. Осы арада Азат Рахматулинді әңгімеге тартып, жедел жәрдем қызметіне қатысты бірнеше сұраққа жауап алып үлгердік.

– Өздеріңіз көріп тұрғандай, жедел жәрдем көлігінде алғашқы медицина­лық көмекке қажеттінің бәрі бар. Оның үстіне жылдан-жылға техника, құ­ралдар жаңарып жатыр. Кейбір құрал­дардың көмегімен бір емес, бірне­ше қызметті қатар атқаруға болады. Сұ­раққа тоқталсам, шынында, же­дел жәр­демнің кешігуіне бір емес, бірне­ше себеп бар. Әсіресе кешқұрым тұр­ғын­дардан шақырту көп түседі. Дәл сол мезгілде қалада кептеліс басталады. Кей-кейде дабыл белгісін қосып жүр­генімізге қарамай, жол бермейтін жүр­гізушілер кезігіп қалады. Негізі бізде шақыртудың 4 түрі бар. Мысалы, бірін­ші деңгейлі, яғни жедел шақыртуға 10 минутта жетуіміз керек. Екінші деңгей­лі шақыртуға – 15 минутта, үшінші жедел­діктегіге – 30, төртінші деңгейлі шақыр­туға бір сағат көлемінде баруымыз қажет. Түсінгендеріңіздей, шақыртулар реті науқастың хал-ахуалына байла­нысты бекітілген. Жол-көлік оқиғалары орын алса, науқас ес-түссіз жатса, биік­тен құласа, басқа да ауыр жағдайға тап болса, барынша 10 минутта жетуге тырысамыз, – дейді А. Рахматулин.

 

Ауру-сырқау жасарып тұр

Жедел жәрдем құрамы кептелістегі қарбаласқа аптаның соңына немесе мереке күндері ғана емес, күнделікті кезігеді. Әсіресе кешкі 18.00-ден түнгі 12.00 аралығында шақырту әдеттегіден көбірек түседі. Бізбен пікірлескен жедел жәрдем құрамы алдыңғы түнде таңға дейін 16 шақыртуға барыпты. Оның ішінде жедел және төртінші деңгейлі шақыртулар болған. Кешкі 17.00-ден таңғы 8.00 аралығындағы 15 сағатта 16 мекенжайға барып, қызмет көрсету деген расымен де оңай шаруа емес. Бір жағы қыс мезгілінде жіті респираторлы вирустық инфекциялар күшейетіндіктен, тұмау және басқа да жұқпалы аурумен сырқаттанған балаларға көмек көбірек керек болады. Қыс, көктайғақ, оқыс оқи­ғалар жиілейді. Мамандар соның бар­лығына дер кезінде жетіп, алғашқы көмек көрсетіп, қажет болса, ауруханаға же­дел жеткізуге тырысады. Кейде нау­қас­­ты қалай да аман алып қалуды ойлап, қан­ша жерден арпалысқанмен, дәм-тұзы тау­сылуға таяған жандардан айырылып қала­тын жайттар да кездеседі. Мұндай жағ­дай жедел көмек көрсетуге тырысқан ме­дицина қызметкерінің де жанына батады.

– Кез келген қиын, күрделі, қолайсыз жағдайда жақсы нәрсе ойлап, барлығы дұрыс болады деп үміттенеміз. Әркез сергек болуға тырысамыз. Абдырап қалмай, нақты іске көшеміз. Қолдан келетін шараның барлығын жасаймыз. Науқастың хал-ахуалына қарай жағдайы тәуір болса, үйде қалдырып, кеңесімізді айтамыз. Ал жағдайы күрделі болса, диагнозы бойынша әртүрлі ауруханаға апарамыз. Жарақат алса – травматологияға, жүрегі сыр берсе – кардиологияға, бала сырқаттанған болса, балалар ауруханасына зулаймыз. Жедел жәрдемде жүргеніме 10 жылға жуықтапты. Осы аралықта аурулардың жасарып жатқа­нын байқадым. Бұрындары көбіне ересектерде кездесетін аурулар жастардан да анықталып жатыр. Бұған енді тұрмыс-тірші­лігі, стресс, басқа да факторлар әсер етсе керек. Себебі бұл – бізде ғана емес, әлемде болып жатқан жағдай, – деді А.Рахматулин сөзін түйіндеп.

Жедел жәрдем бригадасында екінші фельдшер қызметін атқаратын Әлібек Қожамқұлов жас та болса жұмысына ұқыпты екенін байқатты. Оның жедел жәрдемге келгеніне жылға жуықтаған. Фельдшерлердің қасына ілесіп, көмек­тесіп, тәжірибе шыңдап жүр.

– Осы мамандықты таңдаған соң, қыр-сырын толық меңгеремін деген ниеттемін. Біраз тәжірибе жиып, шыңдалып, фельдшер болсам деген ойым бар, әрине. Қазір фельдшерлерге қолғабыс етіп жүрмін. Менің жұмысым көліктегі құрал-жабдықтарды реттеп, дәрі-дәрмектерді дер кезінде түген­деуден басталады. Мысалы, бүгін біз қандай дәрі-дәрмек, құралдарды қолдан­сақ, соның орнын жұмыс уақыты аяқ­тал­ғаннан кейін түгендеп қоямыз. Себебі келесі бізден кейінгі топтың алаң­сыз шақыртуға кетуіне жағдай жаса­луы керек. Иә, жыл ішінде түрлі шақыр­туға бардық. Алғашында жұмыс қиын болғанын жасырмаймын. Бірақ уақыт сәтімен үйреніп кеттік, – дейді Әлібек.

 

Жүргізушілердің жол беру мәдениеті

Қыста шақыртуға сақадай сайланған көліктер дамылдамайды екен. Жүргізуші тұраққа келіп аялдаған уақытта да көлік­ті өшірмейді. Себебі сала мамандары қай кезде жедел шақырту түсетінінен бей­­хабар. Мұндай жағдайда көлікті қы­з­дырып отыруға уақыт жоқ. Әрі күн­нің суы­ғында көліктегі құрылғылар, дәрі-­дәр­мек қатып қалуы мүмкін. Осы арада біз жедел жәрдем жүргізушісі Ға­ри­фолла Жұмаділовпен пікірлескенді жөн көрдік.

– Санамаласам, жедел жәрдемде жүргеніме 6 жыл болып қалыпты. Осы аралықта жұмыс барысында небір оқиға­мен бетпе-бет келдік. Ұрыс-керіске же­тіп, жанжалдасып қалған сәттер бол­ды. Енді кешегі әлеуметтік желіде та­­ра­­ған бейнежазбадағыдай жағадан алып, жұдырықтасып қалған сәттер өз басымнан өткен жоқ. Өтпей-ақ та қой­сын. Адамның барлығы бірдей емес қой. Ішімдік ішкендермен қоса ашуға булығып тұрған адамға тап келуің мүм­кін. Мамандар адамды бөліп-жармай, бәріне бірдей жәрдемдеседі. Міндетіміз ғой. Ішімдікке сылқия тойып алып, басы жарылып жатқан науқастар кездескен. Ол бізбен қанша текетірессе де, тастап кете алмаймыз. Көмектесеміз. Оқыстан қаза тапқандарды көресің. Мысалы, менің алғаш жол-көлік оқиғасына барға­ным есімнен кетпейді. Жүрексініп қал­ғанмын. Қазір үйреніп кеттік. Жүр­гізуші мәдениетіне тоқталар болсам, астаналықтар барынша жол беріп, өткізіп жіберуге тырысады. Әйткенмен көліктің арнайы дабыл үдеткішін қоссақ та, елемей, жол бермейтіндер кезігеді. Науқастың жағдайы күрделі болса, кейде бағдаршамның қызыл түсіне, қарсы жолаққа да шығып кетіп жатамыз. Бі­рақ еш себепсіз ереже бұзбаймыз. Ба­­рынша жедел жетуге тырысып келе жат­қанда қаладағы көппәтерлі тұрғын үй­лердің алаңшасынан көлік қоятын орын табылмай қалады. Ал бізге мүмкін­дігінше подъездің маңында тұру керек. Сосын қаладағы көптеген тұрғын үй кешендерінде шлагбаум орнатылған. Көлікпен өту қиын. Мұндайда фельд­шерлер күтіп тұра ма, көліктен түсе салып жаяулатады, – дейді жедел жәрдем жүргізушісі.

 

Шақыртудың да шақыртуы бар

Жедел медициналық жәрдем станса­сының бас ғимаратында симуляциялық оқыту орталығы бар. Онда үйренсем, білсем дейтін жас мамандар көп екен. Бір емес, бірнеше кабинетте жас мамандар алғашқы көмек ишараларын арнайы адам пішіндес құралдарда пысықтап жатыр. Жедел медициналық жәрдем мамандарын оқыту бойынша талаптар халықаралық стандарттарға сай екен. Қала берді оқыту орталығындағы инс­тру­­ктор­лардың барлығы халықара­лық инструкторлардың қатарында. Бұ­дан әрі біз көп кідірмей, қала бойын­ша жедел жәрдемге түскен қоңы­рау­ларды қабылдап отыратын операторлар жайғасқан бөлімшеге беттедік. Қаз-қатар тізілген операторлар бір қоңы­раудан соң кідірмей, лезде келесі қоңырауды қабылдап жатыр. Енді бірі телефонның арғы жағындағы науқастың жақынына жедел жәрдем жөнелтілгенін айтады. Қашықтан алғашқы көмек көрсе­туге тырысқан операторлар да  осында. Мұндағы қарбаласты көріп, операторлардың біріне-бірі кедергі келтірмей, өз жұмысына ұқыптылықпен кіріскеніне тәнті болдық. Роза Жақыпова жедел жәрдемде шақыртуларды қабыл­дау фельдшері болып еңбек етеді. Тәжі­рибелі маман, жедел әрі нақты сөйлейді, өзі ширақ.

– Астаналықтар 103-ке қоңырау шалғанда бірінші біз жауап бере­міз. Алдымен қазақ тілінде жауап қай­тарамыз. Егер шақыртушы ресми тілде сөйлесе, орысша жауап береміз. Науқас туралы толық мағлұмат сұраймыз. Ме­кен­жайынан бастап қандай сырқат мазалайтынын, бәрін-бәрін біліп аламыз. Нақтылаған соң, ол мәліметті қа­ла­дағы бес аудан бойынша жауапты диспет­черлерге жібереміз. Олар сол заматта мәліметті жедел жәрдем бригадасына жолдайды. Науқас есінен танып қалса немесе басқа да төтенше жағдайда біз қасындағы адам арқылы науқасқа жәрдемдесуге тырысамыз. Көп жағдайда сырқаттанған адамға жедел жәрдем жеткенше көмектескің келеді. Әйткенмен кейбір сәттерде пациенттің туыстары айғайға басып, жылап, тіпті өзара бірімен-бірі ұрысып кетеді. Бізді тыңдаса, алғашқы көмек көрсетуге жәрдемдесер едік. Әсіресе кішкентай балалар есінен танып қалса, анасы айғайға басып, баланы бір қыры­на қаратып жатқызбай, селкілдетіп кетеді. Мұндайда ата-ана барынша сабыр сақтаса, біздің көмегіміз тиеді. Күніне бір фельдшер-оператор 160-200 шақыртушыға дейін қабылдайды. Кешкі ауысымда шақыртулар бұдан да көбірек түседі. Қоңыраудың да түр-түрі болады. Бұдан бір-екі ауысым бұрын маған қала тұрғыны қоңырау шалды. «Удушье, удушье, екі жастағы қыз», деп айқайға басты. «Есінен танып жатыр ма?» дегеніме «Жоқ», деді. Мекенжайын нақтылап, бірінші деңгейлі шақырту бойынша лезде көмек жібердік. Содан жедел-жәрдем құрамы мекенжайға жетсе, қала тұрғынының иті ауырып жатыр екен. Осындай келеңсіз жайттардың өзі уақытымызды алады, – дейді фельдшер Р.Жақыпова.

«103» қызметіндегі мамандардың басым көпшілігі күндіз жұмысқа шығып, ертесіне түнде қайта қызметіне кіріседі. Есесіне екі күн демалады. Күндіз орта есеппен 10-12 шақыртуға жетсе, түнде шамамен 16-20 пациентке барады. Осының есесіне фельдшерлер орта есеппен 300 мың теңгенің көлемінде жалақы алса, жүргізушілердің табысы 200 мың теңгенің төңірегінде. Мұнда енді маманның еңбек өтілі, нақты жұмысқа шыққан күндері ескеріледі.

Бүгінде Астана қаласы бойынша 90-95 жедел жәрдем бригадасы тұр­ғын­дарға жедел медициналық көмек көр­сетеді. «Алматы», «Есіл», «Бай­қоңыр», «Сарыарқа» подстансалары бар. Енді «Нұра» подстансасын іске қосу жоспарланыпты. Астана қаласы бойын­ша жедел медициналық жәрдем стан­са­сында арнайы жабдықталған қызметтік көліктер жеткілікті деңгейде болғанымен, ескіріп қалғаны да көп. Бұған жоғарыдағы «көліктердің тәулік бойы дамылдамай қызмет көрсететіні» туралы келтірілген пікір мысал.

Жедел жәрдемге тәулігіне Аста­на қаласының тұрғындары және қонақ­тарынан шамамен 8 мыңға жуық қоңы­рау түседі. Бұған енді маусымдық жұқ­палы аурулардың көбейіп жатқаны әсер етіп отыр. Жедел жәрдем топтары күнделікті орта есеппен 2 500 шақыртуға барса, қалған қоңыраулар бойынша мамандар қашықтан кеңес береді.

Бір қарағанда жұмысын көпшілік елеп-ескере бермейтін жедел жәрдем қызметінің тіршілігі, міне, осындай. Халық саулығы үшін күн-түн демей, тыным таппай қызмет етіп жүрген сала мамандарының еңбегі қашанда баға­лануы керек.