ЕСЕПТІ ЖЫЛДЫҢ ЕСЕБІ ҚАБЫЛДАНДЫ

Кеше Парламент палаталарының бірлескен отырысы болып өтті. Оған Премьер-Министр, Конституциялық Кеңес пен Жоғарғы Сот төрағалары, Президент Әкімшілігі мен Үкімет Кеңсесінің жауапты қызметкерлері, министрліктер мен ведомстволар басшылары және бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері қатысты. Күн тәртібінде екі мәселе қаралды. Оның алғашқысын, яғни Конс­титуциялық Кеңестің “Қа­зақ­стан Республикасындағы конституциялық заңдылықтың жай-күйі туралы” атты жыл сай­ынғы жолдауын Конституциялық Кеңес Төрағасы Игорь Рогов оқып берді. Қазақстан Рес­пуб­ли­касының Президенті Конститу­ция мызғымастығының нышаны әрі кепілі, мемлекеттік билік жүйе­сінің түпқазығы болып табылады, ол бүкіл мемлекеттік қызметтің бірлігі мен үйле­сімділігін, билік тармақтарының өзара келісіп жұмыс істеуін қамтамасыз етеді, деді И.Рогов. Конституциялық Кеңес Төр­аға­сы­ның пайымынша, қуатты да жауап­ты президенттік билік инс­ти­тутының болуы, сондай-ақ Қа­зақстан Республикасы Тұңғыш Пре­зиденті – Елбасы Н.Назар­баев­тың қызметі арқасында Қа­зақстан адам және адамның өмірі, құқықтары мен бостандықтары ең қымбат қазынасы болып табы­ла­тын егемен, бейбіт және тұрақты, беделді, гүлденген және өмір сүруге тиімді мемлекетке айналды. Республика қызметінің мемлекет­тік практикада көрініс тапқан конституциялық қағидаттары бү­гінгі және келер ұрпақтың ертеңгі күнге деген сенімін, еліміздің ха­лықаралық аренадағы саясатының дәйектілігін қамтамасыз етеді. И.Рогов, сонымен қатар, өткен 15 жыл ішінде Парламент Конс­титуция негізінде және оның ережелерін дамыту мақсатында қоғамдық қатынастардың түрлі салаларын реттейтін 1700-ден астам заң қабылдағандығын ерек­ше атап өтті. Осы ретте Консти­ту­циялық Кеңес өзі құрылғаннан бастап 180-ге жуық өтініш қараса, солардың 70-ке жуығы Парламент­ке тиесілі екен. Сондай-ақ сот­тардан – 64, Премьер-Министр­ден –23 және Конституциялық Кеңестің қаулыларын қосымша түсіндіру туралы 8 өтініш келіп түскен. Осы өтініштер бойынша 140-тан астам нормативтік қау­лылар қабылданғаны да назардан тыс қалмады. Бұл ретте 25 заң және халықаралық шарт толығы­мен немесе бір бөлігінде конс­титуциялық емес деп танылған. Парламентке елдегі конститу­ция­лық заңдылықтың жай-күйі ту­ралы жыл сайынғы 12 жолдау жі­берілген.  Конституциялық Кеңес­тің құқықтық позицияларына сәйкес 65 заңға өзгерістер мен то­лықтырулар енгізіліпті. Конститу­циялық бақылау практикасы мен елдегі конституциялық заңдылық­тың жай-күйін талдай келе, Конституциялық Кеңес еліміздің Ата Заңы өзінің өміршеңдігін дәлелдеп шықты, оның әлеуеті азайған жоқ және Конституцияда баянды етілген құқықтық идеялар, принциптер мен нормалар мемле­кет пен қоғам дамыған сайын, сол үшін қажетті саяси, экономикалық және әлеуметтік жағдайлар жасал­ған сайын ашыла түсуге тиіс деп пайымдайды. Күн тәртібінде екінші болып Үкімет пен Республикалық бюд­жеттің атқарылуын бақылау жө­ніндегі есеп комитетінің 2009 жыл­ғы республикалық бюджеттің атқа­рылуы туралы есептері тыңдалды. Үкімет тарапынан баяндаманы Қаржы министрі Болат Жәмішев жасады. Ол өткен жыл бюджетінің атқарылуы Президент Жолдауын жүзеге асыру және дүниежүзілік дағдарыс салдарын еңсерумен байланысты жүргізілгендігін айта келіп, нәтижесінде Елбасының барлық әлеуметтік тапсырмалары орындалғанын ерекше атады. Болат Бидахметұлы өткен жылдың екінші жартысында әлемдік эко­номика рецессиядан шыға бастаға­нын, әйтсе де көптеген елдер үшін ол созылмалы сипат алғандығын қаперге салды. Ал елімізде сол кез­дің өзінде оң үрдістер байқалған. Сөйтіп, республикалық бюджетке түсуі тиіс салықтар мен түсімдер сомасы 2 триллион 800 миллиард теңгені құраса, бюджеттік бағдар­ламаларды жүзеге асыруға 3 трил­лион 311 миллиард теңге жұмсал­ған. Тапшылық 510 миллиард тең­гені құраған. Осы орайда  екінші деңгейдегі банктерге үлескерлерді, агроөнеркәсіп секторын, шағын және орта кәсіпкерлікті қолдауға 10 миллиард АҚШ доллары бөлінген. Б.Жәмішевтің айтуынша, банктерді капиталдандыру есебі­нен кредиттік ставкалар төмендеп, 43 мың жұмыс орны сақталып қалған. Ипотекалық кредитті қайта қаржыландыру арқасында 30 мың қаржы салушының өз төлемдерін 30 пайызға төмендетуіне мүмкіндік туғызылыпты. Банктер 144 мил­лиард теңгеге 2,5 мыңнан астам қарыз алушыны қаржыландырып, көптеген жұмыс орындарын сақтауға қол жеткізілген. Республикалық бюджеттің ат­қарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің төрағасы Омархан Өксікбаевтың баяндамасы қатқыл шықты. Оның мәліметіне қара­ғанда, бірқатар пайдаланылмаған резервтерге жол берілген. Мәсе­лен, Қазақстан мен Ресей үкі­мет­тері арасындағы келісім бойынша ядролық өнімдерді кәдеге жарату қызметінен түскен қаражат 1996 жылдан бері жеке құрылым есеп-шо­тында жатыпты. Тек тексеру нә­ти­жесінде 31,1 миллиард теңге бюд­жетке қайтарылған. Осы ретте О.Өк­сікбаев еліміз қорғанысын жақсарту үшін жыл сайын қару-жарақ сатып алуға қыруар қаржы бөлінгенімен, оның пайдаланыл­май жатқанына қынжылыс білдір­ді. Шетелдік ин­вес­торлар отандық ма­ман­дарды даяр­лауға жыл сайын 20-30 мил­лиард теңге бөліп келсе, мұндай қа­ра­жат­тарды бюджеттен де қарас­тыру қа­жет, деп санайды комитет төрағасы. Үкімет, сонымен қатар, мем­лекеттік активтердің тиімді тетігін әзірлеу жөнінде толық шара қол­дана алмай келеді. Комитет төр­ағасы соңғы 5 жылда құрылған 116 акционерлік қоғамның 51-і бүгінгі таңда залалды қызмет атқаруда екендігіне өкініш білдірді. Сондай-ақ көптеген даму институт­та­рының қаржысы депозиттерде шо­ғырланса, одан түсетін дивидент­тер тек белгілі бір топқа ғана қыз­мет жасауда екендігі де алға тар­тылды. Енді осы қаржылар бюд­жетке түсуі тиіс, деп санайды О.Өк­сікбаев. Ол, сонымен бірге, жыл сайын Үкімет қарыздарына қызмет көрсету көлемінің артып отырғандығын да назарға салды. 2009 жылы қызмет көрсету қар­жысы 69 миллиард теңгеге жеткен. Сол сияқты жергілікті атқарушы органдардың нысаналы трансферт­терді игере алмауы да сынға ұшырады. Игере алмау салдарынан қаржылар қайта бөлуге түскен. Мұндай жағдай өз кезегінде өңір­лерде қаржылардың қордаланып қалуына алып келеді екен. Мыса­лы, нысаналы трансферттер көлемі 2008 жылмен салыстырғанда былтыр 4 есеге артып, 39,7 мил­лиард теңгені құрағаны белгілі болды. Соның 63 пайызы бюджет әкімшілеріне, ал қалған бөлігі жергілікті атқарушы органдарға тиесілі көрінеді. Комитет төрағасы жергілікті жерлерде жасырын резервтердің де барлығын тілге тиек ете келіп, соларды пайдалану арқылы республикалық бюджет жүктемесін төмендетуге болар еді, деген пайымын да ортаға салды. Бұдан кейін Сенат пен Мәжі­ліс­тің Бюджет және қаржы коми­теттерінің мүшелері Жансейіт Сәрсенқұлов және Аманжол Жа­зин қосымша баяндама жасады. Екі баяндамашы да Үкімет пен Есеп комитетінің  есебін бекітуді ұсынды. Бірлескен отырыста Премьер-Министр Кәрім Мәсімов депутат­тардың бірқатар сұрақтарына орай түсінік берді. Онда көптеген өзекті деген мәселелерге нақты жауаптар алынды. Артынан  Парламент Үкімет пен Есеп комитетінің 2009 жылғы республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есептерін бекіту туралы қаулы қабылдады. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ.